Γιατί παθαίνουμε έμφραγμα του μυοκαρδίου; (α’ μέρος)

Το έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι τόσο συχνή πάθηση, ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κάποιο σχετικό παράδειγμα από το άμεσο ή έμμεσο συγγενικό τους περιβάλλον. Τι είδους πάθηση είναι; Έχει σχέση με τη στεφανιαία νόσο και τη στηθάγχη; Είναι επικίνδυνη; Γιατί είναι τόσο συχνή; Μπορούμε να την αποφύγουμε; Παίζει ρόλο η κληρονομικότητα; Μπορεί να υποβληθεί σε εξωκαρδιακή εγχείρηση κάποιος που έπαθε έμφραγμα; Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θέτουν τόσο οι ασθενείς, όσο και οι συγγενείς τους προκειμένου να ενημερωθούν, να ξεφύγουν από τις έντονες φοβίες που συνοδεύουν το έμφραγμα και να προφυλαχθούν στο μέλλον. Στις ερωτήσεις αυτές θα προσπαθήσουμε να δώσουμε επιστημονικά τεκμηριωμένες και ακριβείς απαντήσεις,όσο το δυνατό πιο κατανοητές από το μη γιατρό.

Τι είδους πάθηση είναι το έμφραγμα του μυοκαρδίου;

Η καρδιά μας είναι ένας πολύ ισχυρός εξειδικευμένος μυς. Ο μυς της καρδιάς ονομάζεται μυοκάρδιο και επομένως καρδιά και μυοκάρδιο είναι ένα και το αυτό. Έμφραγμα λέγεται η απόφραξη, το φράξιμο, το σταμάτημα της κυκλοφορίας του αίματος στην προκειμένη περίπτωση. Η λέξη χρησιμοποιείται μερικές φορές και για γεγονότα της καθημερινή μας ζωής. Λέμε παραδείγματος χάρη: Τα αυτοκίνητα που έβγαιναν από την πόλη ήταν τόσο πολλά, που προκλήθηκε κυκλοφοριακό έμφραγμα, δηλαδή σταμάτησε η κυκλοφορία ή γινόταν πολύ αργά. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην καρδιά. Έμφραγμα του μυοκαρδίου σημαίνει σταμάτημα ή μεγάλη επιβράδυνση της κυκλοφορίας του αίματος στα αγγεία της καρδιάς.

Έχει σχέση το έμφραγμα του μυοκαρδίου με τη στεφανιαία νόσο και τη στηθάγχη;

Η απάντηση είναι ναι. Όπως είπαμε η καρδιά είναι ένας ισχυρός μυς (μυοκάρδιο), που εργάζεται ασταμάτητα νύχτα-μέρα, όσο ζούμε. Είναι φυσικό, για την έντονη αυτή εργασία, να χρειάζεται τροφή και οξυγόνο. Τα απαραίτητα στοιχεία της τροφής και το οξυγόνο για το μυοκάρδιο τα μεταφέρει το αίμα που κυκλοφορεί στις αρτηρίες της καρδιάς και ονομάζονται στεφανιαίες αρτηρίες.

Οι στεφανιαίες αρτηρίες τροφοδοτούνται με αίμα από την αορτή, τη μεγαλύτερη αρτηρία του σώματος και είναι δύο: η αριστερή και η δεξιά στεφανιαία αρτηρία. Στη συνέχεια βέβαια διακλαδίζονται σε μικρότερους κλάδους. Από τους κλάδους αυτούς άλλοι είναι μεγάλοι και πολύ σημαντικοί, όπως ο πρόσθιος κατιόντας κλάδος, ο περισπώμενος κλάδος και ο οπίσθιος κατιόντας κλάδος, και άλλοι έχουν μικρότερη σημασία. Αυτό εξαρτάται από το πόσο μεγάλη και σημαντική για τη λειτουργία της καρδιάς είναι η περιοχή που αρδεύουν.

Οι αρτηρίες της καρδιάς με κάποιους από τους κλάδους τους σχηματίζουν στην επιφάνεια της καρδιάς δυο κυκλικούς σχηματισμούς, δυο στεφάνια: ο πρόσθιος κατιόντας κλάδος με τον οπίσθιο κατιόντα κλάδο σχηματίζει το ένα στεφάνι και ο περισπώμενος κλάδος με τη δεξιά στεφανιαία αρτηρία σχηματίζει το δεύτερο στεφάνι. Εξ αιτίας αυτών των στεφανιών που σχηματίζουν οι αρτηρίες της καρδιάς ονομάστηκαν στεφανιαίες αρτηρίες. Επομένως στεφανιαίες αρτηρίες είναι οι αρτηρίες της καρδιάς και κάθε πάθηση που σχετίζεται με αυτές ονομάζεται στεφανιαία νόσος.

