Επιστήμονες αναλύουν στο in.gr το φαινόμενο bullying

Παρατσούκλια, σπρωξίματα, απειλές στους διαδρόμους, ηλεκτρονικοί εκβιασμοί. Όποια μορφή και αν παίρνει το bullying αποτελεί μορφή βίας, λεκτικής, σωματικής, ψυχολογικής. Επιστήμονες μιλούν στο in.gr και αναλύουν το φαινόμενο bullying, τις επιπτώσεις του και τον τρόπο αντιμετώπισής του.

Ο τραγικός επίλογος που γράφτηκε στην ιστορία του Βαγγέλη Γιακουμάκη αποδεικνύει τις τεράστιες διαστάσεις που μπορεί να πάρει το φαινόμενο του bullying στην πιο ακραία του μορφή.

«Πρόκειται για ένα τραγικό γεγονός. Είναι ένα ασυνήθιστο φαινόμενο για αυτή την ηλικία και μάλιστα τόσο ακραίο. Είναι η ηλικία που δεν περιμένει κανείς τόσο έντονα φαινόμενα bullying. Συνήθως bullying γίνεται σε πιο μικρές ηλικίες και σε πιο δομημένα πλαίσια, όπως είναι το σχολείο» λέει η παιδίατρος-αναπτυξιολόγος, Παναγιώτα Περβανίδου.

«Είμαι συγκλονισμένη με την κατάληξη του παιδιού αυτού. Κάθε τι άλλο αυτή την εποχή είναι μάταιο να ειπωθεί. Αν αληθεύουν τα μισά από αυτά που ακούγονται για την περιπέτεια που περνούσε μέσα στη σχολή είναι τρομακτικό» τονίζει η Ελένη Πριοβόλου, συγγραφέας του βιβλίου «Μαζί» με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό.

«Με αφορμή το τραγικό τέλος του Βαγγέλη Γιακουμάκη τίθεται και πάλι στο τραπέζι το θέμα του εκφοβισμού, το ότι ο εκφοβισμός ξεφεύγει από μια απλή διαμάχη. Είναι ένα πρόβλημα που έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του άλλου» τονίζει ο ψυχολόγος του «Χαμόγελου του Παιδιού», Στέφανος Αλεβίζος.

Τι είναι και πως εκδηλώνεται το bullying

Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying) περιγράφει την εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Συχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από την πράξη του ευχαρίστηση και κύρος, ενώ το «αδύναμο» παιδί δεν μπορεί να προστατέψει με ουσιαστικό και τρόπο τον εαυτό του.

«Πρέπει να παρατηρούνται κάποια συγκεκριμένα στοιχεία για να χαρακτηριστεί ένα περιστατικό σχολικός εκφοβισμός. Πρέπει να υπάρχει μια συστηματικότητα, μια στοχοποίηση συγκεκριμένου μαθητή από άλλον ή άλλους μαθητές και να υπάρχουν και οι λεγόμενοι σιωπηλοί παρατηρητές που καταγράφουν τη συμπεριφορά αλλά δεν αντιδρούν» εξηγεί ο Αχιλλέας Μανδρίκας, σχολικός σύμβουλος.

«Συνήθως υπάρχει ένα θύμα που για κάποιους λόγους είναι πιο ευάλωτο. Συχνά είναι άτομα με ιδιαιτερότητες στη συμπεριφορά τους, πιο ευάλωτα συναισθηματικά, με κάποιου είδους μικρο-αναπηρίες. Από την πλευρά του θύτη συνήθως υπάρχουν ένα ή δύο άτομα, που ξεκινούν τον εκφοβισμό, και τα οποία παρουσιάζουν επιθετικότητα και τάση στη βία. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι μόνο γονιδιακό. Είναι ένας συνδυασμός. Είναι ένα παιδί που έχει και χαρακτηριστικά σαν προσωπικότητα, αλλά και αυτά δεν έχουν επεξεργαστεί από το περιβάλλον του» τονίζει η κ. Περβανίδου.

