Στράτης Μυριβήλης: Το μοιρολόι της αγάπης

«Αγαπητέ φίλε,

Το ευγενικό σου γράμμα με ξάφνιασε. Αλήθεια; Εικοσιπέντε χρόνια σώνουνται που χάσαμε το Γιάννη Δελή; Φαντάσου λοιπόν! Ήταν η πρώτη χρονιά που κατέβηκα από το χωριό, τελειωμένος το σχολαρχείο με δάσκαλό μου τον αξέχαστο Σπύρο Αναγνώστου, το λαογράφο μας. Εγγράφηκα στο Γυμνάσιο κι εκεί γνώρισα το Γιάννη. Ένας νέος δάσκαλος ήταν. Λιγνός, κομψός, με γενάκι Χριστού στο ισχνό πρόσωπο το χλωμό. Ένα ψιλό μπαστουνάκι στο χέρι. Μια φλόγα στα μάτια ακοίμητη. Η φλόγα του νέου προφήτη. Το μάτι του πρωτοπόρου. Ο καημός του ήταν ο καημός του κάθε πνευματικού ηγέτη. Να μεταδώση την αλήθεια που κρατούσε στο λαό. Χωρίς δημοκοπία, χωρίς κέρδος, χωρίς διαφήμιση. Σήμερα που η αγάπη του λαού είναι ένα λαμπρό επάγγελμα, ο Γιάννης αν ζούσε θα έχανε τον μπούσουλά του μέσα στην ασκήμια του ιδεολογικού επαγγελματισμού. Τότες η αγάπη ήτανε μια θυσία, όπως είναι μέσα σε όλους τους αιώνες η αγάπη.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.9.1969, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και μια μέρα πέθανε ο Γιάννης Δελής. Πήγαμε όλα τα παιδιά και τονέ κλάψαμε πάνου στον τάφο του. Φαίνεται να τον αγαπούσα πιο πολύ από τους άλλους, αφού με διάλεξαν οι συμμαθητές μου να τον αποχαιρετήσω εγώ από μέρους όλων μας. Δεν θυμάμαι πια πώς κατάφερα να του πω τον πόνο μου για το χαμό του. Θυμάμαι μονάχα πως τον αποχαιρέτησα στη δημοτική, που ήτανε τότες επανάσταση και τόλμημα στο στόμα ενός σκολιόπαιδου. Θυμάμαι ακόμα πως άρχισα μ’ ένα ωραίο δίστιχο λαϊκό, και κάθε φορά που το λέω θυμάμαι το Γιάννη Δελή:

Πού πας ασήμι να χαθής, μάλαμα να θολέψης;
πού πας αργυροκούδουνο να χάσης τη λαλιά σου;

Τούτο το μοιρολόι μού ξανάρχεται από τότε κάθε φορά που ο τόπος μας χάνει ένα άξιο παλληκάρι της Σκέψης και της Καρδιάς.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.9.1969, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τι έδωσε ο Γιάννης Δελής; Έδωσε την ψυχή του, το μυαλό του, τη ζωή του. Άναψε την καρδιά του, την κράτησε γερά φλογισμένη, σαν τον παραμυθένιον ήρωα, να φέξη να δουν οι στραβοί. Η καρδιά του σκόρπισε σε λαμπρές σπίθες. Φλογίστηκε και κάηκε. Σώθηκε. Και τότες πέθανε ο Γιάννης Δελής. Ένας ωραίος ανθρώπινος πυρσός. Από τη φωτιά κείνη άναψε τη λαμπάδα ο Αριστείδης Δελής (σ.σ. αδελφός του Γιάννη Δελή και δάσκαλος του Ηλία Βενέζη στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης, ιστορικός και φιλόλογος), ο Στεφανίδης (σ.σ. ο λέσβιος φιλόσοφος και φυσιοδίφης Μιχαήλ Κ. Στεφανίδης, 1868-1957, υπήρξε μια εξέχουσα πνευματική προσωπικότητα, ακαδημαϊκός και καθηγητής της Ιστορίας των Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), κι’ απ’ αυτούς όλοι της γενιάς μας.

