Σοβαρά προβλήματα παραμένουν και απαιτούν γενναίες αποφάσεις και σημαντικές δράσεις

Είναι φανερό ότι η πορεία της ανακύκλωσης στη χώρα μας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει, όμως, σημαντικότατα βήματα και κατακτήσεις, τα οποία θα πρέπει να επιταχυνθούν αποφεύγοντας ταυτόχρονα τα λάθη, που μπορούν να μας πάνε πίσω. 

(α) Παρά την ουσιαστική δουλειά που γίνεται από το Γραφείο Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων του ΥΠΕΧΩΔΕ, από τα περισσότερα εγκεκριμένα εθνικά ή περιφερειακά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης και από την εθνική Επιτροπή Παρακολούθησης Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΕΠΕΔ) υπάρχουν σοβαρές καθυστερήσεις και λανθασμένες επιλογές από την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ, όπως:

• Εδώ και 2,5 χρόνια είναι έτοιμο το σχέδιο αλλά δεν προχωράει το Προεδρικό Διάταγμα για την δημιουργία του αναγκαίου Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων, που θα παρακολουθεί και θα οργανώνει όλα τα θέματα σχετικά με την ανακύκλωση και την εναλλακτική διαχείριση στην Ελλάδα. Η δουλειά που πρέπει να κάνει ο Οργανισμός είναι τεράστια και η καθυστέρηση της δημιουργίας του πηγαίνει πίσω όλες τις δράσεις για την ανακύκλωση, δεν επιτυγχάνεται η συστηματική παρακολούθηση και υποστήριξη, όπου χρειαστεί των εγκεκριμένων Συστημάτων, καθυστερούν οι διαδικασίες στην οικονομία για τη δημιουργία πολλών νέων θέσεων απασχόλησης κ.α.

• Επίσης, για 2,5 χρόνια δεν προχωράει το Προεδρικό Διάταγμα για την εναλλακτική διαχείριση των Αποβλήτων από Κατεδαφίσεις, Εκσκαφές και Οικοδομές (μπάζα), παρόλο που και στην περίπτωση αυτή είναι έτοιμο το σχέδιο του Προεδρικού Διατάγματος. Μέχρι σήμερα έχουν εξετασθεί από την ΕΠΕΔ και έχει υπάρξει θετική εισήγηση προς τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ για 10 προτάσεις φορέων που επενδύουν σε εγκαταστάσεις ανακύκλωσης και διαχείρισης των μπάζων, οι οποίοι συναντάνε, όμως, σημαντικά εμπόδια στο έργο τους λόγω του νομοθετικού κενού. Όμως, τα μπάζα, που ξεπερνούν τα 5.000.000 τόνους ετησίως, συνεχίζουν να καταλήγουν ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον και να δημιουργούν σοβαρά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, χρεώνοντας το μέλλον για τη διαχείρισή τους.

(β) Στους βιολογικούς καθαρισμούς της Ψυτάλλειας και της Μεταμόρφωσης, με ευθύνη της πολιτείας και της ΕΥΔΑΠ, δεν προβλέφθηκε έγκαιρα ο τρόπος διαχείρισης της τελικής παραγόμενης λάσπης, η οποία μέχρι το 2005 κατέληγε στα Άνω Λιόσια δημιουργώντας βουνά λάσπης για μελλοντική διαχείριση και συνέβαλε μαζί με το τεράστιο ύψος του βουνού των απορριμμάτων (πάνω από 150 μέτρα ύψος) στη γνωστή κατάρρευση του ΧΔΑ Άνω Λιοσίων το 2003 και την σημαντική ζημιά σε τμήμα του ΕΜΑΚ, που τότε βρισκόταν υπό κατασκευή. Σήμερα, έχει ήδη δρομολογηθεί πάνω στην Ψυτάλλεια μονάδα αποξήρανσης της λάσπης, που θα ελαχιστοποιεί το βάρος της λάσπης. Όμως, θα πρέπει να συζητηθεί δημοσίως και η τελική κατάληξη αυτής της αποξηραμένης λάσπης.

(γ) Το μεγάλο Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ) στο ΧΔΑ των Άνω Λιοσίων, έπρεπε να λειτουργεί από το 2001 και να επεξεργάζεται 1200 τόνους απορριμμάτων ημερησίως (t/d) και 300 t/d λάσπη από την Ψυτάλλεια. Παράλληλα, το πρόβλημα του ΕΜΑΚ επιδεινώθηκε με τις οικονομικές διαφορές μεταξύ ΕΣΔΚΝΑ – Εργολάβου και ΥΠΕΧΩΔΕ, από το μεγάλο κόστος λειτουργίας του και από το ποιος θα το επωμισθεί, καθώς από το ποιος θα αναλάβει τη διαχείρισή του. Για αρκετό διάστημα λειτούργησε σε πιλοτική βάση, προσπαθώντας να επιτύχει τις ποιοτικές προδιαγραφές των διαχωρισμένων υλικών για τις οποίες σχεδιάσθηκε, και ταυτόχρονα παράγοντας μεταξύ άλλων σημαντικές ποσότητες RDF (πλαστικά, χαρτιά και άλλα καύσιμα υλικά από τα απορρίμματα), τις οποίες δεν είναι εύκολο να τις διαθέσει. Επειδή τα απορρίμματα που πηγαίνουν στην μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης (ΕΜΑΚ) προέρχονται από το ανακάτεμα όλων των σκουπιδιών (οργανικά, αποφάγια, υλικά συσκευασίας, χαρτιά κα) η ποιότητα των υλικών όπως το χαρτί και τα πλαστικά δεν είναι καλή για την ανακύκλωση και έτσι μετατρέπονται σε ένα ανάμεικτο υλικό, το RDF που η μόνη λύση για αυτό είναι να υποκαταστήσει το μαζούτ σε κλιβάνους ειδικών μονάδων. Επειδή δημιουργούνται προβλήματα κατά την καύση του και απαιτεί ειδικές ρυθμίσεις και βελτιωμένα συστήματα αντιρρύπανσης π.χ. σε αδειοδοτημένες για αυτό τσιμεντοβιομηχανίες, άρα και αυξημένο κόστος για να διατεθεί σε αυτές, ώστε να θεωρηθεί ότι γίνεται (ενεργειακή) αξιοποίησή του.