«Από την άλλη είναι και ο κύκλος της κακοποίησης. Συνήθως υπάρχει ένας εκφοβιστής, ο βοηθός του που έχει ενεργό ρόλο αλλά δεν ξεκινά τον εκφοβισμό, ο υποστηρικτής που υποστηρίζει τον εκφοβισμό αλλά δεν παίρνει ενεργό μέρος, ο παθητικός υποστηρικτής ο οποίος εγκρίνει τον εκφοβισμό αλλά δεν τον υποστηρίζει ανοικτά. Είναι όλα αυτά τα άτομα που μαζί αποτελούν το κύκλο του bullying» εξηγεί η παιδίατρος-αναπτυξιολόγος.

«Πρόβλημα δεν έχει μόνο το θύμα. Πρόβλημα αντιμετωπίζει και ο θύτης ο οποίος μέσω της επιθετικής του συμπεριφοράς θέλει να καλύψει κάποιες ελλείψεις από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον. Αυτός είναι ο κανόνας. Τα τελευταία χρόνια η κρίση, η ανεργία και η γενικότερη πίεση ίσως έχει τονίσει αυτή την κατάσταση» εξηγεί ο κ. Μανδρίκας.

Για την κ. Πριοβόλου δεν μιλάμε για δράστη και θύμα, αλλά μιλάμε για δύο θύματα. «Και ο θύτης είναι θύμα άλλων καταστάσεων. Ίσως κι αυτός θέλει να προστατευθεί από κάτι, από μια οικογένεια, από φτώχεια. Στα παιδιά που εκφοβίζουν λείπει η αγκαλιά. Το κατεξοχήν θύμα είναι πιο ευάλωτο γιατί ίσως δεν πληγώνει κάποιον εξωτερικά, αλλά πληγώνει τον εαυτό του. Όλο αυτό, όμως, επιδρά στην ανάπτυξη του και ίσως γίνει ο δειλός και ο υποταγμένος του μέλλοντος».

«Το παιδί που εκφοβίζει, βιώνει την έλλειψη ενδιαφέροντος, πιθανώς να έχει βιώσει εκφοβισμό και αυτό και πιθανά δεν μπορεί να αντιληφθεί το μέγεθος των συναισθημάτων που προκαλεί στον άλλο. Θέλει να είναι ο αρχηγός και να τραβάει την προσοχή. Η θυματοποίηση, από την άλλη, συνδέεται με τη διαφορετικότητα. Θύματα είναι τα λιγότερο δυνατά, τα πιο απομονωμένα, παιδιά αυτά που το δίκτυο της παρέας του δεν είναι δυνατό ώστε να τα προστατέψει» τονίζει ο κ. Αλεβίζος από το Χαμόγελο του Παιδιού.

Όπως μας εξηγεί η κ. Περβανίδου «Υπάρχουν βάσει μελετών ο εκφοβιστής-θύτης, το θύμα, και ο θύτης-θύμα. Ο θύτης είναι αυτός που ξεκινά τον κύκλο του εκφοβισμού. Συνήθως είναι άτομα που έχουν επιθετικότητα ή αντικοινωνική συμπεριφορά, προβλήματα εξωτερίκευσης, αδυναμία προσαρμογής στα κοινωνικά πρότυπα, δεν ακολουθούν τους κανόνες. Τα θύματα επίσης έχουν κάποια χαρακτηριστικά, έχουν ιδιαιτερότητες, προβλήματα εσωτερίκευσης, άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η ομάδα θύτης-θύμα έχει την πιο μεγάλη ψυχοπαθολογία. Είναι άτομα που έχουν βιώσει εκφοβισμό που έχουν ταυτόχρονα και επιθετικότητα και κατάθλιψη και μειωμένες επιδόσεις και μειωμένο αυτοέλεγχο και αυτοεκτίμηση».

