Μύθοι και αλήθειες για το γλαύκωμα

Για πολλά νοσήματα το ευρύ κοινό έχει εμπεδώσει αντιλήψεις που είναι πέρα για πέρα λανθασμένες. Αν κάτι τέτοιο είναι δικαιολογημένο για ασθένειες που σπανίζουν, εν τούτοις είναι ανεπίτρεπτο να συμβαίνει για το γλαύκωμα, τη δεύτερη συχνότερη αιτία απώλειας της όρασης στο Δυτικό κόσμο μετά τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια. Παρακάτω περιγράφονται μερικές διαδεδομένες πλάνες που αφορούν τη συγκεκριμένη νόσο και επιχειρείται η …αποκατάσταση της αλήθειας.

Για να έχουμε ένα μέτρο της άγνοιας του πληθυσμού, παραθέτουμε τα αποτελέσματα μιας μελέτης που διεξήχθη στις ΗΠΑ για λογαριασμό του Ιδρύματος Έρευνας για το Γλαύκωμα. Ενώ, λοιπόν, η τύφλωση αποτελεί την τρίτη κατά σειρά διαταραχή της υγείας που φοβούνται οι άνθρωποι, μετά από τον καρκίνο και τα καρδιακά νοσήματα, μόνο το 20% γνώριζε ότι το γλαύκωμα συνδέεται με αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση. Οι περισσότεροι από αυτούς, όμως, πίστευαν είτε ότι θα μπορούσαν να υποψιαστούν την εμφάνιση της νόσου από τα συμπτώματα είτε ότι θεραπεύεται εύκολα είτε, τέλος, ότι δεν μπορεί να οδηγήσει στην τύφλωση. Ακόμη χειρότερα, οι μισοί από τους ερωτηθέντες είχαν ακούσει για τη νόσο αλλά δεν ήταν σίγουροι για το τι ακριβώς είναι, ενώ οι τρεις στους δέκα δεν είχαν ακούσει ποτέ γι’ αυτή.

Τι είναι, λοιπόν, το γλαύκωμα;
Πρόκειται στην ουσία για μια ομάδα νοσημάτων με κοινό χαρακτηριστικό την προοδευτική βλάβη του οπτικού νεύρου με αποτέλεσμα την επίσης προοδευτική ελάττωση της όρασης. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις, όχι όμως σε όλες, παρατηρείται αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, ένα μέγεθος που αναφέρεται στην πίεση που ασκεί το υδατοειδές υγρό στα τοιχώματα του πρόσθιου θαλάμου του οφθαλμού.

Σ’ αυτό το σημείο και για την κατανόηση της παθοφυσιολογίας που κρύβεται πίσω από το γλαύκωμα, είναι απαραίτητη μια αδρή ανατομική περιγραφή του προσθίου ημιμορίου του οφθαλμού και η παράθεση κάποιων στοιχείων σχετικά με κάποιες από τις λειτουργίες που επιτελούνται στο εσωτερικό του. Τα νούμερα στο κείμενο αντιστοιχούν σε ανατομικούς σχηματισμούς στην εικόνα.

Στο πρόσθιο τμήμα του οφθαλμού, πίσω από τον κερατοειδή χιτώνα (6) και μπροστά από την ίριδα (2) και το φακό (5) σχηματίζεται ένας χώρος που ονομάζεται πρόσθιος θάλαμος (1). Αυτός πληρώνεται από ένα διαφανές υγρό που ονομάζεται υδατοειδές υγρό (Υ.Υ.). Το τελευταίο παράγεται κατά κύριο λόγο με τη διήθηση του αίματος από το ακτινωτό σώμα και την ίριδα και, από τον οπίσθιο θάλαμο, περνά στον πρόσθιο διαμέσου της κόρης (3). Αποχετεύεται από ανατομικούς σχηματισμούς που εντοπίζονται στην περιφέρεια του πρόσθιου θαλάμου, η οποία ονομάζεται και γωνία (4), προς το φλεβικό δίκτυο. Η πορεία του Υ.Υ. παριστάνεται με τα κόκκινα βέλη.

