Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή: Ας μην ξεχνάμε τους μπαμπάδες

Η δυνατότητα κλινικό-εργαστηριακών παρεμβάσεων στην Αναπαραγωγή έθεσε τις τελευταίες δεκαετίες σε επαναδιαπραγμάτευση τους κλασικούς ρόλους των γονέων στη δημιουργία ενός παιδιού. Γιατί έδωσε τη δυνατότητα να διαχωριστεί εύκολα ο ρόλος αυτού που συνεισφέρει το γενετικό υλικό και εκείνου που θα συντελέσει ψυχικά-συμβολικά στη δημιουργία του εσωτερικού κόσμου του παιδιού. Αυτό ισχύει πλέον, τόσο για τους άνδρες, όσο και για τις γυναίκες.

Στην κλινική πράξη, οι έγκυες γυναίκες, σε σχέση με τους συζύγους τους, είναι αυτές που δέχονται περισσότερο την προσοχή και τις φροντίδες του περιβάλλοντος και των γυναικολόγων με το σκεπτικό πως αυτές υποβαστάζουν βιολογικά και ψυχικά το φορτίο της εννεάμηνης κυοφορίας. Συνεπώς είναι εκείνες που παραπέμπονται συχνότερα στον ειδικό της ψυχικής υγείας, αν υπάρξουν σημάδια ψυχικής δυσλειτουργίας.

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έτερος «συνεργάτης» στην τεκνοποίηση, ο πατέρας έχει να διανύσει ευκολότερο δρόμο. Ένα δρόμο, που και για τους δυο αρχίζει από τη διαμόρφωση της επιθυμίας, πριν τη σύλληψη δηλαδή, έως την ψυχική ενηλικίωση των απογόνων.

Ειδικότερα στην περίπτωση της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, το ζευγάρι ήδη έχει επωμιστεί την επεξεργασία (πένθος) της υπογονιμότητας του ενός ή και των δύο συμμετεχόντων.

Στην φυσιολογική διαδρομή «επιθυμία – σύλληψη – κύηση – γέννηση» παρεμβάλλεται το πένθος, μια κατάσταση φυσιολογική και αναγκαία μεν, εντελώς προσωπική δε. Είναι αρκετά πιθανό να έχει δημιουργηθεί απόσταση ανάμεσα στο ζευγάρι.

Η εμπλοκή για πολλούς μήνες ή και χρόνια μιας ολόκληρης ομάδας επαγγελματιών, με επικεφαλής τον γυναικολόγο, ούτε την περάτωση του πένθους διευκολύνει, ούτε την πιθανή απόσταση μεταξύ των συντρόφων μειώνει.

Επιπλέον, αν και όχι πάντα, όμως ούτε τόσο σπάνια, υπάρχει στο υπογόνιμο ζευγάρι μια ψυχική συνιστώσα που εμποδίζει την τεκνοποίηση, ένα αρνητικό δυναμικό που δυσχεραίνει περισσότερο τα πράγματα, όπως καταδεικνύεται συχνά στη κλινική έρευνα. Η συνιστώσα αυτή μπορεί να επηρεάζει τις συμπεριφορές, τους τρόπους δηλαδή που ένα ζευγάρι προσεγγίζει την απόκτηση απογόνων, τη χρονική στιγμή που επιλέγεται για τεκνοποίηση, χωρίς αυτό να είναι φυσικά συνειδητό.

Η μελέτη αυτών των ψυχικών φαινομένων έχει επιχειρηθεί σε ικανό βαθμό, αλλά συνήθως με επίκεντρο την γυναίκα, ως το ψυχικό και σωματικό ον πάνω στο οποίο θα επιχειρηθούν πολλαπλές παρεμβάσεις που θα γεφυρώσουν το αναπαραγωγικό έλλειμμα.

Τι γίνεται όμως στην ψυχική ζωή των υποψηφίων μπαμπάδων;

Αυθόρμητα απευθυνόμενες στο γυναικολόγο τους πολλές γυναίκες που έμειναν έγκυες με υποβοήθηση λένε «το παιδί μας» σαν να είναι ο γιατρός φυσικός πατέρας του παιδιού.

Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι μια χαρακτηριστική ένδειξη της αναδιάταξης των γυναικείων φαντασιώσεων για τον πατρικό ρόλο, υπό το κλίμα των προαναφερθέντων συνθηκών πένθους και συνεχών εντατικών παρεμβάσεων.

Ο βιολογικός, δηλαδή, πατέρας χάνει τον συμβολικό του ρόλο, ο οποίος δίνεται ακούσια στο γυναικολόγο και περιορίζεται στο ρόλο του δότη του γενετικού υλικού. Ο γιατρός από την άλλη γίνεται εξιδανικευτικά ο θεός, που μπορεί να αποκαταστήσει μαγικά το σωματικό έλλειμμα. Να γυρίσει το χρόνο πίσω, να επαναφέρει την αναπαραγωγική ικανότητα. Οι γυναίκες συνδέουν την αναπαραγωγική ικανότητα με την θηλυκότητα και την γενικότερη αίσθηση αξιοσύνης του εαυτού τους.

Ο ρόλος του φυσικού πατέρα, όπως είπα και πριν, περιορίζεται σε αυτόν του δότη γενετικού υλικού. Λαμβάνεται, συνήθως, με αυνανισμό σε ένα συναισθηματικά αποστειρωμένο, ιατρικής αισθητικής χώρο, ενδεχομένως με τη βοήθεια μαγνητοσκοπημένων ερωτικών σκηνών. Στην αφετηρία της, δηλαδή, η πατρική λειτουργία παρακάμπτεται.

Η σεξουαλική πράξη υποκαθίσταται από τον αυνανισμό και η ερωτική επιθυμία από την οπτική διέγερση. Μπορούμε εύκολα να σκεφτούμε πόσο δυσκολότερα γίνονται τα πράγματα όταν ο «υπεύθυνος» της υπογονιμότητας είναι ο άνδρας. Ακόμα περισσότερο σε περιπτώσεις που χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί έτερος δότης σπέρματος.

Η ψυχική απόσταση που πρέπει να διανύσει ο υποψήφιος πατέρας για να βρει ξανά την καινούρια θέση του, ως σύντροφος και ταυτόχρονα γονιός είναι εκ των πραγμάτων μεγάλη. Στην περίπτωση που έχει πρακτικά και συμβολικά αποκλειστεί από την φάση της σύλληψης, αυτή είναι μεγαλύτερη. Αν η αιτία της υπογονιμότητας είναι σε εκείνον, ακόμα, περισσότερο.

Για τον ψυχαναλυτή είναι πάντα ένα ερώτημα αν το Εγώ του υποψήφιου πατέρα διαθέτει την ισχύ που χρειάζεται για να υπερκεράσει όλα αυτά τα εμπόδια.

Η υποψήφια μητέρα έχει και εκείνη αντίστοιχο ψυχικό διάστημα να διανύσει προκειμένου να αποκαταστήσει τη σχέση με το σύντροφό της, να τον συναντήσει εκ νέου ως σύντροφο, αλλά ταυτόχρονα και πατέρα του παιδιού της. Αυτό εξαρτάται κυρίως από το πως είναι δομημένος ο εσωτερικός της κόσμος ή για να το πω διαφορετικά: τι ποιότητας εικόνες για τη γονεϊκότητα έχει κληρονομήσει από τους δικούς της γονείς. Η μεσολάβηση των διαδικασιών της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν διευκολύνει και για τους δύο υποψήφιους γονείς τις όποιες προϋπάρχουσες ψυχικές δυσκολίες.

Για τους ψυχαναλυτές το σύνηθες είναι να πληροφορούμαστε για την ψυχική ζωή αυτών των αντρών από τις συζύγους που παρακολουθούμε στα πλαίσια ψυχοθεραπείας. Αν εκείνοι δεν εμφανίζουν σοβαρά σωματικά ή ψυχικά συμπτώματα, σπάνια αναζητούν βοήθεια επιλέγοντας να κρατήσουν μια απόσταση (ψυχικής) ασφαλείας.

