ΕΠΙ Οπτικής και Όρασης: Στην αιχμή της διεθνούς πρωτοπορίας

Το ΕΠΙ Οπτικής και Όρασης του Πανεπιστημίου Κρήτης έχει ως αντικείμενο τις επιστήμες της όρασης και δραστηριοποιείται στους τομείς της Έρευνας, της Εκπαίδευσης και της παροχής ιατρικής περίθαλψης, χαρακτηρίζοντάς το ως μια ολοκληρωμένη ακαδημαϊκή οντότητα.

Στο ΕΠΙ απασχολούνται σήμερα 34 εργαζόμενοι, από τους οποίους 11 αποτελούν κλινικό προσωπικό, 9 ερευνητικό προσωπικό, 6 προσωπικό υποστήριξης ενώ 8 είναι διοικητικοί υπάλληλοι. Η στενή συνεργασία όλων αυτών των ανθρώπων, υπό τη στενή καθοδήγηση του ιδρυτή και διευθυντή του ΕΠΙ καθηγητή Ι. Παλλήκαρη, έχει σαν επακόλουθο το Ινστιτούτο σήμερα να βρίσκεται στην αιχμή της διεθνούς πρωτοπορίας στο γνωστικό αντικείμενο της Όρασης.

Το Ινστιτούτο Οπτικής και Όρασης (http://www.ivo.gr) αποτελείται από τρία επιμέρους εργαστήρια τα οποία μοιράζονται κοινές υποδομές, διοικητικές υπηρεσίες και σε κάποιο βαθμό επιστημονικό προσωπικό, διαφοροποιούνται όμως ως προς το βασικό άξονα των δραστηριοτήτων τους. Τα εργαστήρια αυτά είναι το Βαρδινογιάννειο Εργαστήριο Μεταμοσχεύσεων και Μικροχειρουργικής του Οφθαλμού (ΒΕΜΜΟ), το Κέντρο Ειδικής Εκπαίδευσης στην Οφθαλμολογία (ΚΕΕΟ) και το Εθνικό Κέντρο Αθλητικής Όρασης (ΕΚΑΟ). Τα τρία επιμέρους εργαστήρια λειτουργούν συμπληρωματικά για την ολοκλήρωση της ακαδημαϊκής υπόστασης του Ε.Π.Ι. Οπτικής και Όρασης καθώς είναι εκείνοι οι φορείς οι οποίοι εξασφαλίζουν την ερευνητική πρωτοπορία σε διεθνές επίπεδο, την εξειδικευμένη εκπαίδευση επιστημόνων σε αντικείμενα συναφή με την γνωστική του περιοχή και την εξωστρέφεια του Πανεπιστημίου προς την κοινωνία, τόσο σε επίπεδο μεμονωμένων ατόμων (ασθενών) όσο και σε επίπεδο άλλων ερευνητικών και ακαδημαϊκών φορέων και επιχειρήσεων.

Το ΒΕΜΜΟ σήμερα είναι εργαστήριο του τομέα Νευρολογίας και Αισθητηρίων Οργάνων του τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Βασικό του αντικείμενο είναι η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας εκλογής, όπως για παράδειγμα η διαθλαστική χειρουργική, η φωτοδυναμική θεραπεία και η λειτουργική αξιολόγηση της όρασης μέσω εξειδικευμένων διαγνωστικών τεχνικών.

Το ΚΕΕΟ συγκεντρώνει εκείνες τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την εκπαίδευση. Η βασικότερες από αυτές είναι η εκπόνηση διδακτορικών διατριβών, η διδασκαλία μαθημάτων στο πλαίσιο του προγράμματος μεταπτυχιακού προγράμματος ‘ΟΠΤΙΚΗ και ΌΡΑΣΗ’ (www.optics-vision.gr), και η διοργάνωση εξειδικευμένων διεθνών εκπαιδευτικών σεμιναρίων με αντικείμενο τις σύγχρονες τεχνικές στη χειρουργική του οφθαλμού, τις διαγνωστικές μεθόδους και την οπτική του οφθαλμού (π.χ. Aegean Retina, Summer School in Visual Optics).