Η στεφανιαία νόσος οφείλεται κατά κύριο λόγοστη βαθμιαία απόφραξη που υφίστανται οι στεφανιαίες αρτηρίες από προεξοχές που προβάλλουν προς τον αυλό τους και ονομάζονται αθηρώματα ή αθηρωματικές βλάβες. Οι πιο προχωρημένες μορφές αθηρωματικών βλαβών ονομάζονται αθηρωματικές πλάκες. Κάθε αθηρωματική πλάκα αποτελείται από ένα λιπώδη πυρήνα που περιβάλλεται από ινώδη κάψα.

Η σκλύρηνση των αθηρωμάτων λόγω ανάπτυξης συνδετικού ιστού και απόθεσης αλάτων ασβεστίου ονομάζεται αθηρωσκλήρωση. Η αθηρωσκλήρωση προκαλεί σκλήρυνση και του τοιχώματος του φέροντος αγγείου και αποτελεί τη συχνότερη αιτία αρτηριοσκλήρωσης.

Η διαδικασία της αθηροσκλήρωσης είναι, συνήθως, μακροχρόνια και αναπόφευκτη. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που επιταχύνουν τη διαδικασία της αθηρωσκλήρωσης. Οι παράγοντες αυτοί ονομάζονται προδιαθεσικοί παράγοντες και οι κυριότεροι από αυτούς είναι: το κάπνισμα, η υπερλιπιδαιμία (αυξημένη χοληστερόλη, αυξημένα τριγλυκερίδια κ.α.), η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η έλλειψη άσκησης και η κληρονομικότητα.

Είναι φανερό ότι τους περισσότερους από τους παράγοντες αυτούς (πλην της κληρονομικότητας) μπορούμε να τους επηρεάσουμε, ώστε να επιβραδυνθεί η διαδικασία της αθηρωσκλήρωσης. Με τον τρόπο αυτό δεν κερδίζουμε απλώς χρόνο, αλλά δίνουμε τη δυνατότητα στον οργανισμό μας, εφόσον γυμναζόμαστε, να αναπτύξει παράπλευρη κυκλοφορία στις περιοχές των αθηρωματικών βλαβών.

Παράπλευρη κυκλοφορία σημαίνει ότι, παράλληλα με την κανονική κυκλοφορία του αίματος, αναπτύσσονται μικρές, νέες και υγιείς αρτηρίες που μεταφέρουν την απαιτούμενη ποσότητα αίματος στην πάσχουσα περιοχή. Δημιουργείται, με άλλα λόγια,μια φυσιολογική παράκαμψη της πάσχουσας αρτηρίας, ένα φυσικό bypass. Μόνο που η φυσική αυτή διαδικασία είναι μακροχρόνια και απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του ατόμου.

Η ενεργός συμμετοχή συνίσταται σε γυμναστική επί καθημερινής βάσης, ή τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα. Φυσικά, δεν απαιτείται έντονη γυμναστική, απεναντίας πρέπει να αποφεύγονται τέτοιου είδους ασκήσεις καταπόνησης. Η γυμναστική που συνιστάται είναι το βάδισμα, το ποδήλατο, το κολύμπι, ή ανάλογες δραστηριότητες, πάντοτε με καλές καιρικές συνθήκες και χωρίς υπερβολές.

Είναι ανάγκη να τονιστεί ότι η διάρκεια και το είδος της γυμναστικής διαφέρει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από την ηλικία, τη φυσική κατάσταση και τη βαρύτητα των παθήσεων που τυχόν συνυπάρχουν. Μπορούμε να συστήσουμε ως γενικό κανόνα να γυμνάζεται κανείς χωρίς υπερβολές και τόσο, ώστε να αισθάνεται άνετα, χωρίς να προκαλούνται παθολογικά συμπτώματα.

Όταν υπάρχει επαρκής παράπλευρη κυκλοφορία, ακόμη και σε περίπτωση σοβαρών στενώσεων ή και αποφράξεων 100% μιας αρτηρίας, ενδέχεται να μην εκδηλωθεί έμφραγμα του μυοκαρδίου, ή και αν εκδηλωθεί να διαδράμει πολύ ελαφρότερα.

Η στεφανιαία νόσος εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους: ως στηθάγχη κοπώσεως, ως ασταθής στηθάγχη, ως έμφραγμα του μυοκαρδίου, αλλά και με άλλους τρόπους λιγότερο ή περισσότερο επικίνδυνους.

Η στηθάγχη είναι σύμπτωμα της στεφανιαίας νόσου και σημαίνει πόνος στο στήθος (στήθος και άγχος). Ο πόνος εμφανίζεται με διάφορες μορφές: ως «βάρος» στο στήθος, ως «κάψιμο», ως «τσούξιμο», ή ως έντονος πόνος. Συνήθως διαρκεί 3-5 λεπτά (από 1-15 λεπτά), εκτός της περίπτωσης εμφράγματος του μυοκαρδίου που διαρκεί περισσότερο από 15 λεπτά, και αντανακλά προς το λαιμό, την πλάτη, τα άνω άκρα (ιδιαίτερα το αριστερό άνω άκρο), ή προς το μέρος της κοιλίας (επιγάστριο).

Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου και η ασταθής στηθάγχη ανήκουν στα λεγόμενα οξέα στεφανιαία σύνδρομα. Τα οξέα στεφανιαία σύνδρομα είναι σοβαρά και αιφνίδια κλινικά συμβάματα, που οφείλονται σε ρήξη αθηρωματικών πλακών, οι οποίες εντοπίζονται στις στεφανιαίες αρτηρίες. Όταν ραγεί μια αθηρωματική πλάκα, έρχεται σε επαφή το περιεχόμενο της, που είναι εξαιρετικά θρομβογόνο, με το αίμα και δημιουργείται θρόμβος, στην προσπάθεια του οργανισμού να επουλώσει τη ρήξη.

Ο θρόμβος είναι μια επιπρόσθετη στερεά μάζα που επικάθηται της αθηρωματικής πλάκας, με αποτέλεσμα αιφνίδια αύξηση του στενώματος που προκαλούσαι στην αρτηρία το αθήρωμα, ή και αιφνίδια απόφραξη της. Όταν κλείσει ξαφνικά μια αρτηρία της καρδιάς και δεν υπάρχει επαρκής παράπλευρη κυκλοφορία για να την υποκαταστήσει, αρχίζει η νέκρωση της αντίστοιχης περιοχής της καρδιάς, 15 περίπου λεπτά μετά την απόφραξη, και αυτό μεταφράζεται ως έμφραγμα του μυοκαρδίου. Αν πάλι ο θρόμβος δεν αποφράξει 100% τον αυλό της αρτηρίας, αλλά αφήνει να περνάει μια μικρή, ανεπαρκής, ποσότητα αίματος προς την αντίστοιχη περιοχή, τότε εκδηλώνεται ασταθής στηθάγχη ή μια μορφή εμφράγματος που ονομάζεται non Q έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Υπάρχει θεραπεία του εμφράγματος του μυοκαρδίου;

Όπως τονίστηκε το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου οφείλεται, συνήθως, σε αιφνίδια απόφραξη κάποιας αρτηρίας της καρδιάς από το σχηματισμό θρόμβου πάνω σε μια αθηρωματική πλάκα που έχει ραγεί. Η αιτία, επομένως, της εκδήλωσης οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου είναι η ύπαρξη αθηρωματικών βλαβών και η αφορμή είναι η ρήξη της αθηρωματικής πλάκας και ο σχηματισμός θρόμβου, που κλείνει 100% την αρτηρία. Προϋπόθεση της δημιουργίας εμφράγματος είναι η ανεπαρκής παράπλευρη κυκλοφορία στην επίμαχη περιοχή ή η παντελής έλλειψή της.

Σήμερα υπάρχουν φάρμακα, τα θρομβολυτικά, που τα χορηγούμε στα άτομα που προσέρχονται στο νοσοκομείο με συμπτωματολογία εμφράγματος, εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις. Τα θρομβολυτικά φάρμακα διαλύουν τον επίμαχο θρόμβο και αποκαθιστούν την τοπική κυκλοφορία του αίματος, δεν εξαλείφουν, όμως, την υποκείμενη αθηρωματική πλάκα. Για το λόγο αυτό, κατά κανόνα, μετά το έμφραγμα απαιτούνται εξετάσεις για τη διερεύνηση της αιτίας του εμφράγματος, αλλά και για να αποφασιστεί με ποιο τρόπο θα αντιμετωπιστεί η υπάρχουσα στεφανιαία νόσος.

Οι εξετάσεις που γίνονται είναι: η δοκιμασία κοπώσεως (test κοπώσεως) με τις διάφορες παραλλαγές της (απλή, τροποποιημένη, σε συνδυασμό με ηχοκαρδιογράφημα και δοβουτάνη κλπ), το ηχοκαρδιογράφημα, το σπινθηρογράφημα της καρδιάς με θάλλιο και οι διάφορες παραλλαγές του και τέλος η στεφανιογραφία, που αποτελεί την εξέταση αναφοράς για άτομα με στεφανιαία νόσο.

Η χρονική στιγμή που θα γίνουν αυτές οι εξετάσεις, αλλά και η αναγκαιότητα τους (αν χρειάζονται ή δεν χρειάζονται και ποιες) εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες και δεν ισχύει ένας ενιαίος κανόνας για όλους τους ασθενείς. Υπάρχουν κάποια κριτήρια για να πάρει ο ιατρός την απόφαση για το αν και πότε είναι απαραίτητο να γίνει μια εξέταση.

