Άκουσέ με!

Άκουσέ με!

Η 11η Δεκεμβρίου είναι η παγκόσμια ημέρα του παιδιού. Είναι μια μέρα που κανονικά θα έπρεπε να γιορτάζεται, αλλά τα στοιχεία που προκύπτουν από τις πρόσφατες έρευνες αποδεικνύουν πως πρόκειται για μια επέτειο ντροπής.

Της Μυρσίνης Λιοναράκη

Με τη συνεργασία του Γιώργου Μόσχου (νομικός, βοηθός στο Συνήγορο του Πολίτη-Παιδιού)

Τα παιδιά δεν είναι απλός παθητικός αποδέκτης της καλοσύνης και της καλής θέλησης της κοινωνίας ή των γονιών τους. Είναι άνθρωποι με δικαιώματα αυτόνομα, που όλοι εμείς οφείλουμε να σεβόμαστε. Αυτή είναι και η αρχή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού, εμείς συνομιλήσαμε με τον νομικό Γιώργο Μόσχο, βοηθό στο Συνήγορο του Πολίτη-Παιδιού, και μάθαμε τα πάντα για τα πολιτειακά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά δικαιώματα του παιδιού ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας ή κοινωνικής καταγωγής.

Τι είναι ο Συνήγορος του Πολίτη-Παιδιού;

Ο Συνήγορος του Πολίτη υπάρχει στη χώρα μας ως Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή από το 1998. Το 2000 ξεκίνησε δημόσια συζήτηση για το αν θα δημιουργηθεί και Συνήγορος του Παιδιού, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες του κόσμου, ιδίως μετά την υιοθέτηση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού το 1989. Τελικά, ιδρύθηκε το 2003, οπότε και ανέλαβα αυτή τη θέση, η οποία πλαισιώνεται από διεπιστημονική ομάδα με ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, νομικούς κ.ά. Προσπαθούμε να κάνουμε παρεμβάσεις στη διοίκηση και στην κοινωνία γενικότερα, αλλά και στην αντίληψη του κόσμου.

Τι ακριβώς προβλέπει η Σύμβαση αυτή για τα δικαιώματα του παιδιού;

Η Σύμβαση ουσιαστικά αναγνωρίζει το παιδί ως υποκείμενο δικαιωμάτων και παύει να το θεωρεί αποκλειστικά υποκείμενο προστασίας. Τι σημαίνει αυτό; Το παιδί έχει γνώμη, δικαίωμα στην έκφραση, μπορεί να εκφράζεται, να επιλέγει και ο γονιός έχει μεν την τελική ευθύνη, αλλά αφού ακούσει με προσοχή το παιδί του. Με λίγα λόγια, όλοι οι μεγάλοι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τη γνώμη των παιδιών, ανάλογα φυσικά με την ηλικία τους και την ωριμότητά τους. Αυτό σημαίνει ότι και στο σπίτι και στο σχολείο θα πρέπει να υπάρχει μια διαδικασία ακρόασης των απόψεων του παιδιού. Στην ελληνική κοινωνία το παιδί θεωρείται παραδοσιακά ιδιοκτησία του γονέα, ο οποίος το έβλεπε σαν ένα μελλοντικό εν εξελίξει υποκείμενο δικαιωμάτων.

Ποιους αφορούν τα προγράμματά σας;

Κάποια τον ανήλικο πληθυσμό και άλλα ειδικές κοινωνικές ομάδες, όπως παιδιά θύματα, παιδιά αλλοδαπά, παιδιά μειονοτήτων, παιδιά σε ιδρύματα, παιδιά με αναπηρίες κ.ά.

Μας προσδιορίζετε τις δραστηριότητές σας;

Ο Συνήγορος του Παιδιού κάνει δύο πράγματα. Πρώτον, ασχολείται με τις αναφορές –δεν μας αρέσει να τις λέμε «καταγγελίες». Αναφορά παραβιάσεων δικαιωμάτων μπορεί να υποβάλλει οποιοσδήποτε. Το παιδί, ο γονιός του, ένας συγγενής ή οποιοσδήποτε τρίτος έχει άμεση αντίληψη του προβλήματος (όχι κάποιος που άκουσε ότι συμβαίνει αυτό, αλλά κάποιος που ξέρει καλά, που το έχει δει). Ο νόμος προέβλεψε αυτή τη δυνατότητα έτσι ώστε, όταν δεν κινητοποιούνται οι τοπικές υπηρεσίες, να μπορεί κάποιος να ζητήσει από μας να παρέμβουμε. Είναι σημαντικό να καταλάβουν όλοι ότι αναφορά στο Συνήγορο δεν σημαίνει καταγγελία και προσφυγή στη δικαιοσύνη, θα έλεγα ακριβώς το αντίθετο. Είναι μια απόπειρα να βρούμε λύσεις προστασίας του παιδιού χωρίς να ενεργοποιηθεί ο ποινικός μηχανισμός. Βεβαίως, μερικές φορές κρίνεται αναγκαίο, αλλά τις περισσότερες η καλύτερη παρέμβαση είναι η υποστηρικτική.

