Ξηροστομία: κοινό σύμπτωμα, απλές λύσεις

Όλοι έχουμε αισθανθεί κάποια στιγμή το στόμα μας να στεγνώνει. Συνήθως, μετά την πάροδο ενός μικρού χρονικού διαστήματος, η κατάσταση επανέρχεται στο φυσιολογικό και λίγη σημασία αποδίδουμε στο γεγονός. Για κάποιους, όμως, αυτή η αίσθηση παραμένει επί μακρόν και είναι ιδιαίτερα ενοχλητική. Πού οφείλεται η ξηροστομία και τι μπορεί να κρύβεται πίσω από τη συχνή της εμφάνιση;

Απαραίτητη για τη συνέχεια διευκρίνιση είναι ότι η ξηροστομία δεν αποτελεί νόσο αλλά σύμπτωμα. Περιγράφεται με σαφήνεια από τον ασθενή και είναι δυνατό να συνοδεύεται και από άλλα συμπτώματα και σημεία όπως η δυσοσμία της αναπνοής, το ‘σκάσιμο’ των χειλιών ιδιαίτερα στις γωνίες τους, δυσκολία στην ομιλία και την κατάποση και ίσως μια αίσθηση καύσου ή μουδιάσματος στη γλώσσα. Ακόμη είναι δυνατό να έχει διαταραχθεί η γεύση ενώ ίσως συνυπάρχουν οδοντική πλάκα, τερηδόνα και ουλίτιδα.

Η ξηροστομία συνήθως οφείλεται σε διαταραχές στην παραγωγή της σιέλου οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούνται από ένα πλήθος νοσημάτων, καταστάσεων και φαρμακευτικών ουσιών. Η αναλυτική περιγραφή τους θ’ ακολουθήσει, αφού πρώτα αναφερθούν κάποια βασικά στοιχεία της φυσιολογικής λειτουργίας των σχετικών μηχανισμών.

Σίελος: πως παράγεται και τι ρόλο έχει

Η σίελος, ή σάλιο στην καθομιλουμένη, είναι ένα διαφανές υγρό με ελαφρά αλκαλικό pH και πολλαπλό ρόλο. Πέρα από τη διευκόλυνση της κατάποσης της τροφής, τα ένζυμα που περιέχει, όπως η αμυλάση, ξεκινούν τη διάσπαση των υδατανθράκων από τη στιγμή που οι τροφές θα εισέλθουν στον οργανισμό. Σημαντική, επίσης είναι η αμυντική της λειτουργία που παρέχει ένα βαθμό προστασίας απέναντι σε ιούς, βακτήρια και μύκητες. Γενικά, αποστολή της είναι να διατηρεί το περιβάλλον του στόματος σε μια κατάσταση καλής λειτουργίας.

Για τον ιατρό η σίελος αποτελεί ένα πολύτιμο διαγνωστικό ‘εργαλείο’ αφού η λήψη της γίνεται αναίμακτα και ανέξοδα ενώ τα αποτελέσματα από την εξέτασή της είναι σχετικά εύκολο να ερμηνευθούν. Ιδιαίτερα χρήσιμη, για παράδειγμα, είναι η δυνατότητα ανίχνευσης αντισωμάτων κατά συγκεκριμένων ιών, όπως του HIV, γεγονός που έχει οδηγήσει στη δημιουργία αντίστοιχων διαγνωστικών δοκιμασιών.

Υπεύθυνα για την παραγωγή της είναι τρία ζεύγη αδένων που ονομάζονται σιελογόνοι και βρίσκονται γύρω από τη στοματική κοιλότητα, δηλαδή οι παρωτίδες (1), οι υπογνάθιοι (2) και οι υπογλώσσιοι (3). Η σίελος εκκρίνεται στη στοματική κοιλότητα διαμέσου μικρών σωληνίσκων που ονομάζονται εκφορητικοί πόροι των αδένων. Στη διαδικασία της παραγωγής συμβάλλουν και τα κύτταρα του επιθηλίου της στοματικής κοιλότητας, της μεμβράνης δηλαδή που καλύπτει το εσωτερικό του στόματος. Ο ρυθμός παραγωγής ελέγχεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα.

Αιτίες ξηροστομίας

Οι λεπτοί εκφορητικοί πόροι είναι δυνατόν να αποφραχθούν, είτε λόγω της παραγωγής πηκτής σιέλου (σιαλόλιθος) είτε από την τοπική ανάπτυξη ενός όγκου.

Ελάττωση της παραγωγής σιέλου μπορεί να παρατηρηθεί και στα πλαίσια μιας φλεγμονής του αδένα. Η τελευταία μπορεί να έχει ως αίτιο έναν ιό, όπως στην παρωτίτιδα, ή να είναι αποτέλεσμα τοπικού ερεθισμού, όπως κατά την τέλεση οδοντιατρικών εργασιών. Ευνόητο είναι ότι η διαταραχή που θα προκληθεί θα είναι ανάλογη του μεγέθους του αδένα. Έτσι, αν το αίτιο αφορά τις παρωτίδες, που είναι οι μεγαλύτερες από τους σιαλογόνους αδένες το πρόβλημα θα είναι πιο έκδηλο.