Εικοσιπέντε χρόνια λοιπόν! Και τα μάτια μου βουρκώνουν σα νάτανε χτες. Αυτό θα πη πως ο Γιάννης Δελής δεν πέθανε. Η φωτιά του ανάβει μέσα μας. Και μεις θα την παραδώσουμε στους κατοπινούς λαμπαδηδρόμους αναμμένη απ’ την καρδιά μας. Ε, είναι μια ωραία αποστολή αυτή για κείνους που την καταλαβαίνουν.

Ας ορκιστούμε πάνου στον τάφο του Γιάννη πως θα κρατήσουμε ως το τέλος ψηλά τον πυρσό μας αντρόπιαστο και άσβηστο. Κι’ ας είναι η μόνη πλερωμή μας, σα θα γύρουμε κι’ εμείς με τη σειρά μας, ν’ ακούσουμε ένα παιδί, αυτό που θα μεταλάβη το φως εκ φωτός, να μας τραγουδήση το μοιρολόι της αγάπης:

Πού πας ασήμι να χαθής, μάλαμα να θολέψης;
πού πας αργυροκούδουνο να χάσης τη λαλιά σου;

Φιλικά

Στράτης Μυριβήλης

Αθήνα 29.2.35»

Αυτό ήταν το γράμμα που είχε στείλει ο Στράτης Μυριβήλης στο συντοπίτη του Γιώργο Βαλέτα (φιλόλογο, κριτικό και ιστορικό της νεοελληνικής λογοτεχνίας, 1907-1989), θέλοντας να πλέξει το εγκώμιο ενός από τους πνευματικούς οδηγούς του, του φιλολόγου Γιάννη Δελή (σ.σ. έμελλε να αποβιώσει νεότατος, το 1910).

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 26.4.1958, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το εν λόγω γράμμα το είχε καταστήσει ευρύτερα γνωστό ο Ηλίας Βενέζης σε μια επιφυλλίδα του που έφερε τον τίτλο «Γράμματα απ’ την Εφταλού» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου 1969, περίπου δύο μήνες μετά το θάνατο του Μυριβήλη.

Ο διακεκριμένος λογοτέχνης και ακαδημαϊκός, στο τέλος του κειμένου του, εξηγούσε το γιατί ως εξής:

«Παρέθεσα ακέραιο το γράμμα του Μυριβήλη για τον δάσκαλό του. Γιατί χαρακτηρίζει και τον ίδιον, το πώς αισθανόταν το χρέος του ως λαμπαδηδρόμος. Και πώς ευχόταν τη συνέχεια: όταν θα ερχόταν η ώρα του θανάτου, να του μιλήση ένα παιδί που θάχη μεταλάβει το φως εκ φωτός.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 26.4.1958, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ήταν καλή μοίρα ότι αυτό το παιδί, τις προάλλες, μπροστά στο ταπεινό πατρικό σπίτι του μεγάλου συγγραφέα, στο χωριό του, ήταν πάλι ένας Δελής».

Ο λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Στράτης Μυριβήλης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Ευστράτιου Σταματόπουλου), ένας από τους πλέον αξιόλογους έλληνες πεζογράφους του Μεσοπολέμου, γεννήθηκε στη Συκαμινιά (Συκαμιά) της Λέσβου στις 30 Ιουνίου (13 Ιουλίου με το νέο ημερολόγιο) 1892 (στις σχετικές πηγές απαντά πάντως και το έτος 1890) και απεβίωσε στην Αθήνα στις 19 Ιουλίου 1969.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 26.4.1958, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Μυριβήλης υπήρξε ο συγγραφέας μυθιστορημάτων όπως «Η ζωή εν τάφω», «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» και «Η Παναγιά η γοργόνα».