Σε περιπτώσεις βίας στο σπίτι, π.χ., επεμβαίνετε απευθείας;

Εμείς ζητάμε συνήθως από μια κοινωνική υπηρεσία να παρέμβει. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις, όταν η πληροφορία έρχεται από την οικογένεια (δηλαδή από το παιδί ή τον ένα γονέα), που κάνουμε παρέμβαση στα μέλη της οικογένειας. Η παρέμβασή μας όμως έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα.

Οι μονάδες υποστήριξης όπου παραπέμπετε τους γονείς ή τα παιδιά είναι επαρκείς;

Όχι. Η εμπειρία μας από τις 1.600 περίπου υποθέσεις που έχουμε χειριστεί μέχρι στιγμής δείχνει ότι έχουμε μια σχετικά ικανοποιητική νομοθεσία στη χώρα μας για το παιδί. Όμως, το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η νομοθεσία αυτή έχει τεράστια απόσταση από το τι συμβαίνει στην πράξη. Δηλαδή, για παράδειγμα, ο νόμος προβλέπει για την ενδοοικογενειακή βία ότι κάθε εκπαιδευτικός οφείλει να κάνει συγκεκριμένες κινήσεις. Ο εκπαιδευτικός όμως δεν έχει δίπλα του κοινωνικές υπηρεσίες για να βοηθηθεί, κι έτσι τελικά δεν τις κάνει. Ο νόμος λέει, επίσης, ότι ένας νέος παραβάτης που συλλαμβάνεται μπορεί να μπει σε πρόγραμμα στην κοινότητα εναλλακτικό του εγκλεισμού. Τέτοια προγράμματα δεν λειτουργούν. Ο νόμος, τέλος, λέει ότι ένα παιδί με αναπηρία πρέπει να απολαμβάνει την ευκαιρία κοινωνικής συμμετοχής. Σε μεγάλο βαθμό αυτό δεν εφαρμόζεται, αφού δεν υπάρχουν οι πόροι ή οι υποδομές. Στην πράξη, λοιπόν, δεν υπάρχουν αποκεντρωμένες κοινωνικές υπηρεσίες για το γονιό που μπορεί να χρειαστεί βοήθεια σε περίπτωση αντιμετώπισης κρίσης. Στην περιφέρεια υπάρχει μεγάλο πρόβλημα. Έτσι, ένα παιδί που υφίσταται κακοποίηση, κακομεταχείριση ή παραμέληση, παρόλο που το βλέπουν αρκετοί και κάποιοι τολμούν να το πουν, μένει αβοήθητο, αφού δεν υπάρχουν οι μηχανισμοί για να στηρίξουν την οικογένεια. Το να επέμβει η δικαιοσύνη για να απομακρυνθεί το παιδί από την οικογένεια και να μπει σε ίδρυμα είναι πάλι λάθος, αφού ούτε τα ιδρύματα είναι σε καλή κατάσταση.

Πώς είναι η κατάσταση στα ελληνικά ιδρύματα;

Επισκεπτόμαστε πάρα πολλά, είτε μετά από αναφορές είτε με δική μας πρωτοβουλία, και βλέπουμε ότι στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι υποστελεχωμένα και δεν εφαρμόζουν ορθά μια δεοντολογία για τη μεταχείριση των παιδιών. Βεβαίως, δεν συμβαίνει αυτό που νομίζει ο πολύς κόσμος. Δεν υπάρχει κακοποίηση στα ιδρύματα στο βαθμό που ακούγεται. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι τα παιδιά των ιδρυμάτων δεν είναι προβληματικά, αλλά κανονικά παιδιά που χρειάστηκε να απομακρυνθούν από την οικογένειά τους για κάποιους λόγους.