«Bullying γινόταν πάντα»

Σύμφωνα με την κ. Πριοβόλου το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι καινούργιο. «Αυτά τα φαινόμενα υπήρχαν. Απλώς τώρα είμαστε πολύ καλά πληροφορημένοι. Μάθαμε να μιλάμε. Σιγά σιγά όσο αναπτύσσεται η κοινωνία ξεπερνά και ορισμένα ταμπού» σημειώνει.

«Γενικά ο εκφοβισμός είναι κάτι συχνό. Στην Ευρώπη μέχρι και 20% των παιδιών σε μικρότερο και μεγαλύτερο βαθμό έχουν συμμετάσχει στον κύκλο του εκφοβισμού» προσθέτει η κ. Περβανίδου.

Όπως υπογραμμίζει ο κ. Αλεβίζος ο εκφοβισμός εμφανίζεται κυρίως στον ενήλικο κόσμο. «Χτυπάει κόκκινο στην εργασία, στις φυλακές, στο στρατό. Δεν αφορά μόνο την ανηλικότητα, αλλά και την ενήλικη ζωή. Το πρόβλημα υπήρχε από παλιά. Απλώς τώρα μιλάμε. Όσο πιο συχνά μιλάς για ένα φαινόμενο τόσο εγείρεται η συνείδηση του κοινού και γίνονται και περισσότερες καταγγελίες. Ο κόσμος μιλάει πιο εύκολα. Τα παιδιά ξέρουν πλέον που να απευθυνθούν».

«Το bullying εμφανίζεται σε κάθε ηλικία. Αίσθησή μου όμως είναι ότι τα φαινόμενα αυτά γιγαντώνονται από την εφηβεία και μετά» σημειώνει ο σχολικός σύμβουλος κ. Μανδρίκας.

Πώς αντιμετωπίζεται

«Πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στο διάλογο και με αυτούς που θεωρούμε θύτες γιατί και αυτά είναι πληγωμένα παιδιά, να ψάξουμε πίσω από την οικογένεια, από τον τρόπο που μεγάλωσαν. Θέλει πολύ ανοιχτές κεραίες για να ενταχθούν κι αυτά στην κοινότητα. Πιστεύω πολύ στις ομαδικές δράσεις που δεν εξαιρείται κανείς» τονίζει η κ. Πριοβόλου.

«Οι ερευνητές έχουν βρει ότι η ομάδα στην οποία είναι πιο αποτελεσματικές οι παρεμβάσεις είναι οι παρατηρητές. Αν ο παρατηρητής που βλέπει αλλά δε μιλάει ευαισθητοποιηθεί, κινητοποιηθεί και επιμορφωθεί πάνω στο θέμα αυτός θα σπάει τον κύκλο της βίας. Σε αυτούς έχουν σχεδιαστεί να δρουν οι παρεμβάσεις αυτές» τονίζει η κ. Περβενίδου, υπογραμμίζοντας ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου έρχεται μέσα από προγράμματα παρέμβασης στα σχολεία.

«Εμείς σαν σχολικοί σύμβουλοι συστήνουμε στον δάσκαλο να τηρήσει ημερολόγιο λίγων ημερών παρατηρώντας συγκεκριμένους μαθητές. Οπωσδήποτε χρειάζεται άμεση κουβέντα με τους γονείς και του θύτη και του θύματος. Πρέπει να προλάβουμε τα φαινόμενα αυτά με πιο μακροπρόθεσμα προγράμματα, όπως συναισθηματικής αγωγής, ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, που προωθούν συνεργασία και ομαδικότητα μεταξύ των μαθητών» λέει ο κ. Μανδρίκας.

Το Χαμόγελο του Παιδιού εκπονεί ειδικά προγράμματα μέσα στα σχολεία. Όπως εξηγεί ο κ. Αλεβίζος κάθε μέρα 10 ψυχολόγοι κάνουν παρεμβάσεις πρόληψης στα σχολεία. «Εμείς δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στο κομμάτι της πρόληψης».

Κική Μαργαρίτη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