Τα μνημόνια φεύγουν για… να μείνουν

«Η σκοτεινή εποχή των μνημονίων είναι πια παρελθόν», αναφέρει η ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ με αφορμή το τέλος του «ελληνικού προγράμματος». Αυτός είναι και ο τόνος όλων των κυβερνητικών ανακοινώσεων.

Με τα λόγια του πρωθυπουργού στο διάγγελμα στην Ιθάκη: «Η χώρα μας ανακτά το δικαίωμα της, να ορίζει αυτή τις τύχες και το μέλλον της. Σαν μια κανονική ευρωπαϊκή χώρα. Χωρίς εξωτερικούς καταναγκασμούς. Χωρίς άλλους εκβιασμούς.»

Ο τόνος είναι σαφής: η Ελλάδα δεν θα χρειάζεται πλέον να διαπραγματεύεται με τους «θεσμούς» κάθε πολιτική απόφαση. Θα πρέπει να τηρεί δημοσιονομικούς στόχους, αλλά θα επιλέγει αυτή τα μέσα με τα οποία θα το επιτύχει.

Όμως, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά.

Η ώρα της «ενισχυμένης εποπτείας»

Παρότι φύγαμε τυπικά από τα μνημόνια, ορισμένες… συνήθειες φαίνεται ότι δεν κόβονται.

Έτσι λοιπόν στις 10 Σεπτεμβρίου τα τεχνικά κλιμάκια επιστρέφουν στην Αθήνα και στις 14 Σεπτεμβρίου ξαναπιάνουν δουλειά οι επικεφαλής της Τρόικας. Η άφιξη αυτή δεν είναι στο πλαίσιο κάποιας αξιολόγησης, αλλά στο πλαίσιο της «ενισχυμένης εποπτείας» στην οποία θα βρίσκεται για το επόμενο εξάμηνο η ελληνική οικονομία.

Η «ενισχυμένη εποπτεία» είναι μια διαδικασία που προβλέπεται για τις χώρες που έχουν περάσει από «πρόγραμμα». Προβλέπεται από τον Κανονισμό 472/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την «για την ενίσχυση της οικονομικής και δημοσιονομικής εποπτείας των κρατών μελών στη ζώνη του ευρώ τα οποία αντιμετωπίζουν ή απειλούνται με σοβαρές δυσκολίες αναφορικά με τη χρηματοοικονομική τους σταθερότητα».

Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 2: «Η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει να θέσει υπό ενισχυμένη εποπτεία ένα κράτος μέλος το οποίο αντιμετωπίζει ή απειλείται από σοβαρές δυσκολίες αναφορικά με τη χρηματοοικονομική του σταθερότητα, που ενδέχεται να έχουν δυσμενείς δευτερογενείς επιπτώσεις σε άλλα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ.»

Στο πλαίσιο της ενισχυμένης εποπτείας οι ευρωπαϊκοί θεσμοί όπως και το ΔΝΤ παρακολουθούν συστηματικά, κάνουν συστάσεις και ελέγχουν την πρόοδο των χωρών, παρεμβαίνοντας λίγο πολύ με τον τρόπο που έκανε και η Τρόικα τα προηγούμενα χρόνια.

Και πάλι αξιολόγηση για να πάρουμε τη «δόση»

Τυπικά, ο μεγάλος εκβιασμός που μπορούσε να ασκήσει η Τρόικα τα προηγούμενα 8 χρόνια ήταν ότι από τη θετική ή αρνητική αξιολόγηση κρινόταν το θα εκταμιευόταν η εκάστοτε δόση των δανείων. Στο βαθμό που ήταν η βασικότερος τρόπος χρηματοδότησης του δημοσίου ήταν ένας αποτελεσματικός εκβιασμός.

Υποτίθεται ότι με το τέλος του προγράμματος και την εκταμίευση και της τελευταίας δόσης, αυτός ο μηχανισμός πλέον δεν λειτουργεί.

Όμως, η Ελλάδα θα συνεχίσει να περνάει από αξιολόγηση από την οποία θα εξαρτάται η εκταμίευση χρημάτων μέχρι το 2022!

Μία από τις αποφάσεις του Eurogroup της 21ης Ιουνίου 2018 ήταν η επιστροφή των κερδών των κεντρικών τραπεζών (SMPs, ANFAs) από τα ελληνικά ομόλογα του 2014, όπως και η κατάργηση του από το 2018 του step-up επιτοκίου που σχετίζεται με τα δάνεια του δεύτερου ελληνικού προγράμματος. Η εφαρμογή αυτής της απόφασης θα εξαρτάται από την τήρηση των δεσμεύσεων από τη μεριά των ελληνικών κυβερνήσεων.

Τα χρήματα αυτά θα δίνονται σε εξαμηνιαία βάση μέχρι το 2022 στη βάση επιτυχών αξιολογήσεων εντός της μεταμνημονιακής επιτήρησης.

Το «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο»

Όμως ακόμη και ως «κανονική ευρωπαϊκή χώρα», πάλι υπό επιτήρηση θα βρισκόμαστε.

Ο βασικός μηχανισμός είναι το «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο», που αφορά τον συντονισμό της οικονομικής πολιτικής εντός της ΕΕ. Αφορά τις «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις», τη «δημοσιονομική σταθερότητα» και την αποφυγή «μακροοικονομικών ανισορροπιών».