Είναι λύση η ανάδοχη οικογένεια;

Εγώ δεν θα πρότεινα εύκολα να απομακρυνθεί ένα παιδί από τους γονείς του και να πάει σε ίδρυμα. Ναι, μια λύση θα ήταν η ανάδοχη οικογένεια, που προβλέπεται και από τη νομοθεσία μας, αλλά πάλι δεν εφαρμόζεται στην πράξη. Και εδώ τίθεται το θέμα της έλλειψης υπηρεσιών. Ανάδοχη οικογένεια δεν σημαίνει το παίρνω από το γονιό και το δίνω απλώς σε έναν άλλον. Κάποιος πρέπει να υπάρχει εκεί για να επιλέξει τους γονείς, να τους εκπαιδεύσει και να τους εποπτεύσει. Και αυτό δεν υπάρχει. Αν το δει κανείς με οικονομικούς όρους, δεν έχει λογική, αφού, αν εφαρμόζονται πλήρως, ο θεσμός αυτός θα κόστιζε πολύ λιγότερο στο κράτος. Ένα παιδί στο ίδρυμα κοστίζει πολύ περισσότερο. Στην οικογένεια θα πήγαιναν κάποια χρήματα ως επίδομα κάθε μήνα και κάποια στον κοινωνικό λειτουργό που θα αναλάμβανε την υπόθεση μαζί με πολλές άλλες. Πρακτικά, στο ίδρυμα πληρώνονται τουλάχιστον δύο μισθοί και άλλα λειτουργικά έξοδα και είναι πολύ ακριβότερο.

Οι πιο συχνές καταγγελίες;

Έχουμε πολλές υποθέσεις από διαζευγμένους στις οποίες καταγγέλλεται ότι δεν εφαρμόζονται οι δικαστικές αποφάσεις. Κι εδώ λείπουν οι κοινωνικές υπηρεσίες που θα διασφαλίσουν την εφαρμογή των αποφάσεων των δικαστηρίων. Αν κάποιος γονιός, π.χ., δεν βλέπει το παιδί του όσο πρέπει επειδή δεν τον αφήνει ο άλλος, τότε η μόνη λύση είναι να ξαναπάει στο δικαστήριο, κάτι που είναι και χρονοβόρο και πολυέξοδο. Ουσιαστικά, δεν λύνεται δικαστικά αυτό. Στη Γαλλία, π.χ., υπάρχουν υπηρεσίες ενδοοικογενειακής διαμεσολάβησης, κάτι που εμείς δεν το έχουμε. Αυτοί θα δουν τι συμβαίνει με τον κάθε γονέα, ποια η άποψη του παιδιού, τι γίνεται στην πράξη κ.λπ. Εδώ εμείς είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε με αλληλογραφία και να ψάξουμε τοπικά αν υπάρχει μια υπηρεσία, αν βέβαια συμφωνούν οι γονείς να πάνε εκεί.

Άλλοι τομείς δράσης του Συνηγόρου;

Δραστηριοποιούμαστε, λοιπόν, κατόπιν αναφορών, αλλά και με δική μας πρωτοβουλία. Επισκεπτόμαστε ένα ίδρυμα ή ένα σχολείο, εντοπίζουμε τα ζητήματα και κάνουμε έκθεση με πορίσματα και προτάσεις.

Η διαμεσολάβησή σας έχει κάποιο αποτέλεσμα;

Γενικά, ο λόγος μας είναι σεβαστός. Μας αγνοούν όμως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι συστάσεις μας έχουν οικονομικό βάρος. Δηλαδή όταν λέμε ότι κάποιο ίδρυμα χρειάζεται επιπλέον προσωπικό. Όταν, όμως, καταθέσαμε πρόταση για να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση για την απαγόρευση της σωματικής τιμωρίας των παιδιών, εισακουστήκαμε από το αρμόδιο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Και η Ελλάδα, τελικά, είναι μία από τις λίγες χώρες της Ευρώπης που διαθέτει σχετική νομοθεσία. Επίσης, στο θέμα της εγγραφής των παράνομων μεταναστών στα σχολεία. Τα παιδιά αυτά σύμφωνα με εγκύκλιο του Υπουργείου Εξωτερικών δεν γίνονταν δεκτά. Εμείς κάναμε παρέμβαση και αμέσως βγήκε νέα εγκύκλιος από το Υπουργείο Παιδείας, σύμφωνα με την οποία οι πάντες έχουν δικαίωμα εγγραφής και φοίτησης στα ελληνικά σχολεία.

