Πώς καθορίζει ο καιρός την ευτυχία μας και τι μπορούμε να κάνουμε για να την πάρουμε στα «χέρια» μας;

Μια νέα ανασκόπηση ερευνών, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Public Health, εξετάζει πώς ο καιρός επηρεάζει την ανθρώπινη ευημερία. Το ενδιαφέρον για το θέμα έχει αυξηθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια, με την Περιβαλλοντική Ψυχολογία να προσφέρει πλέον ένα ολοκληρωμένο θεωρητικό πλαίσιο.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι παράγοντες όπως η θερμοκρασία, το φως, η βροχή, η υγρασία, η ποιότητα του αέρα και ακόμη και η ταχύτητα του ανέμου μπορούν να καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη διάθεση και την ψυχική μας υγεία. Ο ηλιόλουστος καιρός συνδέεται συνήθως με θετικά συναισθήματα και υψηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή, ενώ οι ψυχρές ή μουντές μέρες σχετίζονται με μελαγχολία και πτώση της ενεργητικότητας.

Η μελέτη δείχνει επίσης ότι τα καιρικά φαινόμενα δεν δρουν μεμονωμένα αλλά αλληλεπιδρούν με ατομικούς παράγοντες – από τη βιολογία και την ψυχολογία μας έως το κοινωνικό μας περιβάλλον. Έτσι, η ίδια θερμοκρασία ή η ίδια βροχή μπορεί να έχει διαφορετική επίδραση σε διαφορετικούς ανθρώπους.

Φωτογραφία της Dana Marin, Πηγή: unsplash.com

Οι θεωρίες πίσω από τη σχέση καιρού και διάθεσης

Για να εξηγήσουν αυτή τη σύνδεση, οι επιστήμονες στρέφονται σε διάφορες θεωρίες. Η ιεράρχηση αναγκών του Maslow δείχνει ότι οι βασικές προϋποθέσεις – καθαρός αέρας, ήπια θερμοκρασία, αίσθηση ασφάλειας – είναι το θεμέλιο για την ευημερία.

Η ψυχολόγος Sonja Lyubomirsky προτείνει ότι το «μείγμα της ευτυχίας» αποτελείται από 50% γενετική, 40% ατομική συμπεριφορά και 10% περιβάλλον. Ακόμη κι αν η φύση και οι συνήθειες παίζουν τον κύριο ρόλο, το περιβάλλον – και κατ’ επέκταση ο καιρός – μπορεί να κάνει σημαντική διαφορά.

Η Eξελικτική Ψυχολογία υπογραμμίζει ότι ο άνθρωπος είναι «προγραμματισμένος» να νιώθει καλύτερα σε μη απειλητικά φυσικά περιβάλλοντα. Ο ήλιος και οι ήπιες συνθήκες μάς προσφέρουν αίσθηση ασφάλειας που κάποτε συνδεόταν άμεσα με την επιβίωση. Η «Θεωρία της Τροπικής Σαβάνας» μάλιστα υποστηρίζει ότι τα περιβάλλοντα που χάριζαν ευημερία στους προγόνους μας συνεχίζουν να μας επηρεάζουν – από την ευφορία μιας φωτεινής μέρας μέχρι το άγχος που προκαλεί η σκοτεινιά ή ο δυνατός άνεμος.

«Ανεβάζει» ή «ρίχνει» τη διάθεση

Η έρευνα επιβεβαιώνει αυτό που όλοι βιώνουμε: το φως και η θερμοκρασία είναι οι πιο καθοριστικοί παράγοντες. Ο ήλιος και οι ήπιες θερμοκρασίες σχετίζονται με θετική διάθεση, ενώ οι μουντές, κρύες μέρες οδηγούν σε πτώση της ενέργειας.

Η βροχή και η υγρασία αποδυναμώνουν την ψυχολογική ανθεκτικότητα, ενώ οι δυνατοί άνεμοι αυξάνουν την ανησυχία. Αντίθετα, πιο ήπιοι άνεμοι βοηθούν στη χαλάρωση. Η ποιότητα του αέρα αποδεικνύεται επίσης κρίσιμη: υψηλά επίπεδα ρύπανσης επιβαρύνουν όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχική ισορροπία, εντείνοντας το άγχος και την απαισιοδοξία.