Το Εθνικό Κέντρο Αθλητικής Όρασης (ΕΚΑΟ), που επιχορηγείται από την Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, αποτελεί τον πυρήνα των ερευνητικών δραστηριοτήτων του ΕΠΙ Οπτικής και Όρασης καθώς αποτελεί το πρώτο ερευνητικό κέντρο στην Ευρώπη που δραστηριοποιείται στον εξειδικευμένο κλάδο της αθλητικής όρασης με σκοπό την παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης μέσω της συνεργασίας με άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, και της εκπόνησης ερευνητικών προγραμμάτων στα πεδία της αθλητικής όρασης, του οφθαλμικού τραύματος και της εργονομίας της όρασης. Οι εγκαταστάσεις του ΕΚΑΟ προβλέπεται να στεγάσουν μελλοντικά τις ήδη διαμορφωμένες λειτουργικές μονάδες του ΕΠΙ και τον εξοπλισμό που έχει ήδη αποκτηθεί για τις εξειδικευμένες ανάγκες της Αθλητικής Όρασης. Ανάμεσα στους στόχους του Κέντρου, ορισμένοι από τους οποίους έχουν ήδη αρχίσει να πραγματοποιούνται είναι:

(i) η εφαρμογή προγραμμάτων εξάσκησης και ενδυνάμωσης της οπτο-κινητικής συνεργασίας των αθλητών, ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε αθλήματος, για την βελτίωση των αθλητικών τους επιδόσεων.

(ii) η βελτίωση της όρασης των αθλητών μέσω της διάγνωσης και της διόρθωσης απλών διαθλαστικών σφαλμάτων ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε αθλήματος.

(iii) η ενημέρωση των αθλητών/προπονητών, με την οργάνωση εξειδικευμένων σεμιναρίων σε θέματα που αφορούν την όραση, τη χρήση κατάλληλων γυαλιών/φακών επαφής, ανάλογα με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, την προστασία των οφθαλμών από πιθανούς τραυματισμούς και παθήσεις και την κατάλληλη διατροφή.

(iv) o καθορισμός κριτηρίων επιλογής νέων αθλητών με βάση την οπτική τους αντίληψη και την αξιολόγησή τους ανάλογα με το άθλημα συμμετοχής.

(v) η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων από την οποία θα είναι δυνατή η σύγκριση της οπτικής συμπεριφοράς μεταξύ αθλητών διαφόρων αγωνισμάτων και διαφορετικών επιδόσεων.

(vi) η εκπαίδευση υγειονομικού προσωπικού (εθελοντών γιατρών – οπτομετρών – οπτικών) και η κατάρτιση ερευνητών και επιστημόνων σε νέες τεχνολογίες.

(vii) η διάδοση της ερευνητικής και τεχνολογικής γνώσης στο ευρύ και ειδικό κοινό του Aθλητισμού και η δημιουργία νέων υποδομών με τη δυνατότητα αυτοχρηματοδότησης μέσω της συμμετοχής των πολιτών σε αυτές.

Οι εγκαταστάσεις που θα στεγάσουν το ΕΚΑΟ

Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ Ε.Π.Ι. ΟΠΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΡΑΣΗΣ

Η έρευνα που συντελείται στο ΕΠΙ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα της οφθαλμολογίας, της οπτικής του οφθαλμού, της τεχνολογίας που συνδέεται με την αντιμετώπιση διαθλαστικών ανωμαλιών του οφθαλμού και την πρόληψη, διάγνωση και αξιολόγηση των παθήσεων που προσβάλουν την όραση. Τελευταία έχει δοθεί ειδική βαρύτητα στην εργονομία της Όρασης, δηλαδή στις εφαρμογές της όρασης σε καθημερινές ενασχολήσεις του ανθρώπου, π.χ. οδήγηση, αθλητισμός.

