Απ. Ευθυμιάδης: Η «λειτουργική» διατροφή ασπίδα προστασίας της υγεία της καρδιάς

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και κατά συνέπεια η διατροφή που κάνουμε έχει διαπιστωθεί ότι επηρεάζει πολλούς δείκτες υγείας. Κατά καιρούς ακούμε πολλά πολλά για τα «κακά» τρόφιμα που αυξάνουν τη χοληστερίνη, όπως το αβγό, αλλά πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν το αντίθετο. Ο Απόστολος Ν. Ευθυμιάδης*, Καθηγητής Καρδιολογίας στο ΑΠΘ, μας αναλύει τον ρόλο της διατροφής στην υγεία της καρδιάς.

Κύριε καθηγητά, ποια είναι τα «διατροφικά λάθη» που κάνει ο σύγχρονος άνθρωπος με αποτέλεσμα να επηρεάζει αρνητικά τα λιπίδια του αίματος; Το αβγό τι ρόλο παίζει στη διατροφή μας;

Η διατροφή που ακολουθούν οι περισσότεροι άνθρωποι στη σημερινή εποχή, όπως δείχνουν και σχετικές επιστημονικές έρευνες, περιλαμβάνει πολλά ζωικά κορεσμένα λιπαρά, με ταυτόχρονη πρόσληψη περίσσειας θερμίδων. Παράλληλα, συνυπάρχει καθιστική ζωή και η απουσία φυσικής δραστηρότητας.
Όλα τα παραπάνω προδιαθέτουν σε παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο, αυξάνουν την αρτηριακή πίεση, προδιαθέτουν σε σακχαρώδη διαβήτη, αυξάνουν τα επίπεδα της χοληστερίνης, των τριγλυκεριδίων, της LDL (κακής) και μειώνουν τα επίπεδα της HDL (καλής) χοληστερίνης, με τελική συνέπεια να επιβαρύνουν την υγεία της καρδιάς.
Το αβγό (ο κρόκος) είναι τροφή με αυξημένη περιεκτικότητα σε χοληστερίνη (περίπου 300 χιλ.), ενώ το ασπράδι δεν έχει καθόλου. Είναι καλής ποιότητας βιολογική τροφή, απαραίτητη στην παιδική ηλικία και δεν επιβαρύνει τις τιμές της χοληστερίνης όσο η κατανάλωση κορεσμένων και τρανς λιπαρών. Μπορεί να καταναλίσκει κάποιος 1-3 αβγά την εβδομάδα.
Αντιθέτως, θα πρέπει να μειωθεί η κατανάλωση ζωικών λιπαρών (όπως κόκκινο κρέας, τα πλήρη γαλακτοκομικά, το αγελαδινό/πρόβειο βούτυρο κλπ) και να αντικαθιστούν με φυτικά λιπαρά και ψάρια.

Υπάρχουν τελικά, «καλά» και «κακά» τρόφιμα ή μήπως το ζήτημα είναι το σωστό πρότυπο κατανάλωσης, ώστε να μη στερούμαστε αλλά και να μην επιβαρύνουμε την υγεία μας και δη της καρδιάς;

Δεν υπάρχουν «καλά» και «κακά» τρόφιμα, η συνολική διατροφή που ακολουθεί κάποιος μπορεί να είναι καλή ή κακή, ισορροπημένη ή μη. Αν θέλουμε να μην επιβαρύνουμε την υγεία της καρδιάς θα πρέπει να υιοθετήσουμε τη μεσογειακή δίαιτα, με τα φρούτα, τα λαχανικά, τα ψάρια, το λίγο κόκκινο κρέας, το ελαιόλαδο και τα φυτικά λιπαρά και το λίγο κόκκινο κρασί. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε το καθημερινό περπάτημα και να διατηρούμε το ιδανικό βάρος σώματος για το ύψος και το φύλο μας. Βέβαια, όλα αυτά θα πρέπει να αρχίσουν να εφαρμόζονται από την παιδική ηλικία και να διατηρηθούν εφόρου ζωής.

