Η σύνοδος του ΝΑΤΟ έδειξε ότι Ευρώπη και ΗΠΑ δεν έχουν πια κοινό εχθρό

Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Χάγη ανέδειξε μια σημαντική αλλαγή στη δυναμική μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, καθώς φαίνεται πως πλέον δεν έχουν κοινό εχθρό όπως στο παρελθόν. Η συμμαχία, που δημιουργήθηκε ως αντίβαρο στην απειλή της Σοβιετικής Ένωσης, σήμερα αντιμετωπίζει μια πιο σύνθετη και διχασμένη πραγματικότητα, με διαφορετικές προτεραιότητες και προσεγγίσεις από τις δύο πλευρές.

Ο Μαρκ Ρούτε είχε ένα δύσκολο έργο στη σύνοδο της Χάγης αυτή την εβδομάδα. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ έπρεπε να διαχειριστεί τις διαφορετικές απόψεις Αμερικής και Ευρώπης για τις τρέχουσες απειλές ασφαλείας. Μετά από εξαιρετικές προσπάθειες, που περιλάμβαναν υπερβολική κολακεία προς τον Ντόναλντ Τραμπ για να εξασφαλίσει κρίσιμα αποτελέσματα για τη συμμαχία, φαίνεται πως προς το παρόν τα κατάφερε.

Ωστόσο, η σύνοδος και η προετοιμασία της έκαναν όλο και πιο σαφές ότι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη δεν θεωρούν πλέον ότι έχουν έναν ενιαίο κοινό εχθρό. Το ΝΑΤΟ ιδρύθηκε το 1949 ως αμυντική συμμαχία απέναντι στην αναγνωρισμένη απειλή της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό το πλαίσιο όρισε τη συμμαχία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μέχρι τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Από το 2014, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και προσάρτησε την Κριμαία, το ΝΑΤΟ εστίασε στη Μόσχα ως τη μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια ειρήνη. Ωστόσο, η όλο και πιο επιθετική Κίνα απαιτεί περισσότερη προσοχή από τις ΗΠΑ.

Καμία αναφορά στο διεθνές δίκαιο;

Υπάρχουν κάποιες συμβολικές κινήσεις που δείχνουν πώς αλλάζουν τα πράγματα. Κάθε ανακοίνωση συνόδου του ΝΑΤΟ μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 χρησιμοποιούσε τον ίδιο τύπο διατύπωσης: «Τηρούμε το διεθνές δίκαιο και τους σκοπούς και τις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και δεσμευόμαστε να στηρίξουμε τη διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες».

Η ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στη σύνοδο της Χάγης στις 25 Ιουνίου, προκλητικά δεν αναφέρει τίποτα από τα παραπάνω. Αντιθέτως, σε μια αλλαγή από τις πρόσφατες ανακοινώσεις, οι πέντε παράγραφοι της δήλωσης είναι πολύ σύντομες και επικεντρώνονται αποκλειστικά στην παρουσίαση της συμμαχίας με όρους στρατιωτικής ικανότητας και οικονομικών επενδύσεων για τη διατήρηση αυτής της ικανότητας. Καμία αναφορά σε διεθνές δίκαιο ή τάξη αυτή τη φορά.

Αυτό φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα ενός προσεκτικά οργανωμένου, συντομευμένου συνεδρίου, σχεδιασμένου να περιορίσει τις απρόβλεπτες παρεμβάσεις του Τραμπ. Είναι επίσης σύμπτωμα της όλο και μεγαλύτερης απόστασης μεταξύ της αμερικανικής στρατηγικής πορείας και των συμφερόντων ασφαλείας που αντιλαμβάνονται ο Καναδάς και τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με το The Conversation.

Βαθιά ριζωμένες διαφορές

Η σύντομη και περιορισμένη αυτή δήλωση υποδηλώνει ότι υπήρχαν βαθιά ριζωμένες διαφορές που δεν μπορούσαν να ξεπεραστούν.

Από την πλήρη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ είχαν ενώσει τις φωνές τους στην κριτική κατά της Ρωσίας και την υποστήριξη της Ουκρανίας — μέχρι τώρα.

Από τον Ιανουάριο, η κυβέρνηση Τραμπ δεν έχει εγκρίνει καμία στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία και έχει μειώσει σημαντικά την υλική υποστήριξη και την κριτική προς τη Ρωσία. Ο Τραμπ επιδιώκει να τερματίσει τον πόλεμο γρήγορα, ουσιαστικά υποχωρώντας στην ρωσική επιθετικότητα· πρότεινε να αναγνωριστεί ο ρωσικός έλεγχος στην Κριμαία και ο de facto έλεγχος σε άλλα κατεχόμενα εδάφη (Λουχάνσκ, μέρη του Ζαπορίζια, Ντονέτσκ και Χερσώνα). Επίσης, πρότεινε ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά ίσως λάβει εγγυήσεις ασφαλείας και το δικαίωμα ένταξης στην ΕΕ.