Πώς επικοινωνείτε με τα παιδιά;

Κάνουμε επισκέψεις σε σχολεία και συζητάμε μαζί τους. Ακούμε τα προβλήματά τους και καταγράφουμε τις απόψεις τους ή τις ανάγκες τους. Τη μισή ώρα μάλιστα βγαίνει έξω ο δάσκαλος και μένουμε μόνοι μαζί τους. Μέχρι στιγμής έχουμε κάνει πάνω από 200 τέτοιες συναντήσεις σε σχολεία και ιδρύματα. Σε δεύτερο βαθμό κάνουμε κάποιες περιφερειακές συναντήσεις. Ήδη έχουν γίνει δύο στην Αθήνα και μία στη Θεσσαλονίκη με θέμα «Ένα σχολείο που με σέβεται και με υπολογίζει – Ακούγομαι, Εκφράζομαι και Συμμετέχω». Αυτή τη στιγμή επεξεργαζόμαστε τα αποτελέσματα και θα τα στείλουμε και στο Υπουργείο. Αυτή την εποχή προγραμματίζουμε να οργανώσουμε μια σταθερή ομάδα συμβούλων, την «Ομάδα Εφήβων Συμβούλων», που θα συγκροτηθεί από παιδιά απ’ όλη την Ελλάδα και θα περιλαμβάνει συναντήσεις μία φορά στο τρίμηνο. Θα φτιάξουμε κι ένα blog της ομάδας στο site και θα θέτουμε προς συζήτηση κάθε θέμα που ανοίγει.

Δώστε μας κάποιες γενικές συμβουλές του Συνηγόρου του Παιδιού προς τους γονείς.

Μειώστε τους χρόνους που περνούν τα παιδιά στην τηλεόραση ή σε διαδικασίες όπου το πνεύμα τους δεν είναι ενεργό. Κάντε διάλογο με τα παιδιά σας και ακούστε τα. Αν η γνώμη τους οδηγήσει στην αντιπαράθεση, δεν είναι κακό, η διαφωνία είναι υγιής σε μια οικογένεια. Βρείτε τρόπους να μοιράζεστε δραστηριότητες ακόμα κι αν αυτές δεν είναι οι ίδιες με αυτές που έχετε μάθει οι ίδιοι. Μπείτε στη θέση τους και δείτε τον κόσμο από τη δική τους οπτική. Γενικά, προσπαθήστε να δείτε πώς φαίνονται όλα από το ύψος του παιδιού σας. Αφήστε το να μεγαλώσει ήρεμα και όχι μέσα από συγκρούσεις και απόρριψη.

Η θέση σας απέναντι στις τιμωρίες;

Είμαστε αντίθετοι με την επιβολή εύκολων κυρώσεων, οι οποίες στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν προβλέπονται παρά μόνο σε κάποια ιδιωτικά σχολεία. Στο δημοτικό δεν είναι σωστό να αποβάλλουμε τα παιδιά, υπάρχουν άλλες μέθοδοι να επιβάλλουμε την τάξη. Στο γυμνάσιο οι αποβολές πρέπει να είναι πάντοτε στη λογική της παιδαγωγικής κύρωσης, η δε αλλαγή του σχολικού περιβάλλοντος –που δυστυχώς έχει γίνει πολύ εύκολη στη χώρα μας– θα έπρεπε να ισχύει μόνο για το συμφέρον του παιδιού και να εφαρμόζεται αφού έχουν εξαντληθεί όλες οι διοικητικές διαδικασίες. Εμείς έχουμε επέμβει σε τέτοιες περιπτώσεις και πήραν πίσω τις αποβολές. Γενικά, πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στην επικοινωνία και όχι στην καταστολή και στις αποβολές.

Τι γίνεται με τη δημοσιοποίηση παιδικών φωτογραφιών στα ΜΜΕ;

Η δημοσιοποίηση μέσω των ΜΜΕ φωτογραφιών παιδιών-θυμάτων ή παιδιών-θυτών ή παιδιών που βρίσκονται γενικά σε δυσκολία απαγορεύεται από το νόμο. Μιλάμε κυρίως για τη δημοσιοποίηση που μπορεί να προκαλεί και ταυτοποίηση και όχι για περιπτώσεις καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Γενικά, ο Συνήγορος μπορεί να επέμβει όταν κάποιος δημοσιοποιεί φωτογραφίες που θίγουν το παιδί του. Τώρα αυτό είναι πολύ λεπτό ζήτημα, γι’ αυτό να προσδιορίσω ότι μιλάμε για γυμνές φωτογραφίες παιδιών ή φωτογραφίες που απεικονίζουν άσχημες καταστάσεις για το παιδί και μπορούν να το στοχοποιήσουν.

Συνήγορος του Παιδιού

Χατζηγιάννη Μέξη 5, Αθήνα, 11528

Ειδική τηλεφωνική γραμμή χωρίς χρέωση 8001132000, fax: 210 7289639.

www.synigoros.gr/0-18/, cr@synigoros.gr