Φωτογραφία του Erik Witsoe, Πηγή: unsplash.com

Όταν ο καιρός γίνεται ακραίος

Τα ακραία φαινόμενα – καύσωνες, πλημμύρες, τυφώνες, πυρκαγιές – αφήνουν βαρύ ψυχολογικό αποτύπωμα. Μελέτες μετά τον τυφώνα Maria στο Πουέρτο Ρίκο και τον Katrina στις ΗΠΑ κατέγραψαν σημαντική αύξηση της κατάθλιψης και του άγχους στους εφήβους που βίωσαν τις καταστροφές. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν παρατηρηθεί και σε πληγέντες από δασικές πυρκαγιές, με τα συμπτώματα να διαρκούν πολύ μετά το συμβάν.

Επιπλέον, οι ίδιες συνθήκες δεν επηρεάζουν όλους το ίδιο: οι άνδρες φαίνεται να είναι πιο ευαίσθητοι στις μεταβολές της θερμοκρασίας, ενώ ηλικία και κοινωνικοοικονομική κατάσταση παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.

Επιρροή και στο σώμα

Η σχέση καιρού και ευτυχίας δεν περιορίζεται στη διάθεση. Αγγίζει και τους βιολογικούς μηχανισμούς:

• Μελατονίνη: Η «ορμόνη του ύπνου» επηρεάζεται από το φως και ρυθμίζει τον κύκλο ύπνου–εγρήγορσης αλλά και τη διάθεση.
• Βιταμίνη D: Παράγεται μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας και η έλλειψή της συνδέεται με κατάθλιψη, κόπωση και χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή.
• Σεροτονίνη: Ο «νευροδιαβιβαστής της χαράς» είναι άμεσα εξαρτημένος από το φως, με χαμηλότερα επίπεδα τον χειμώνα, γεγονός που συνδέεται με την εποχική συναισθηματική διαταραχή («χειμερινή κατάθλιψη»).

Φωτογραφία του Aaron Burden, Πηγή: unsplash.com

Πώς να «ξεγελάσουμε» τον κακό καιρο

Οι ειδικοί προτείνουν πρακτικές λύσεις για να μετριάσουμε τις αρνητικές συνέπειες:

• Φως: Η έκθεση στον ήλιο, ειδικά το πρωί, ανεβάζει τη διάθεση. Όταν αυτό δεν είναι δυνατό, βοηθούν τα παράθυρα με νότιο προσανατολισμό ή οι λάμπες πλήρους φάσματος. Η φωτοθεραπεία έχει αποδειχθεί αποτελεσματική για την εποχική κατάθλιψη.
• Άσκηση: Η φυσική δραστηριότητα ανεβάζει ενδορφίνες. Ένα σύντομο περπάτημα σε ηλιόλουστο καιρό αρκεί για να βελτιώσει τη διάθεση.
• Διατροφή: Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη D και ω-3 λιπαρά οξέα (π.χ. ψάρια, μανιτάρια, γαλακτοκομικά) ενισχύουν την ψυχική υγεία.

Με λίγα λόγια, μπορεί να μην αλλάζουμε τον καιρό, αλλά μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που μας επηρεάζει.

Φωτογραφία του Brian Garcia, Πηγή: unsplash.com

Τι μένει να μάθουμε

Παρά την πρόοδο, η επιστήμη δεν έχει απαντήσει σε όλα. Δεν υπάρχει ένας «καλός καιρός» για όλους, ενώ οι καιρικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με πολλούς άλλους. Ακόμη και το ίδιο άτομο μπορεί να βιώνει διαφορετικά τον ίδιο καιρό, ανάλογα με τις συνθήκες της ημέρας.

Γι’ αυτό οι ερευνητές ζητούν περισσότερες μακροχρόνιες και πειραματικές μελέτες και συνεργασία ψυχολόγων, κλιματολόγων και κοινωνιολόγων. Σε μια εποχή που η κλιματική αλλαγή κάνει τον καιρό πιο ακραίο και απρόβλεπτο, η κατανόηση της σχέσης αυτής δεν είναι απλώς θεωρητική άσκηση: είναι ζήτημα δημόσιας υγείας – και ίσως το κλειδί για μια πιο ισορροπημένη και χαρούμενη καθημερινότητα.

*Κεντρική Φωτογραφία: Φωτογραφία του Loren Gu, Πηγή: unsplash.com @lorengu