Μελάνωμα: Αντιδράστε στην κακοήθεια

Η συχνότητα του κακοήθους μελανώματος αυξάνεται ταχύτερα από κάθε άλλη κακοήθη νόσο του ανθρώπου, με εξαίρεση μόνο τον καρκίνο των πνευμόνων στις γυναίκες. Από την άλλη όμως, η θνησιμότητά του έχει μειωθεί. Αυτό οφείλεται στην καλύτερη ενημέρωση του κοινού με αποτέλεσμα οι ασθενείς να προσέρχονται για εξέταση σε αρχικά στάδια, καθώς και στην καλύτερη εκπαίδευση των ιατρών να αναγνωρίζουν πρώιμα σημεία και συμπτώματα της νόσου. Η καθιέρωση της Ευρωπαϊκής Ημέρας Μελανώματος αποτελεί αναμφίβολα ένα θετικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Το κακόηθες μελάνωμα είναι ένα δερματικό καρκίνωμα που προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα. Ευθύνεται για το 80% των θανάτων από καρκίνο του δέρματος, αποτελώντας τον κακοηθέστερο τύπο. Από το 1973 η συχνότητα αυξάνεται κατά 46% ετησίως. Κάθε χρόνο στις ΗΠΑ διαγιγνώσκονται 38.000 νέες περιπτώσεις, εκ των οποίων άνω των 7.000 αποβιώνουν.

Οι λόγοι της δραματικής αυτής αύξησης της νόσου δεν είναι σαφείς, φαίνεται όμως ότι σημαντικό ρόλο παίζει η περιστασιακή έντονη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία από μικρή ηλικία, και όχι η συνεχής έκθεση όπως στους άλλους καρκίνους του δέρματος.

Τύποι μελανώματος

Το κακόηθες μελάνωμα διακρίνεται σε τέσσερις τύπους:

Μελάνωμα σε έδαφος κακοήθους εφηλίδας – Αποτελεί το 10% όλων των μορφών μελανώματος και εμφανίζεται στα εκτεθειμένα μέρη ηλικιωμένων ατόμων, κυρίως στο πρόσωπο (90%), σπανιότερα στα χέρια και στα κάτω άκρα. Η αρχική βλάβη είναι μια ασήμαντη καφέ κηλίδα που επί αρκετά χρόνια εκτείνεται επιφανειακά, αλλάζει σχήματα, πολλές φορές υποχωρεί στο κέντρο και παρουσιάζει διάφορες αποχρώσεις του καφέ και μαύρου.

Επιφανειακά εξαπλούμενο μελάνωμα – Είναι ο συχνότερος τύπος μελανώματος, αποτελώντας το 60-70% του συνόλου των περιστατικών και είναι η μορφή που παρουσιάζει συγκριτικά τη μεγαλύτερη αύξηση κατά τα τελευταία χρόνια. Εμφανίζεται σε νεώτερες ηλικίες (30-50 ετών) και εντοπίζεται συχνότερα στον κορμό του άνδρα και στην κνήμη της γυναίκας.

Κλινικά αποτελείται από μία ελαφρά ανασηκωμένη πλάκα μικρότερη από τη κακοήθη εφηλίδα. Η περιφέρεια είναι ανώμαλη με χαρακτηριστικές εγκοπές. Η επιφάνεια είναι ανώμαλη και κυρίως παρουσιάζει ακατάστατη κατανομή και ποικιλία χρωμάτων, όπως καφέ, μαύρο, μπλε, κόκκινο και γκρίζο. Στην κατάσταση αυτή μπορεί να παραμείνει επί μήνες ή και λίγα χρόνια.

Oζώδες μελάνωμα – Αποτελεί το 15-20% του συνόλου των περιστατικών μελανώματος και εντοπίζεται οπουδήποτε αλλά συχνότερα στον κορμό. Είναι η κακοηθέστερη μορφή γιατί αναπτύσσεται εξ αρχής κάθετα χωρίς να προηγηθεί στάδιο οριζόντιας ανάπτυξης.