Η στενή συνεργασία μεταξύ ιατρών και ερευνητών από τις θετικές επιστήμες παρέχει τις ιδανικές προϋποθέσεις για την ταχεία προσέγγιση και τη διεξοδική διερεύνηση οποιουδήποτε ερευνητικού αντικειμένου στο πεδίο ενδιαφέροντος του εργαστηρίου καθώς και στον «εμπλουτισμό» της οφθαλμολογικής κλινικής πράξης με την ανάπτυξη σύγχρονων συσκευών διάγνωσης και απεικόνισης. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα ερευνητικά πεδία:

Νέες χειρουργικές τεχνικές. Σαν αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας προέκυψε η τεχνική LASIK η οποία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και σήμερα αποτελεί την πλέον διαδεδομένη επέμβαση για τη διόρθωση διαθλαστικών ανωμαλιών (μυωπίας, υπερμετρωπίας, αστιγματισμού) – περίπου 20 εκατομμύρια επεμβάσεις έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως. H LASIK σήμερα, είναι η τεχνική η οποία αναγνωρίζεται ως η πιο αποτελεσματική μέθοδος κυρίως λόγω της απουσίας μετεγχειρητικού πόνου και της γρήγορης επαναφοράς της όρασης. Πρόσφατα αναπτύχθηκε η τεχνική epi–LASIK η οποία εκτιμάται ότι μελλοντικά θα αποτελέσει το επόμενο βήμα στην ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των διαθλαστικών επεμβάσεων.

• Κλινική έρευνα. Η διεξαγωγή κλινικών πρωτοκόλλων σε συνεργασία με εταιρείες κατασκευής συστημάτων που πραγματοποιούνται στο Ινστιτούτο σε επιλεγμένες ομάδες ασθενών στα πλαίσια εγκεκριμένων ερευνητικών πρωτοκόλλων. Από τις κλινικές αυτές δοκιμές προκύπτουν σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με την ασφάλεια, την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα νέων συστημάτων για χρήση τους στην οφθαλμολογία. Παράλληλα, κλινικά πρωτόκολλα πραγματοποιούνται σε ζωικά μοντέλα για την ανάπτυξη νέων μεθόδων θεραπείας και την αξιολόγηση πιθανής τοξικής δράσης διαφόρων φαρμάκων.
• Νέα συστήματα, συσκευές και εργαλεία για χρήση στην οφθαλμολογία. Τα συστήματα, οι συσκευές και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην οφθαλμολογία τα τελευταία χρόνια, ακολουθούν πορεία συνεχούς εξέλιξης και βελτίωσης τόσο σε σχεδιαστικό όσο και σε κατασκευαστικό επίπεδο. Το ΕΠΙ συνεισφέρει σε αυτή τη διαδικασία με την ανάπτυξη και κατασκευή νέων εξειδικευμένων εργαλείων και συστημάτων.

Epi-Keratome	iTrace
Μέτρηση ελαστικότητας οφθαλμού	Αξιολόγηση ενδοφθάλμιας σκέδασης

• Βασική έρευνα. Η βασική έρευνα η οποία διεξάγεται, έχει αφενός χαρακτήρα υποστήριξης της κλινικής και της εφαρμοσμένης έρευνας και αφετέρου, προσανατολίζεται σε πεδία αμιγώς ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος. Παραδείγματα πεδίων στα οποία διεξάγεται βασική έρευνα είναι η απεικόνιση βιολογικών ιστών με χρήση μικροσκοπίου ατομικών δυνάμεων, η ανάπτυξη κατάλληλων λογισμικών για την αξιολόγηση και μοντελοποίηση της οπτικής συμπεριφοράς, η ψυχοφυσική της όρασης, η διερεύνηση της γενετικής βάσης οφθαλμικών παθήσεων, η μελέτη των οπτικών και μηχανικών ιδιοτήτων των ιστών του οφθαλμού καθώς και στατιστικές- επιδημιολογικές μελέτες.