Εν τω μεταξύ, οι ευρωπαίοι σύμμαχοι επιδιώκουν να χρηματοδοτήσουν και να στηρίξουν τις αμυντικές προσπάθειες της Ουκρανίας, αυξάνοντας τη βοήθεια και την στρατιωτική υποστήριξη, ενώ συνεχίζουν να εντείνουν τις κυρώσεις.

Ένα ακόμα σημάδι των διαφορετικών προτεραιοτήτων Ευρώπης και Καναδά έναντι των ΗΠΑ ήταν η απόφαση του Αμερικανού υπουργού Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ να αποσυρθεί από την ηγεσία της Ομάδας Επαφής για την Ουκρανία, μιας ad-hoc συμμαχίας κρατών που παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία. Ο Χέγκσεθ συμβολικά απέτυχε επίσης να παραστεί στη συνεδρίαση προ της συνόδου τον Ιούνιο.

Η άμυνα

Ο Τραμπ έχει εδώ και καιρό υποστηρίξει ότι τα μέλη του ΝΑΤΟ πρέπει να τηρούν τη δέσμευση του 2014 να ξοδεύουν το 2% του ΑΕΠ τους στην άμυνα, και ο Ρούτε το αναγνώρισε αυτό. Το 2018, ο Τραμπ πρότεινε την αύξηση αυτού του ποσοστού στο 4 ή 5%, κάτι που απορρίφθηκε ως υπερβολικό. Τώρα, σε μια απόφαση που δείχνει αυξανόμενη ανησυχία τόσο για τη ρωσική απειλή όσο και για την αμερικανική υποστήριξη, τα μέλη του ΝΑΤΟ (εκτός από την Ισπανία) συμφώνησαν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ μέσα στα επόμενα 10 χρόνια.

Το άρθρο 3 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ απαιτεί από τα κράτη να διατηρούν και να αναπτύσσουν την ικανότητά τους να αντιστέκονται σε επίθεση. Ωστόσο, από το 2022, είναι όλο και πιο εμφανές ότι πολλά μέλη δεν είναι έτοιμα για μεγάλη στρατιωτική σύγκρουση. Την ίδια στιγμή, αισθάνονται ολοένα και πιο απειλούμενα από τη Ρωσία που βρίσκεται «πλησίον της πόρτας τους». Ιδιαίτερα οι χώρες της Βαλτικής, η Γερμανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αναγνωρίζουν την ανάγκη αύξησης των στρατιωτικών δαπανών και της ετοιμότητας.

Για να επικεντρωθούν περισσότερο στην Κίνα, οι αμερικανικές δυνάμεις θα μεταφέρουν μεγαλύτερο ποσοστό του ναυτικού στον Ειρηνικό. Θα αναπτύξουν τα πιο σύγχρονα πλοία και αεροσκάφη στην περιοχή, θα αυξήσουν τις επιχειρήσεις παρουσίας, τις ασκήσεις, την εκπαίδευση και τη συνεργασία με συμμαχικά ναυτικά. Για να το πετύχουν αυτό, θα πρέπει να μειώσουν τις δεσμεύσεις στην Ευρώπη, και οι ευρωπαίοι σύμμαχοι θα πρέπει να αναπληρώσουν αυτές τις ικανότητες ώστε να διατηρηθεί η αποτροπή απέναντι στη Ρωσία.

Η βάση της συνθήκης του ΝΑΤΟ, το άρθρο 5, συχνά αποδίδεται ως «επίθεση σε έναν, επίθεση σε όλους». Καθ’ οδόν για τη σύνοδο στη Χάγη, ο Τραμπ φαινόταν αβέβαιος για τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Όταν κλήθηκε να το διευκρινίσει στη σύνοδο, δήλωσε: «Στηρίζω το άρθρο 5. Γι’ αυτό είμαι εδώ. Αν δεν το στήριζα, δεν θα ήμουν εδώ.»

Ο λόρδος Ισμέι, ο πρώτος γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, είχε πει διάσημα (αν και ενδεχομένως ανορθόδοξα) ότι ο σκοπός της συμμαχίας ήταν να κρατήσει έξω τους Ρώσους, μέσα τους Αμερικανούς και κάτω τους Γερμανούς. Η Γερμανία είναι τώρα αναπόσπαστο μέρος του ΝΑΤΟ, και οι Αμερικανοί είναι μέσα, αν και αποσπασμένοι. Όμως υπάρχουν ρωγμές, και ο Ρούτε έχει δύσκολο έργο να διαχειριστεί το φθίνων ενδιαφέρον του Τραμπ για την προστασία της Ευρώπης, αν θέλει να κρατήσει τους Ρώσους μακριά.