Να πούμε ξεκάθαρο όχι στην καύση, ναι στη μείωση κι ανακύκλωση των αποβλήτων

Τελευταία επανέρχεται και το θέμα της καύσης ως μια «μαγική λύση» που θα εξαφανίσει τα σκουπίδια μας. Υπάρχουν όμως κάποια αρχικά θέματα πριν συζητήσει κάποιος για την καύση των απορριμμάτων, τα οποία νομίζουμε αγνοούνται από όσους με καλή, ίσως, πρόθεση θέτουν θέμα καύσης (αν και βέβαια υπάρχουν ισχυρά λόμπι που προωθούν αυτή την τεχνολογία):

(α) Δεν υπάρχει μαγική λύση που να μας απαλλάσσει χωρίς κόπο από τα σκουπίδια, όποια λύση και αν επιλέγουμε. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων είναι απαραίτητη και η τεχνολογία θα έρθει συμπληρωματικά να υποβοηθήσει στη βάση επιλογών που έχουμε όμως κάνει. Η καύση, λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπίζεται μέσα από αυτή την οπτική. Κατ’ αυτή την έννοια έχει μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα αλλά δεν είναι μαγική λύση όπως τείνουν να νομίζουν μερικοί. Η μείωση των σκουπιδιών, η αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης είναι μονόδρομοι σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και εντελώς αναγκαίο «κακό» σε μια χώρα που δεν έχει την πολυτέλεια να σπαταλάει φυσικούς πόρους που δεν διαθέτει. Αλλά τότε, πώς θα είναι οικονομικά βιώσιμη μια μονάδα καύσης που πρέπει να παράγει αντί να καταναλώνει ενέργεια, αν μέσα από τα σκουπίδια αφαιρούνται τα «καύσιμα» (αλλά ανακυκλώσιμα) υλικά, όπως το χαρτί και τα πλαστικά;

(β) Η τεχνολογία της καύσης, όπως και κάθε άλλη χρησιμοποιούμενη τεχνολογία, εξελίσσεται και οι τεχνικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές για την εφαρμογή της εξελίσσονται, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίστηκαν τα περιβαλλοντικά και άλλα προβλήματα που προκαλεί η καύση. Πριν ληφθεί, λοιπόν, οποιαδήποτε απόφαση που είναι δεσμευτική για τα επόμενα 15-20 χρόνια, πρέπει κανείς να έχει σταθμίσει επακριβώς τις συνέπειες και τα προβλήματα που πρέπει να επιλύσει. Αν σήμερα δεν βρίσκεται εύκολα χώρος ταφής, πόσο εύκολο είναι όσοι σήμερα διαμαρτύρονται για ένα ΧΥΤΑ, να δεχτούν στην αυλή τους μονάδα καύσης καθώς και χώρο ταφής τοξικών υπολειμμάτων;

(γ) Όσο πιο αυστηρό γίνεται το πλαίσιο εφαρμογής μιας τεχνολογίας, όπως είναι η καύση, τόσο πιο μεγάλο είναι το κόστος που συνεπάγεται η επιλογή κατασκευής και λειτουργίας μιας μονάδας καύσης. Μεταξύ άλλων, πρέπει λοιπόν να σταθμίσει κανείς τι και πόσο είναι διατεθειμένος να πληρώσει για μια τεχνολογική λύση, όπως η καύση, για να περιορίσει το πρόβλημα της ταφής των απορριμμάτων. Πρέπει να εκτιμήσει λοιπόν σωστά τα συνοδευτικά μέτρα και κόστη που συνεπάγεται μια καύση (δημιουργία και λειτουργία ειδικών χώρων ταφής για υπολείμματα, που είναι πλέον αυξημένης τοξικότητας, διαχείριση φίλτρων και άλλου υλικού ως τοξικών αποβλήτων, εφαρμογή κανονισμών που ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας). Θα δέχονταν εύκολα η κοινωνία να αυξηθούν κατακόρυφα τα τέλη καθαριότητας που συνεπάγεται μια εγκατάσταση καύσης και μέχρι πόσο θα μπορούσαν να πληρώνουν οι πολίτες; 
 