Ουσιαστικά, αντιπροσωπεύει την αυστηροποίηση των όρων επιτήρησης των ευρωπαϊκών οικονομιών που συμφωνήθηκαν στη δεκαετία του 2010.

Εμείς δεν περάσαμε τέτοιες διαδικασίες, γιατί ούτως ή άλλως ήμασταν στην ακόμη πιο αυστηρή μνημονιακή επιτήρηση, αλλά πλέον εντασσόμαστε κανονικά.

Ουσιαστικά, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θα είναι ως μία διαδικασία αξιολόγησης. Συντάσσονται εκθέσεις αξιολόγησης και σε αυτή τη βάση γίνονται συστάσεις αλλά και ελέγχεται ο βαθμός που αυτές τηρήθηκαν. Σε περίπτωση παρεκκλίσεων υπάρχουν οι τιμωρητικοί μηχανισμοί που προβλέπονται για χώρες που δεν κινούνται εντός των προβλεπόμενων δημοσιονομικών στόχων.

Η διαρκής ανάγκη να λένε οι θεσμοί μια «καλή κουβέντα».

Όμως, πέραν των τυπικών μηχανισμών επιτήρησης, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ελλάδα για όλο το επόμενο διάστημα θα χρειάζεται να έχει τη θετική γνώμη των ευρωπαϊκών θεσμών (όπως και του ΔΝΤ).

Ο λόγος είναι η διαβόητη «έξοδος στις αγορές». Για να μην χρειαστεί να επιστρέψουμε στα μνημόνια χρειάζεται να μπορούμε

να δανειζόμαστε από τις αγορές με επιτόκια που να μην είναι υπερβολικά. Όμως, οι αγορές είναι υπερβολικά ευαίσθητες σε κάθε σημάδι που μπορεί να παραπέμπει σε οικονομικά προβλήματα, ιδίως σε εποχές όπου υπάρχει μεγάλη αστάθεια και αβεβαιότητα στο διεθνές σύστημα.

Αυτό θα αποτελεί για αρκετό ακόμη καιρό έναν παράγοντα συνεχούς πίεσης η ελληνική κυβέρνηση να επιδιώκει τα εύσημα των «θεσμών», που με τη σειρά τους θα τα συναρτούν με πολύ συγκεκριμένες απαιτήσεις ως προς τις εφαρμοζόμενες πολιτικές.

Η «ώρα της αλήθειας» το… 2032

Σε όλα αυτά ας προσθέσουμε και μία ακόμη παράμετρο: τα μέτρα «ελάφρυνσης» για το χρέος, έχουν ως ορίζοντα το 2032. Τότε, όπως έδειξε και η σχετική ανάλυση βιωσιμότητας από το ΔΝΤ ανοίγει μια περίοδος όπου εάν δεν ληφθούν μέτρα αναδιάρθρωσης του χρέους, σύντομα η χώρα θα βρεθεί αντιμέτωπη με πολύ μεγάλες υποχρεώσεις ως προς ην αποπληρωμή του χρέους.

Σε εκείνη την περίοδο, η Ελλάδα θα χρειαστεί και πάλι μια ευμενή απόφαση από τη μεριά των ευρωπαϊκών θεσμών, κάτι που με τη σειρά του θα εξαρτηθεί από την αποτίμηση που θα έχει γίνει μέχρι τότε ως προς την πρόοδο της ελληνικής οικονομίας αλλά και τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους.

Το διαρκές «μνημονιακό κεκτημένο»

Όλα αυτά σημαίνουν ότι σε ένα πολύ σημαντικό βάθος χρόνου ακόμη και εάν δεν απαιτηθούν νέα μέτρα, οι «θεσμοί» θα θεωρούν δεδομένο ότι η Ελλάδα δεν θα πάει πίσω από το «μνημονιακό κεκτημένο».

Αυτό σημαίνει ότι θα θεωρείται δεδομένο και αυτονόητο όλο το φάσμα των «μεταρρυθμίσεων» που ψηφίστηκαν τα τελευταία χρόνια: από τις ιδιωτικοποιήσεις και τις αλλαγές στο συνταξιοδοτικό σύστημα μέχρι τις ανατροπές στις συλλογικές συμβάσεις και τις ιδιωτικοποιήσεις, τίποτα δεν θα μπορεί να αλλάξει, ενώ η πίεση θα είναι για ακόμη πιο επιθετικές μεταρρυθμίσεις.

Επιπλέον σε αυτό το έδαφος τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα (3,5% μέχρι το 2022 και 2,2% έως το… 2060) δεν θα σημαίνουν τίποτα άλλο παρά σκληρή λιτότητα: περιορισμένες κοινωνικές δαπάνες, συρρικνωμένο δημόσιο, υψηλή φορολογία.

Σε τελική ανάλυση, ας μην ξεχνάμε ότι εξαρχής μία από τις βασικές κατευθυντήρια γραμμές των μνημονίων ήταν ακριβώς η εξασφάλιση ότι η μεταμνημονιακή Ελλάδα δεν θα διαφέρει σε πολλά από την μνημονιακή.