Εξομοίωση αμφιβληστροειδικής εικόνας

• Εργονομία της Όρασης. Αφορά την βελτιστοποίηση κι εξιδανίκευση της όρασης ανάλογα με τις απαιτήσεις επαγγελμάτων (π.χ. χειριστές αεροσκαφών) και καθημερινών ασχολιών (π.χ. οδήγηση) κατά τις οποίες η λειτουργία της όρασης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην αποτελεσματική και ασφαλή διεκπεραίωσή τους. Η αξιολόγηση της οπτικής συμπεριφοράς επιτυγχάνεται με ένα συνδυασμό από εξειδικευμένες ψυχοφυσικές δοκιμασίες, όπως η ευαισθησία φωτεινής αντίθεσης, οι οπτικοί χρόνοι αντίδρασης, τα οπτικά προκλητά δυναμικά και οι οφθαλμικές κινήσεις.

Ανιχνευτής οφθαλμικών κινήσεων

• Απεικόνιση οφθαλμικών δομών. Νέες τεχνικές ανάλυσης τρισδιάστατων εικόνων τόσο του οπίσθιου όσο και του πρόσθιου ημιμορίου αναπτύσσονται σε ερευνητικό πλαίσιο για την βελτιστοποίηση της αξιολόγησης των κλινικών ευρημάτων. Για την κλινική απεικόνιση του πρόσθιου και του οπίσθιου ημιμορίου του οφθαλμού χρησιμοποιούνται προηγμένες συσκευές, όπως:

α) το HRT II, ένα ομοεστιακό σύστημα σάρωσης με laser, που παρέχει τη δυνατότητα της τρισδιάστατης απεικόνισης του αμφιβληστροειδή και συντελεί στην αξιολόγηση της ωχράς κηλίδας και στην εκτίμηση της τοπογραφίας του οπτικού δίσκου. Με την προσθήκη ενός αντικειμενικού φακού, το ίδιο σύστημα χρησιμοποιείται και για την απεικόνιση του κερατοειδή in vivo.

Απεικόνιση αμφιβληστροειδή	Απεικόνιση κερατοειδή

β) η καινοτόμος τεχνολογία των Προσαρμοστικών Οπτικών με την οποία δίνεται η δυνατότητα «διόρθωσης» όλων των οπτικών «ατελειών» του οφθαλμού, και η οποία βασίζεται σε τεχνική που χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην αστρονομία για την διόρθωση των αναταραχών της ατμόσφαιρας για την καλυτέρευση των εικόνων των τηλεσκοπίων. Ως αποτέλεσμα καθίσταται δυνατή η in-vivo απεικόνιση κυττάρων του αμφιβληστροειδή (π.χ. φωτοϋποδοχείς), σημαντικών για την λειτουργία της όρασης.

Απεικόνιση φωτοϋποδοχέων

γ) Το σύστημα υπερυψηλών συχνοτήτων ARTEMIS II, για την απεικόνιση του κερατοειδή και των πρόσθιων ημιμορίων του οφθαλμού (υδατοειδές υγρό, κρυσταλλοειδής φακός).

Απεικόνιση φακού κατά την προσαρμογή

ΠΑΡΟΧΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ / ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

Από το ΕΠΙ παρέχονται υπηρεσίες υγείας που ξεκινούν από την πρωτοβάθμια περίθαλψη και φτάνουν μέχρι και τις εξειδικευμένες παροχές τριτοβάθμιας περίθαλψης. Για παράδειγμα, η κινητή οφθαλμολογική μονάδα επισκέπτεται περιοδικά απομακρυσμένες περιοχές της Κρήτης καθώς και των νησιών του Αιγαίου, περιοχές στις οποίες δεν υπάρχει η δυνατότητα συστηματικής ιατρικής παρακολούθησης. Η προσπάθεια αυτή, στα πλαίσια της κοινωνικής προσφοράς του εργαστηρίου έχει τύχει θερμής ανταπόκρισης από τους κατοίκους των περιοχών αυτών καθώς μέσω των πρώιμων διαγνώσεων που έχουν γίνει, σε αρκετές περιπτώσεις έχουν προληφθεί σοβαρά οφθαλμολογικά νοσήματα.