Τα τελευταία χρόνια έχουν μπει στη διατροφή μας τα λεγόμενα «λειτουργικά τρόφιμα». Μπορείτε να μας αναλύσετε το ρόλο τους στη διατροφή του μέσου ανθρώπου και αν τελικά συμβάλλουν στη διατήρηση ή/και βελτίωση της υγείας της καρδιάς;

Πρόκειται για τρόφιμα και ποτά που έχουν κατασκευαστεί έτσι, ώστε να παρέχουν κάποιο συγκεκριμένο όφελος για την υγεία, πέρα από τα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των λειτουργικών τροφίμων είναι να επιδρούν θετικά σε μία ή περισσότερες λειτουργίες-στόχους του οργανισμού και η ευεργετική επίδρασή τους προκύπτει όταν καταναλώνονται στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής.
Τα λειτουργικά τρόφιμα συνήθως έχουν την ίδια όψη, άρωμα και την ίδια γεύση με τα αντίστοιχα συμβατικά. Πρόκειται για διάφορα προϊόντα επάλειψης, ροφήματα, ψωμί και αρτοσκευάσματα.
Ένα πολύ χαρακτηριστικό και πετυχημένο παράδειγμα τέτοιων τροφίμων είναι αυτά που βοηθούν στη μείωση της χοληστερίνης. Κυκλοφορούν μαργαρίνες και γαλακτοκομικά προϊόντα εμπλουτισμένα με στερόλες και στανόλες που μειώνουν τα επίπεδα της ολικής και της «κακής» (LDL) χοληστερίνης 7-10%.
Οι επιστημονικές Κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρώπης και Αμερικής και η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστούν τα προϊόντα που περιέχουν φυτικές στερόλες/στανόλες και υποστηρίζουν ότι αποδεδειγμένα μειώνουν τη χοληστερίνη και συνεπώς μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου.

Τα «λειτουργικά τρόφιμα» μπορούν να ενισχύσουν το αποτέλεσμα της φαρμακευτικής αγωγής, σε συγκεκριμένες ομάδες ασθενών, όπως οι πάσχοντες από υπερχοληστερολαιμία ή εκείνοι που έχουν εκδηλώσει καρδιαγγειακή νόσο;

Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι, η κατανάλωση λειτουργικού τροφίμου στις συνήθεις ποσότητες έχει μετρήσιμη θετική επίδραση σε κάποιο βιοχημικό δείκτη, π.χ. στη χοληστερίνη, όσα είναι εμπλουτισμένα με στερόλες και στανόλες. Αυτός είναι ο λόγος που συνιστώνται τα τρόφιμα αυτά στις αντίστοιχες μεταβολικές παθήσεις (π.χ. αυξημένα λιπίδια, σάκχαρο και αυξημένη πίεση), στα πλαίσια μιας ισορροπημένης διατροφής, με σωστό θερμιδικό ισοζύγιο.
Επιπλέον η κατανάλωση τροφίμων εμπλουτισμένων με φυτικές στερόλες μπορεί να συνδυαστούν με υπολιπιδαιμικά φάρμακα, ιδιαίτερα με στατίνες που μειώνουν την ενδογενή (στο ήπαρ) παραγωγή της χοληστερίνης, οπότε ο συνδυασμός αυτός οδηγεί σε μεγαλύτερη μείωση της χοληστερίνης, είναι δηλαδή αθροιστική η δράση τους.

Συνήθως, η συζήτηση γύρω από την επίδραση της διατροφής στην χοληστερίνη επικεντρώνεται στη μείωση της LDL. Υπάρχει αντίστοιχα κάποιο διατροφικό πλάνο ή κάποιες επιλογές τροφίμων που να συμβάλλουν στην αύξηση της HDL χοληστερίνης;