(δ) Αν γίνονταν διαλογή στην πηγή, πριν τα σκουπίδια οδηγηθούν στη μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης, δεν θα προέκυπταν αυτές οι τεράστιες ποσότητες των «υπολοίπων», που αποτελούνται σε σημαντικό ποσοστό από χαρτιά και πλαστικά, που επειδή ανακατεύθηκαν με ζουμιά και άλλα υλικά, δεν ανακυκλώνονται πια εύκολα ως πρώτες ύλες. Αλλά είναι ακόμα πιο σοβαρό αυτό που έγινε για το 2005, με ευθύνη του ΥΠΕΧΩΔΕ στα τέλη του 2006 και για το οποίο η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης επισήμανε έγκαιρα και σε όλους τους τόνους τις διαφωνίες της: το ΥΠΕΧΩΔΕ θεώρησε – χωρίς αυτό να τεκμηριώνεται από πουθενά – ότι μια ποσότητα  41.000 τόνων ανάμεικτων υλικών που προέκυψε το 2005 από το ΕΜΑΚ μπορεί να υπολογιστεί ως αξιοποίηση με τη χρήση αυτών των υλικών μέσα στο χώρο ταφής ως «τοιχεία» και πολύ περισσότερο που για αυτή τη χρήση έπρεπε να καταβληθεί στον ΕΣΔΚΝΑ το ποσό των 4.000.000 Ευρώ, από τα χρήματα που συγκεντρώνονται από τους υπόχρεους παραγωγούς και διακινητές συσκευασιών για αποτελεσματική ανακύκλωση ή έστω πραγματική (ενεργειακή) αξιοποίηση. Μια τέτοια χρήση υλικών  μέσα στο χώρο του ΧΥΤΑ δεν αποδεικνύεται από καμμία μελέτη ή από τη νομοθεσία ότι είναι πράγματι «αξιοποίηση» με τον ορισμό που δίνει η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η ΕΠΕΔ δεν έχει ενημερωθεί αναλυτικά πως προέκυψε αυτό το ποσό και πως αιτιολογείται η δαπάνη αυτή. 

Μέχρι τώρα υπήρχε δέσμευση ότι από τα χρήματα που συγκεντρώνονται από τους υπόχρεους θα χρηματοδοτείται η απόκτηση υποδομών, η αγορά και δωρεάν παραχώρηση κάδων και οχημάτων για τους δήμους και γενικά η επέκταση των προγραμμάτων συλλογής για ανακύκλωση, σε τελική ανάλυση όμως το επιπλέον κόστος που προκύπτει είτε αυτό αφορά τους ΟΤΑ είτε τα εμπορικά και βιομηχανικά απόβλητα συσκευασίας για την επίτευξη υψηλότερων στόχων ανακύκλωσης κι αξιοποίησης. Θα ήταν απαράδεκτο να επαναλειφθεί κάτι τέτοιο και για μια ποσότητα 60.000 τόνων που παρήχθη το 2006 ως RDF και να πληρωθούν στο ΕΣΔΚΝΑ για τη χρήση του ως «τοιχεία» μέσα στον χώρο ταφής άλλα 6.000.000 Ευρώ.    

(ε) Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης επιμένει στη μέγιστη δυνατή διαλογή στην πηγή και στην ελαχιστοποίηση των παραγόμενων υπολειμμάτων (συμπεριλαμβανομένου του RDF που μπορεί μεν να καεί για την παραγωγή ενέργειας κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, αλλά αφενός συνεπάγεται σημαντικό κόστος και αφετέρου έτσι σπαταλώνται πρώτες ύλες που δεν έχουν επιστρέψει στην παραγωγή). Η βέλτιστη διαλογή στην πηγή είναι προτιμότερη τόσο από την άποψη της ποιότητας των ανακυκλώσιμων υλικών όσο και από οικονομική άποψη.

(στ) Αν και βρίσκονται σε εξέλιξη πολλά προγράμματα ενημέρωσης και πληροφόρησης των πολιτών στους ΟΤΑ που υλοποιούνται προγράμματα ανακύκλωσης, απαιτείται μεγαλύτερη και πιο ουσιαστική προσπάθεια των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, των ΟΤΑ αλλά και των ίδιων των πολιτών και των κοινωνικών φορέων. Τα ΜΜΕ και ιδιαίτερα τα ηλεκτρονικά μπορούν να παίξουν ουσιαστικό ρόλο, αν και μέχρι σήμερα έχουν θίξει αυτά τα θέματα μόνο ελάχιστα και αποσπασματικά.