Κινητή οφθαλμολογική μονάδα

Φωτοδυναμική θεραπεία (ΦΔΘ)

Η φωτοδυναμική θεραπεία αναπτύχθηκε τα τελευταία έτη και αποσκοπεί στην αντιμετώπιση ενός από τα συχνότερα αίτια τύφλωσης: της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Η κατάσταση αυτή αφορά ως επί το πλείστον ηλικιωμένα άτομα και μέχρι πρόσφατα η αντιμετώπισής της ήταν αδύνατη. Σήμερα η ΦΔΘ δίνει ελπίδα στους ασθενείς αυτούς, αφού μπορεί να αναχαιτίσει την εξέλιξη της νόσου και να διατηρήσει την όραση σε λειτουργικά επίπεδα. Το Ινστιτούτο ήταν από τα πρώτα εργαστήρια στην Ελλάδα που εφάρμοσαν κλινικά τη μέθοδο. Επί πλέον των κλινικών εφαρμογών διενεργείται κλινική έρευνα για την αξιοποίηση της φωτοδυναμικής θεραπείας για τη θεραπεία άλλων οφθαλμικών παθήσεων, όπως το γλαύκωμα.

Διαθλαστική Χειρουργική

Στο Ινστιτούτο εφαρμόζονται όλες οι χειρουργικές τεχνικές (φωτοδιαθλαστική κερατεκτομή– PRK, laser in situ κερατοσμίλευση– LASIK), ενδοκερατοειδικοί δακτύλιοι -ICR, ενδοφακοί επαφής– ICL, conductive keratoplasty– CK) για τη διόρθωση μυωπίας, αστιγματισμού και υπερμετρωπίας αλλά και για την μερική αποκατάσταση της πρεσβυωπίας. Το Τμήμα Διαθλαστικής Χειρουργικής του Ε.Π.Ι. είναι ένα από τα πλέον γνωστά στον διεθνή χώρο και διαθέτει ποικιλία σύγχρονων διαγνωστικών μέσων.

Τα έσοδα από τις επεμβάσεις διαθλαστικής χειρουργικής διαχειρίζονται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης για τη χρηματοδότηση της έρευνας που διεξάγεται στο εργαστήριο. Η αυτοδυναμία που εξασφαλίζει το εργαστήριο από τα έσοδα αυτά, αποτελεί το μηχανισμό ώθησης των δραστηριοτήτων του αφού του παρέχουν τη δυνατότητα αυτοχρηματοδοτούμενης έρευνας και συνεχούς αναβάθμισης του κλινικού και ερευνητικού του εξοπλισμού αλλά και της απαραίτητης για τις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες υλικοτεχνικής υποδομής.

Ηλεκτροδιαγνωστική Οφθαλμικών Παθήσεων

Για την οφθαλμική ηλεκτροδιαγνωστική χρησιμοποιούνται προηγμένες συσκευές. Το ηλεκτροαμφιβληστροειδογράφημα αποτελεί καταγραφή της ηλεκτρικής δραστηριότητας που παράγεται από τα νευρικά κύτταρα του αμφιβληστροειδή κι επομένως αποτελεί βασική εξέταση για την διάγνωση παθήσεων του αμφιβληστροειδή. Τα Οπτικά Προκλητά Δυναμικά καταγράφουν ομαδικές αποκρίσεις εγκεφαλικών αποκρίσεων κι επομένως χρησιμοποιούνται για την διάγνωση νευρολογικών παθήσεων ή παθήσεων του οπτικού νεύρου.

health.in.gr