Προσβάλλει συχνότερα άνδρες (2:1) ηλικίας 40-60 ετών. Παρουσιάζεται ως ημισφαιρικό οζίδιο με περιφέρεια ομαλή, αλλά ανώμαλη επιφάνεια και ακατάστατη κατανομή χρωμάτων. Συχνά εκκρίνει ορό ή αιμορραγεί. Πολλές φορές κυριαρχούν το ερυθρό χρώμα με λίγη μελανίνη.

Μελάνωμα των άκρων με τη μορφή εφηλίδας – Εντοπίζεται στα πέλματα, τις παλάμες, υπό τα νύχια, γύρω από τον πρωκτό και τη γεννητική χώρα και στους βλεννογόνους στόματος και ρινός. Απαντάται κυρίως στη μαύρη και την κίτρινη φυλή. Κλινικά πρόκειται για μια μελαγχρωματική κηλίδα με ακανόνιστα όρια και ποικιλία χρωμάτων, μέσα στην οποία αναπτύσσεται οζίδιo που συχνά εξελκώνεται.

Αίτια – Παράγοντες κινδύνου

Ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου ανάπτυξης μελανώματος είναι η κληρονομικότητα. Aτομα με έναν συγγενή διαγνωσμένο με κακόηθες μελάνωμα διατρέχει περισσότερο από διπλάσιες πιθανότητες να νοσήσει, ενώ αν έχει δύο συγγενείς ο κίνδυνος πενταπλασιάζεται.

Η σημασία της έντονης περιστασιακής έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία ήδη αναφέρθηκε. Σημειώνεται μόνο ότι η φυσική ακτινοβολία ενισχύεται από την άμμο, το χιόνι, τα άσπρα κτίρια, τα ρούχα και το νερό ενώ δεν εξαιρείται το σολάριουμ.

Σε αντίθεση με την άποψη που έχει επικρατήσει στο ευρύ κοινό, η πλειονότητα των περιστατικών κακοήθους μελανώματος αναπτύσσεται σε φυσιολογικό δέρμα και μόνο το 20% σε προϋπάρχοντα σπίλο (‘ελιά’). Για το λόγο αυτό δεν ενδείκνυται η προληπτική αφαίρεση των σπίλων παρά μόνο σε ύποπτες περιπτώσεις.

Αν προσπαθούσαμε να συνθέσουμε το προφίλ του ατόμου που διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσει μελάνωμα, τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά θα ήταν:

• Κόκκινα ή ξανθά μαλλιά, γαλανά μάτια, ανοικτόχρωμο δέρμα που καίγεται εύκολα και φακίδες
• Ιστορικό καρκίνου του δέρματος ή προκαρκινωματωδών καταστάσεων (ακτινική υπερκεράτωση)
• Ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων με σχηματισμό φυσαλίδων πριν την ηλικία των 20 ετών
• Αυξημένος αριθμός μελανοκυτταρικών σπίλων.
• Περίοδοι έντονης έκθεσης στις ηλιακές ακτίνες, είτε λόγω ηλιοθεραπείας είτε επαγγελματικά (αγρότες, ψαράδες, οικοδόμοι κλπ)

Aτομα με δύο προδιαθεσικούς παράγοντες διαθέτουν τριπλάσιο ή τετραπλάσιο κίνδυνο νόσησης κατά τη διάρκεια της ζωής τους σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό ενώ τρεις ή περισσότεροι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο κατά 20 φορές.

Θεραπεία – Πρόγνωση

Ενώ λοιπόν η συχνότητα του μελανώματος αυξάνει παγκοσμίως, η θνησιμότητα έχει μειωθεί. Έτσι, η πενταετής επιβίωση από 49% κατά το 1950 ανέβηκε σήμερα στο 87%. Όπως προαναφέρθηκε, αυτό οφείλεται στην καλύτερη ενημέρωση κοινού αλλά και ιατρών με αποτέλεσμα οι ασθενείς να διαγιγνώσκονται νωρίτερα.