Αν και οι αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης είναι πολλές και ποικίλες, ισχύει το εξής: Οι μεταβολές στο ρυθμό παραγωγής του Υ.Υ. δεν είναι ικανές να τη διαφοροποιήσουν τόσο πολύ όσο οι αντίστοιχες στο ρυθμό αποχέτευσής του. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορούν να παρεμποδίσουν την τελευταία και, κατά συνέπεια, να αυξήσουν την πίεση στον πρόσθιο θάλαμο.

Οι μηχανισμοί, όμως, με τους οποίους δρουν είναι κυρίως δύο:
· Η όξυνση της γωνίας στον πρόσθιο θάλαμο η οποία μπορεί να προκληθεί από μετατόπιση της ίριδας προς τα εμπρός ή από οίδημα (διόγκωση) της βάσης της.
· Η απόφραξη των πόρων του αποχετευτικού δικτύου από διάφορες ουσίες όπως πρωτεΐνες του φακού ή φλεγμονώδη κύτταρα.

Η πίεση του Υ.Υ. κυμαίνεται φυσιολογικά μεταξύ 10 και 20 χιλιοστών στήλης υδραργύρου (mmHg). Η αύξησή της πέρα από αυτά τα όρια ονομάζεται οφθαλμική υπερτονία, μπορεί να εμφανιστεί οξέως ή χρονίως και μπορεί να οδηγήσει ή όχι σε γλαύκωμα. Σύμφωνα με τις παλαιότερες θεωρίες αυτή η αυξημένη πίεση έχει σαν αποτέλεσμα την καταστροφή των ευαίσθητων νευρικών κυτττάρων στο σημείο όπου το οπτικό νεύρο εισέρχεται στον οφθαλμό (οπτική θηλή).

Σε αντίθεση με τα παραπάνω, υπάρχει και το λεγόμενο γλαύκωμα χαμηλής ενδοφθάλμιας πίεσης, όπου ανιχνεύονται γλαυκωματικές αλλοιώσεις στο οπτικό νεύρο ενώ η ενδοφθάλμια πίεση δεν ξεφεύγει από τα φυσιολογικά επίπεδα. Στην περίπτωση αυτή, έχουν διατυπωθεί απόψεις που ενοχοποιούν την ελαττωμένη παροχή αίματος στην περιοχή (ισχαιμία).

Τι εξετάσεις χρειάζονται;
Μια επίσκεψη σε οποιοδήποτε οφθαλμολογικό ιατρείο αρκεί για μια αρκετά εμπεριστατωμένη εκτίμηση.

Η μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης ονομάζεται τονομετρία και μπορεί να γίνει με απλά μέσα σε οποιοδήποτε οφθαλμολογικό ιατρείο, όπως και η επισκόπηση της γωνίας του προσθίου θαλάμου που ονομάζεται γωνιοσκοπία. Απαραίτητη είναι και η εκτίμηση των οπτικών πεδίων του εξεταζόμενου, αφού προηγηθεί η βυθοσκόπηση, δηλαδή η προσεκτική παρατήρηση του βυθού του οφθαλμού από τον ιατρό με τη χρήση ειδικού οργάνου.

Ας δούμε ποια είναι τα πιο κοινά λάθη στην αντίληψη του κοινού σχετικά με τη νόσο.

1. Αφορά μόνο τους ηλικιωμένους: η αλήθεια είναι ότι, αν και η συχνότητα εμφάνισης της νόσου αυξάνει σημαντικά μετά τα 60, τα περιστατικά αφορούν όλες τις ηλικιακές ομάδες. Αρκεί να σκεφτούμε ότι υπάρχει ακόμη και συγγενές γλαύκωμα, όρος που σημαίνει ότι κάποια νεογνά γεννιούνται με ανατομικές δυσπλασίες που προδιαθέτουν για την εκδήλωση της νόσου μέσα στο πρώτο τρίμηνο της ζωής τους.