Το τελευταίο αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στα σχόλια των γυναικών τους: «δεν με συνοδεύει ποτέ στις επισκέψεις μου στην κλινική εξωσωματικής», «είναι απόμακρος», «δεν με αγγίζει», «είναι παγερός», «έχει αλλάξει πολύ», « έχει επικεντρωθεί στην δουλειά του», «ακόμα και το βαζάκι με το σπέρμα το έδωσε να το πάω εγώ στο εργαστήριο».

Εκείνοι αποσύρονται από κάτι που εμφανώς τους βαραίνει, αλλά συνήθως δεν είναι σε θέση να φανταστούν πως είναι να λαμβάνει κάποιος στη θέση τους βοήθεια. Η ίδια η λήψη βοήθειας τεκμηριώνει την (φαντασιωσική) αδυναμία τους που πυροδοτήθηκε από την υπογονιμότητα.

Στην καλύτερη εκδοχή είναι σποραδικά παρόντες στη θεραπεία της συζύγου, ζητώντας συμβουλές για την ανακούφιση των συζύγων τους. Ένας έμπειρος ψυχίατρος εύκολα διακρίνει στο αίτημα αυτό και το δικό τους λανθάνον αίτημα για στήριξη και μπορεί να βοηθήσει στην επαναδιατύπωσή του.

Στην πιο ακραία εκδοχή, οι άνδρες για λόγους καθαρά δικής τους ψυχικής οικονομίας δεν αντέχουν την τόσο φυσιολογική αποεπένδυση (δηλαδή την απόσυρση του ενδιαφέροντος της μητέρας από το σύντροφο προς το κύημα ή το νεογνό) και αποχωρούν, διακόπτοντας τη σχέση κυριολεκτικά. Το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό σε όλα τα ζευγάρια ανεξαρτήτως τρόπου σύλληψης, στη περίπτωση της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ενδεχομένως να ξεκινά πολύ νωρίτερα.

Ας μην ξεχνάμε τους μπαμπάδες λοιπόν. Η σημερινή τεχνολογία -και ευτυχώς- δίνει τη δυνατότητα λύσεων που θα έμοιαζαν λίγα χρόνια πριν επιστημονική φαντασία, αλλά δεν εξάλειψε καθόλου την ανάγκη για το πατρικό συστατικό στο ψυχικό μείγμα που χρειάζεται κάθε παιδί για να επιβιώσει ψυχικά και σωματικά.

Η καλή υγεία του μελλοντικού πατέρα είναι ουσιώδης τόσο για να συνοδεύσει αποτελεσματικά τη σύντροφό του στην πολύ απαιτητική διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όσο και να την υποστηρίξει στα νέα καθήκοντά της ως μητέρα. Αλλά και πιο μετά, ως το κύριο πρόσωπο που θα εισάγει την έννοια της πραγματικότητας, αυτός που θα ρυθμίσει δηλαδή με την παρουσία του την φυσιολογικά ισχυρότατη αγάπη μητέρας – παιδιού στη βέλτιστη για το παιδί (και τη μητέρα) ένταση και ποιότητα.

Είναι φυσικό, προϋπάρχοντα δικά του ψυχικά ελλείμματα, να αποκαλυφθούν σε αυτές τις τόσο απαιτητικές συνθήκες. Δεν είναι υπερβολή, ούτε πολυτέλεια να υπάρχει τουλάχιστο ως έγνοια η δυνατότητα λήψης ψυχικής βοήθειας που ενδεχομένως θα χρησιμοποιηθεί κατά τις ανάγκες, εξατομικευμένα.

Είναι σημαντικό, τόσο οι γιατροί της Αναπαραγωγής όσο και οι υποψήφιες μητέρες να έχουν στο νου τους τα παραπάνω. Ένα μέρος του φορτίου -όπως είναι φυσικό- κατανέμεται στον υποψήφιο πατέρα. Η ανάγκη στήριξης του, όπου αυτή χρειάζεται, είναι ουσιώδης για την ισορροπία του ζευγαριού και μέσω αυτής τη διασφάλιση των συμφερόντων του παιδιού που θα έρθει.

* Ο Χρυσόστομος Παύλου είναι Ψυχίατρος, επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Εξωσωματικής Αθηνών.

health.in.gr