Η έγκαιρη αναγνώριση της παχυσαρκίας, όπως και η βαρύτητά της αντιπροσωπεύουν
τα πρώτα βήματα για τη θεραπευτική αντιμετώπισή της. Οι πλέον συχνά χρησιμοποιούμενοι
δείκτες για τον καθορισμό της παχυσαρκίας είναι αφενός ο δείκτης σωματικής μάζας
(βάρος σε κιλά/ανάστημα σε μέτρα) αφετέρου το πάχος της δερματικής πτυχής του
τρικέφαλου. Και οι δύο αυτές μέθοδοι έχουν πλεονεκτήματα, αλλά και μειονεκτήματα.
Για τον κλινικό είναι σημαντική η διαφοροδιάγνωση μεταξύ παιδιών με υπερβολικό
βάρος από τα λιπόσαρκα. Ο όρος «υπέρβαρος» πρέπει να περιορίζεται μόνο στα άτομα
με αυξημένη εναπόθεση λίπους. Συνήθως, το βάρος ακολουθεί τις ίδιες εκατοστιαίες
θέσεις με το ανάστημα. Η σωματική διάπλαση όμως μπορεί να προκαλεί διαφορές
της τάξης του 20% από το μέσο βάρος του ίδιου φύλου, αναστήματος και πάχους
δερματικής πτυχής. Συνεπώς τα παιδιά, των οποίων το βάρος υπερβαίνει το 120%
σε σχέση με το ανάστημα, θεωρούνται υπέρβαρα. Η κατά 20% υπέρβαση του βάρους
σε σχέση με το ανάστημα αντιστοιχεί στην 95η εκατοστιαία θέση. Κατόπιν τούτου,
η θέση αυτή μπορεί να αποτελεί πρακτικό διαγνωστικό κριτήριο για την παιδική
παχυσαρκία.

Επιδημιολογία της παχυσαρκίας

Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση παχυσαρκίας ποικίλλουν ανάλογα με
το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον. Αύξηση της παχυσαρκίας παρατηρείται το
χειμώνα και την άνοιξη, ιδιαίτερα μάλιστα στις πόλεις. Πιθανότατα η έλλειψη
άσκησης και η διαθεσιμότητα ορισμένων παχυντικών τροφών να είναι οι σημαντικότεροι
παράγοντες της διαφόρου γεωγραφικής κατανομής της παχυσαρκίας. Σημαντικός φυσικά
είναι ο ρόλος της οικογένειας. Η παχυσαρκία των γονέων, το υψηλότερο κοινωνικοοικονομικό
επίπεδο, η υψηλότερη εκπαίδευση και οι ολιγομελείς οικογένειες συνδέονται με
παιδική παχυσαρκία. Μαζί με τα παραπάνω, η καθιστική ζωή και η αγορά ακατάλληλων
τροφίμων, τα οποία διαφημίζονται στην τηλεόραση, είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες
που προκαλούν παχυσαρκία.

Γενετική προδιάθεση

Η παχυσαρκία οφείλεται σε ένα βαθμό στην κληρονομικότητα, όπως έχει αποδειχθεί
σε υιοθετημένα παιδιά ή μονοζυγώτες διδύμους. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες
είναι όμως σημαντικότεροι, ιδιαίτερα εκείνοι που αυξάνουν τη θερμιδική πρόσληψη
ή ελαττώνουν την ενεργειακή κατανάλωση.

Ενεργειακή κατανάλωση

Η ενεργειακή κατανάλωση υποδιαιρείται στην ενέργεια που καταναλώνει ο βασικός
μεταβολισμός, τη θερμική δράση των τροφών και τη δραστηριότητα. Ο βασικός μεταβολισμός
υπολογίζεται στο 50 έως 60% της ολικής καταναλώσεως. Η θερμική δράση των τροφών
υπολογίζεται στο 10% περίπου της ολικής ημερησίας καταναλώσεως, ενώ το υπόλοιπο
καταναλώνεται από τη δραστηριότητα. Συζητείται αν πριν από την εμφάνιση παχυσαρκίας
μειώνεται κάποιος από τους παράγοντες ενέργειας που καταναλώνονται.
Συγκεκριμένα για τα βρέφη, έχει αποδειχθεί ότι η συνολική ενεργειακή κατανάλωση
αποτελεί παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση παχυσαρκίας στο πρώτο έτος ζωής. Υπάρχουν
στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η ολική κατανάλωση από παιδιά παχύσαρκων γονέων
είναι ενίοτε χαμηλότερη από αυτά που έχουν φυσιολογικούς γονείς.

Παράλληλες διαγνώσεις

Περίπου το 1% όλων των περιπτώσεων παιδικής παχυσαρκίας οφείλεται σε διάφορα
σύνδρομα ή ενδοκρινοπάθειες.

Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις

Η παχυσαρκία επηρεάζει σημαντικά την αύξηση αλλά και προκαλεί ποικιλία μεταβολών
των ψυχοκοινωνικών και των φυσιολογικών λειτουργιών. Ο κίνδυνος για διατήρηση
της παιδικής παχυσαρκίας και στην ενήλικη ζωή απασχολεί πολύ συχνά το παιδί
και το περιβάλλον του. Στις περισσότερες μελέτες ο κίνδυνος αυτός υπολογίζεται
στο 25 με 50%. Πλέον σημαντικοί παράγοντες κινδύνου είναι η ηλικία εμφανίσεως
,καθώς και η βαρύτητα της παχυσαρκίας. Η όψιμη εμφάνιση και η αυξημένη βαρύτητα
αυξάνουν την πιθανότητα επιμονής της παχυσαρκίας. Έχει μάλιστα παρατηρηθεί και
συσχέτιση της παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή με τη δεύτερη έξαρση αυξήσεως του
λίπους που συμβαίνει περίπου σε ηλικία έξι ετών.
Πρώιμη αύξηση πιθανολογεί παχυσαρκία, ενώ η όψιμη μικρότερο κίνδυνο. Δυστυχώς,
ακόμη και παιδιά έξι ετών συνδέουν αρνητικά πρότυπα με την εικόνα του παχύσαρκου
παιδιού. Προκειμένου να αποφύγουν τα πειράγματα, τα παχύσαρκα παιδιά συναναστρέφονται
μικρότερά τους. Το αυξημένο τους μέγεθος οδηγεί σε εσφαλμένη εκτίμηση της ηλικίας
τους και σε αυξημένες απαιτήσεις από τη συμπεριφορά τους.
Έχουν επίσης περιγραφεί σε παχύσαρκα παιδιά διαταραχές της εικόνας του εαυτού
τους. Ευτυχώς, οι περισσότερες επιπλοκές της παχυσαρκίας δεν παρουσιάζονται
στην παιδική ηλικία. Ασφαλώς όμως μειώνεται το προσδόκιμο ζωής των παιδιών αυτών.

Πρόληψη και θεραπεία

Ο παιδίατρος οφείλει να διαπιστώνει έγκαιρα τους παράγοντες κινδύνου για παχυσαρκία,
αρχίζοντας από τους υπέρβαρους γονείς. Ταχύς ρυθμός αυξήσεως του βάρους των
βρεφών ή παιδιών είναι ένδειξη για τροποποίηση στις συνήθειες διατροφής και
άσκησης. Θα πρέπει να γίνει μερική αντικατάσταση του λίπους της τροφής με υδατάνθρακες
και να αυξηθεί η σωματική άσκηση.