2. Μπορεί να θεραπευθεί οριστικά: κατ’ αρχάς, οι θεραπείες που δίνονται για το γλαύκωμα δεν έχουν ως στόχο να αναστρέψουν τις βλάβες που έχουν ήδη γίνει, κάτι αδύνατο τουλάχιστον με τα υπάρχοντα μέσα, αλλά να ανακόψουν την πρόοδό τους. Η θεραπεία μπορεί να είναι συντηρητική (με φάρμακα) ή χειρουργική. Όμως η νόσος είναι χρόνια και ο ασθενής πρέπει να ακολουθεί κάποιο θεραπευτικό σχήμα για το υπόλοιπο της ζωής του.

3. Δίνει προειδοποιητικά συμπτώματα: στην πιο συχνή μορφή του, το χρόνιο γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, το νόσημα εξελίσσεται σε βάθος χρόνου χωρίς ο ασθενής ν’ αντιλαμβάνεται τίποτα. Αυτό διότι αρχικά παραβλάπτεται η περιφερική όραση, δηλαδή μικραίνει η έκταση του οπτικού πεδίου, αλλαγή η οποία καλύπτεται υποσυνείδητα με παραπάνω κινήσεις των οφθαλμών και της κεφαλής. Όταν πια ο ασθενής καταλάβει ότι «δεν βλέπει καλά» και απευθυνθεί τότε για πρώτη φορά στον οφθαλμίατρο, η νόσος έχει προχωρήσει ήδη κατά πολύ.

4. Δεν προκαλεί τύφλωση: δυστυχώς ισχύει το αντίθετο, αν η νόσος αφεθεί χωρίς θεραπεία. Αρκεί ν’ αναφερθεί ότι ακόμη και ένα ποσοστό των ασθενών που λαμβάνουν κανονικά την αγωγή τους δεν κατορθώνουν ν’ αποφύγουν μια σημαντικού βαθμού απώλεια της όρασής τους.

Είναι εφικτή η πρόληψη;
Φυσικά και είναι, απαιτεί όμως τακτικούς οφθαλμολογικούς ελέγχους ανά διετία τουλάχιστον. Το χρονικό διάστημα αυτό θα πρέπει να μικρύνει μετά τα 40, όπως επίσης και αν υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό για τη νόσο, ιδιαίτερα αν ο πάσχων είναι πρώτου βαθμού συγγενής. Ούτως ή άλλως, κατά την πρώτη σας επίσκεψη στον οφθαλμίατρο, αυτός θα λάβει το ιστορικό σας και, μετά από την εξέταση, θα σας συστήσει μια ημερομηνία επανεξέτασης που θα ανταποκρίνεται στα δικά σας δεδομένα.

Το γλαύκωμα χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλομορφία όσον αφορά την αιτιολογία του ενώ υπάρχουν ακόμη αρκετά «σκοτεινά σημεία» σχετικά με αυτό που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Η σύγχρονη θεραπευτική, όμως, μπορεί να αντιμετωπίσει με αρκετή επιτυχία την πλειονότητα των περιπτώσεων, αρκεί η διάγνωση να τεθεί έγκαιρα.

Η υγεία των ματιών σας, λοιπόν, βρίσκεται κατά κύριο λόγο στα …χέρια σας. Προγραμματίστε σωστά τον προληπτικό έλεγχο σε συνεργασία με τον οικογενειακό σας ιατρό και τηρείστε το συνιστώμενο χρονοδιάγραμμα χωρίς μεγάλες παρεκκλίσεις. Αυτό θα σας βοηθήσει να διατηρήσετε την όρασή σας στα καλύτερα δυνατά επίπεδα.

health.in.gr