Η έγκαιρη διάγνωση αποτελεί τον μόνο τρόπο για να σωθεί ο ασθενής από ένα κακοηθέστατο νεόπλασμα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ασθενής με κακόηθες μελάνωμα πάχους μικρότερου των 0,76 χιλιοστών (δηλαδή πρώιμο) έχει οκταετή επιβίωση 93,2%, σε πάχος άνω των 316 χιλιοστών η επιβίωση είναι 33,3% και σε περίπτωση απομακρυσμένων μεταστάσεων η πενταετής επιβίωση δεν ξεπερνάει το 12%.

Η θεραπεία του μελανώματος είναι κατά βάση χειρουργική και με την αφαίρεση της δερματικής βλάβης διενεργείται ταυτόχρονα βιοψία ώστε να επιβεβαιωθεί η κλινική διάγνωση και να σταδιοποιηθεί ο όγκος.

Στη συνέχεια, αποφασίζεται τυχόν συμπληρωματική χειρουργική επέμβαση (ευρύτερη εκτομή, αφαίρεση λεμφαδένων), τοπική ή συστηματική χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία (ιντερφερόνη, μονοκλωνικά αντισώματα πειραματικά εμβόλια), ακτινοθεραπεία (αν και είναι γενικά ακτινοανθεκτικός όγκος) ή άλλες πειραματικές τεχνικές όπως βραχυθεραπεία (εμφύτευση ραδιενεργών στοιχείων) εφόσον δεν υπάρξει ανταπόκριση.

Η πρόγνωση επηρεάζεται αρνητικά από την παρουσία μεταστάσεων, το βάθος της διήθησης και την εξέλκωση του πρωτοπαθούς όγκου. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι καλύτερη πρόγνωση έχουν οι γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, η εντόπιση στα κάτω άκρα παρά στον κορμό, οι νεότερες ηλικίες και τα άτομα της λευκής φυλής.

Πρόληψη

Αν κανείς εξετάσει προσεκτικά τους προδιαθεσικούς παράγοντες, θα διαπιστώσει ότι ο μόνος τροποποιήσιμος είναι η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία. Έτσι, για να προστατευθείτε από την ηλιακή ακτινοβολία:

• Αποφύγετε την παρατεταμένη έκθεση στη παραλία, ειδικά τις ώρες που η ηλιακή ακτινοβολία είναι ισχυρότερη
• Φοράτε ποιοτικά γυαλιά ηλίου και καπέλο
• Χρησιμοποιήστε αντηλιακό με δείκτη προστασίας SPF τουλάχιστον 15
• Εφαρμόστε το αντηλιακό κάθε δύο ώρες

Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε καλά το σώμα σας ώστε να είστε σε θέση να εντοπίζετε οποιαδήποτε αλλαγή στο δέρμα. Ειδικά ως προς τους σπίλους, προσέξετε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Μέγεθος: Αυξάνει.
• Περίγραμμα: Γίνεται ακανόνιστο – οδοντωτό
• Χρώμα: Γίνεται περισσότερο σκούρο, αποκτάει αποχρώσεις του καφέ, μαύρου ή
  ροζ
• Έπαρση: Παχύτερος και οζώδης
• Επιφάνεια: Χάνονται οι δερματικές γραμμές
• Περιβάλλον δέρμα: Εμφανίζει δορυφόρα οζίδια από διασπορά του όγκου
• Συμπτώματα: εκκρίσεις, αιμορραγία, κνησμός

Αν παρατηρήσετε οποιαδήποτε από αυτές τις αλλαγές, αναζητήστε τη συμβουλή δερματολόγου. Η έγκαιρη αναγνώριση του κακοήθους μελανώματος είναι κατά κυριολεξία θέμα ζωής και θανάτου.

health.in.gr