(δ) Η καύση είναι μια τεχνολογία που προϋποθέτει – για να περιοριστούν αλλά όχι να εξαφανιστούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία – πολύ καλή οργάνωση, τεχνογνωσία και άκαμπτη εφαρμογή κανόνων (διαλογής, σταθερής ποιότητας του προς καύση υλικού, εκπαίδευσης, λειτουργίας της μονάδας). Μια αστοχία σε αυτό θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες στην όλη διαχείριση. Το να κλείσει μια βδομάδα ένας χώρος ταφής είναι σοβαρό πρόβλημα. Το να αχρηστευθεί ή να αστοχήσει μια μονάδα καύσης θα είναι η καταστροφή, γιατί δεν θα υπάρχει εναλλακτική λύση. Είναι σε θέση οι όποιοι φορείς διαχείρισης να αναλάβουν μια τέτοια ευθύνη για τα επόμενα είκοσι ή τριάντα χρόνια; Δυστυχώς, η εμπειρία μας δείχνει (μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης στα Λιόσια, μονάδα επεξεργασίας λυμάτων στην Ψυττάλεια) ότι υπάρχει στη χώρα μας σοβαρό θέμα αξιόπιστης διαχείρισης ακόμα και σχετικά πιο απλών μονάδων. Τι μας διαβεβαιώσει ότι δεν θα επαναληφθεί η τραγωδία;

(ε) Η συζήτηση για την καύση (με όποιες παραλλαγές της) έχει ανοίξει αλλά ένας δημόσιος διάλογος θα πρέπει να είναι βασισμένος σε πραγματικά στοιχεία και τη διεθνή εμπειρία, κάτι που δεν συμβαίνει μέχρι τώρα. Ας μην ξεχνάμε, πάντως, ότι ναι μεν κατασκευάζονται νέα εργοστάσια καύσης, αλλά πολλά περισσότερα κλείνουν ή έχουν αστοχήσει παγκοσμίως και κυρίως τα νέα σχέδια είναι περιορισμένα (από 56 προτάσεις στη Βρετανία, μόνο μία έχει φτάσει να συζητιέται). Στις περισσότερες χώρες (ιδιαίτερα στην Α. Ευρώπη και την Ασία) υπήρξαν μεγάλες αστοχίες που άφησαν ατελείωτα έργα και μεγάλα χρέη στις κοινωνίες. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η πρώτη ελληνική μονάδα καύσης απορριμμάτων που λειτούργησε στη Ζάκυνθο αντιμετώπισε τεράστια προβλήματα λειτουργίας και καταστράφηκε τελικά μερικούς μήνες μετά, από πυρκαγιά!

(στ) Στη συζήτηση για τη διαχείριση των αποβλήτων πρέπει να εμπλακεί η κοινωνία αλλά το περιεχόμενο της συζήτησης πρέπει να αφορά τη συνολική πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων και όχι το τελευταίο στάδιο της. Η συζήτηση (δημόσια, άμεση αλλά και μέσω των ΜΜΕ) και οι θέσεις που εκφράζονται πρέπει να αφορούν στο πώς θα μειώσουμε δραστικά την ποσότητα των αποβλήτων που θα πάνε για ταφή, πως θα επανεντάξουμε σε μια κυκλική οικονομία (με επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση) τα υλικά που σήμερα καταλήγουν στα άχρηστα, πώς θα αλλάξει το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης για να γίνει πιο βιώσιμο και τέλος, βέβαια, στο που θα πάνε τα υπολείμματα με ασφαλή τρόπο. Η συζήτηση δεν μπορεί να είναι του στυλ «όχι σε μας τα απόβλητα, να πάνε αλλού» γιατί δεν υπάρχει «κάπου αλλού».