Οι κατευθυντήριες οδηγίες των επιστημονικών εταιρειών από το 2001 μέχρι και το 2013 υποστηρίζουν ότι σημείο αναφοράς στην υπολιπιδαιμική αντιμετώπιση των δυσλιπιδαιμιών είναι τα επίπεδα της LDL χοληστερίνης, που πρέπει να είναι <100 ή των 70 mg/dl σε άτομα υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου.
Τα επίπεδα της HDL χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων αξιολογούνται σε δεύτερο βαθμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να είναι στα επιθυμητά επίπεδα.
Τα υπολιπιδαιμικά φάρμακα που κυκλοφορούν και συνήθως χορηγούνται αυξάνουν τα επίπεδα HDL χοληστερίνης <από 10%.
Συνήθως συνιστούμε αυξημένη φυσική δραστηριότητα, αποφυγή της παχυσαρκίας, διακοπή του καπνίσματος, μεσογειακή διατροφή και μικρή χρήση (1-2 ποτήρια στους άνδρες και 1 ποτήρι στις γυναίκες) κόκκινο κρασί.

Τελικά, στην προσπάθεια διατήρησης της υγείας της καρδιάς με την πάροδο του χρόνου, τι είναι προτιμότερο να διατηρούμε χαμηλά την LDL χοληστερίνη ή να δίνουμε περισσότερο βάρος στην αύξηση της HDL;

Οι συγκεντρώσεις των διαφόρων λιπιδίων στον ορό του αίματος κυμαίνονται μέσα σε ευρέα όρια και εξαρτώνται από φυλετικούς παράγοντες, από το είδος της διατροφής, το φύλο, την ηλικία, την ύπαρξη άλλων παραγόντων κινδύνου , όπως παχυσαρκίας, σακχαρώδη διαβήτη, αρτηριακής υπέρτασης, συνήθειας καπνίσματος, την οικογενειακή επιβάρυνση για στεφανιαία νόσο ( οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου σε 1ου βαθμού συγγενή σε ηλικία <60 ετών) ή επιπλοκών της αθηροσκλήρωσης.
Λόγω της μεγάλης αυτής διακύμανσης των τιμών δεν είναι εφικτός ο καθορισμός μιας διαχωριστικής γραμμής μεταξύ φυσιολογικών και παθολογικών συγκεντρώσεων ενός λιπιδίου.
Ως εκ τούτου δεν υπάρχουν φυσιολογικά, αλλά επιθυμητά επίπεδα, ανάλογα με το άτομο που εξετάζεται όπως καταγράφονται στον παρακάτω πίνακα.

Όπως ήδη αναφέρθηκε τα επίπεδα της LDL χοληστερίνης είναι το κριτήριο της επιτυχημένης ή όχι υπολιπιδαιμικής αγωγής.

Για το συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο πρέπει να αξιολογούνται και οι υπόλοιπες παράμετροι, όπως η ολική και HDL χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια και να αντιμετωπίζονται ανάλογα με συνδυασμούς υπολιπιδαιμικών φαρμάκων ή προσθήκη τροφής εμπλουτισμένης με στερόλες και στανόλες και άλλα υγειινοδιαιτητικά μέτρα (αποφυγή παχυσαρκίας, σωστή ρύθμιση του σακχάρου και της αρτηριακής πίεσης, άσκηση και αποφυγή του καπνίσματος).

* Ο Απόστολος Ν. Ευθυμιάδης*, είναι Καθηγητής Καρδιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Με δική του πρωτοβουλία, το 1992, αναπτύχθηκε το Εργαστήριο και εξωτερικό Ιατρείο Αθηροσκλήρωσης της Β’ Παθολογικής Κλινικής του ΑΠΘ, όπου παρακολουθείτο μεγάλος αριθμός ασθενών με παράγοντες κινδύνου στεφανιαίας νόσου. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στην Πανεπιστημιακή Κλινική συμμετείχε ενεργά στην εκπαίδευση των φοιτητών ιατρικής και οδοντιατρικής καθώς και στην ειδίκευση ιατρών στην καρδιολογία και άλλες ειδικότητες της παθολογίας. Είναι μέλος πολλών Ιατρικών Εταιρειών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Υπήρξε πρωτεργάτης, εμπνευστής και πρόεδρος της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος, από την ίδρυσή της στις 18 Ιουνίου 2004, μέχρι σήμερα.

Μαίρη Μπιμπή

health.in.gr