Αν, για παράδειγμα, κινδυνεύει η ζωή ενός ασθενούς κατά τη διάρκεια του εμφράγματος, υπάρχει ένδεξη να προχωρήσει άμεσα σε στεφανιογραφία, ώστε, ανάλογα με τα ευρήματα, να προχωρήσει στην ενδεικνυόμενη αντιμετώπιση που θα του σώσει τη ζωή (σωστική αγγειοπλαστική, εγχείρηση, ή κάτι άλλο).

Σε άλλες περιπτώσεις αυτό όχι μόνο δεν είναι απαραίτητο, αλλά μπορεί να αποβεί και επιζήμιο. Το καλύτερο είναι να εμπιστεύομαστε τον θεράποντα καρδιολόγο με τον οποίο μπορούμε να συζητήσουμε τις τυχόν απορίες και ερωτηματικά μας και ο οποίος θα αποφασίσει με αντικειμενικά και επιστημονικά κριτήρια αν χρειάζεται να γίνει κάποια εξέταση και ποια είναι η κατάλληλη στιγμή να γίνει.

Μετά το έμφραγμα και αφού συγκεντρωθούν τα απαραίτητα διαγνωστικά στοιχεία ο καρδιολόγος θα αποφασίσει, αν ο συγκεκριμένος ασθενής θα ακολουθήσει συντηρητική φαρμακευτική αγωγή, αν θα υποβληθεί σε αγγειοπλαστική (που είναι γνωστή και ως «μπαλονάκι») στεφανιαίας ή στεφανιαίων αρτηριών, ή αν θα πρέπει να προχωρήσει σε εγχείρηση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης (bypass).

Υπάρχουν ξεκαθαρισμένες ενδείξεις για τη μια ή την άλλη επιλογή, πρέπει, όμως, να τονιστεί πως υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις που επιδέχονται περισσότερες της μιας λύσεις (όπως πχ αγγειοπλαστική ή εγχείρηση). Στις τελευταίες περιπτώσεις η άποψη του ίδιου του ασθενούς παίζει καθοριστικό ρόλο για το είδος της θεραπείας που θα επιλεγεί.

Όποια θεραπευτική αντιμετώπιση και αν ακολουθηθεί, η φαρμακευτική αγωγή παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, τόσο για την πρόληψη, όσο και για τη θεραπεία μελλοντικών στεφανιαίων επεισοδίων. Αυτό δεν θα πρέπει να το ξεχνάμε, αν δεν θέλουμε να έχουμε σοβαρά προβλήματα μετά από μια επιτυχημένη αγγειοπλαστική ή εγχείρηση.

Υπάρχουν ασθενείς που σκέφτονται ως εξής: έκανα αγγειοπλαστική, ή υποβλήθηκα σε μια πετυχημένη εγχείρηση bypass, ποιος ο λόγος να παίρνω φάρμακα; Εντελώς λανθασμένη σκέψη. Η αγγειοπλαστική και η εγχείρηση διορθώνουν με βίαιο τρόπο μια στένωση ή απόφραξη στεφανιαίας αρτηρίας. Για να διατηρηθεί το καλό αποτέλεσμα είναι απαραίτητη η λήψη φαρμάκων. Ακόμη είναι απαραίτητη η λήψη φαρμάκων για την πρόληψη μελλοντικών στεφανιαίων επεισοδίων.

Πόσα και ποια φάρμακα είναι απαραίτητα και για πόσο χρονικό διάστημα, είναι θέμα του θεράποντα καρδιολόγου να το αποφασίσει. Υπάρχουν κάποια φάρμακα, όπως η ασπιρίνη και άλλα κατά περίπτωση, που θα χρειαστεί να τα παίρνει ο ασθενής συνεχώς.

*Ο κύριος Γιαννόγλου είναι αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

**Ο κύριος Λουρίδας είναι καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Το άρθρο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του κύριου Σταύρου Μπεσμπέα, προέδρου της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας «Πρόληψη και Έγκαιρη Διάγνωση Νοσημάτων Φθοράς»- Ενημέρωση του κοινού, (Β’ Έκδοση)

Τη Δευτέρα 21 Μαρτίου θα δημοσιευτεί το β’ μέρος του άρθρου όπου θα απαντηθούν τα ερωτήματα: «Είναι επικίνδυνη πάθηση το έμφραγμα του μυοκαρδίου;», «Γιατί το έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι τόσο συχνή πάθηση;», «Μπορούμε να αποφύγουμε το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου;», «Τι πρέπει να κάνουμε;», «Παίζει ρόλο η κληρονομικότητα;» και «Μπορεί να υποβληθεί σε εξωκαρδιακή εγχείρηση κάποιος που έπαθε έμφραγμα;».

health.in.gr