Aλλα τοπικά αίτια μπορεί να είναι η διακοπή της νεύρωσης κάποιου από τους παραπάνω αδένες ή και ο τραυματισμός του ίδιου του αδένα.

Η άποψη ότι η ξηροστομία αποτελεί ένα φυσιολογικό εύρημα στα άτομα της τρίτης ηλικίας φαίνεται να αναμορφώνεται και το σύμπτωμα ν’ αποδίδεται στη μακρόχρονη λήψη κάποιων φαρμάκων. Ας μην ξεχνάμε ότι το φαινόμενο της πολυφαρμακίας απαντάται όλο και πιο συχνά στους ηλικιωμένους. Αυτό δεν σημαίνει ότι η λήψη των ίδιων σκευασμάτων δεν είναι δυνατό να προκαλέσει ξηροστομία και σε νεώτερα άτομα. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις κατηγορίες των αντιϋπερτασικών, των αντικαταθλιπτικών, των αγχολυτικών και των αντισταμινικών.

Ιδιαίτερης μνείας χρήζουν η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία, αφού η μεν πρώτη καταστρέφει απευθείας τους σιαλογόνους αδένες και η δεύτερη επιδρά στην ποσότητα αλλά και στην ποιότητα της παραγόμενης σιέλου.

Διάφορα νοσήματα περιλαμβάνουν στις εκδηλώσεις τους την ξηροστομία. Τέτοιες είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή, η νόσος Αλτσχάιμερ και το σύνδρομο Sjogren, ένα αυτοάνοσο νόσημα όπου συνυπάρχει και ξηροφθαλμία. Ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί επίσης να έχει ως μόνιμο αποτέλεσμα την ξηροστομία.

Τι επιπτώσεις έχει;

Πέρα από τις προφανείς και άμεσες επιπτώσεις, που περιλαμβάνουν δυσχέρεια στην ομιλία, τη μάσηση και την κατάποση, η ξηροστομία έχει και πιο μακροχρόνιες συνέπειες. Η έλλειψη της σιέλου αποστερεί έναν αμυντικό μηχανισμό από τη στοματική κοιλότητα και την καθιστά ευάλωτη στη δράση λοιμογόνων παραγόντων. Αποτέλεσμα η συσσώρευση οδοντικής πλάκας και η εμφάνιση τερηδόνας, ουλίτιδας ή ακόμη και περιοδοντίτιδας.

Πως αντιμετωπίζεται;

Αν είναι δυνατή η απομάκρυνση του αιτιολογικού παράγοντα τότε η θεραπεία είναι ριζική. Πολλές φορές, όμως, η δυνατότητα αυτή δεν υπάρχει και τότε το άτομο είναι αναγκασμένο να συμβιώσει με την ξηροστομία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για την περίπτωση αυτή συστήνονται μια σειρά από μέτρα που μπορούν να βοηθήσουν:

• Πίνετε τακτικά νερό ή φυσικούς χυμούς χωρίς την προσθήκη ζάχαρης
• Αποφύγετε την καφεΐνη, το οινόπνευμα (ακόμη και στα στοματικά διαλύματα) και το κάπνισμα
• Δοκιμάστε να διεγείρετε την παραγωγή σιέλου με λίγες σταγόνες χυμό λεμονιού ή μασώντας τσίκλα με ξυλιτόλη ή καραμέλες με γεύση λεμόνι, μέντα ή κανέλλα αλλά χωρίς ζάχαρη
• Παρασκευάστε την τροφή σας ώστε να διευκολύνονται η μάσηση και η κατάποσή της
• Δεν είναι ανάγκη να στερηθείτε τα αγαπημένα σας γλυκά. Φτιάξτε τα μόνοι σας χρησιμοποιώντας υποκατάστατα ζάχαρης, όπως η σουκραλόζη
• Αναπνέετε από τη μύτη και όχι από το στόμα
• Δοκιμάστε τα τεχνητά υποκατάστατα σιέλου που κυκλοφορούν με τη μορφή σπρέι
• Προσπαθήστε ώστε η ατμόσφαιρα του υπνοδωματίου σας να μην είναι ξηρή

Σε κάθε περίπτωση, φροντίστε με ιδιαίτερη προσοχή την υγιεινή της στοματικής κοιλότητας, ενώ καλό θα είναι να παρακολουθείστε τακτικά από τον οδοντίατρό σας ο οποίος θα σας διδάξει και τη σωστή τεχνική καθαρισμού των δοντιών την οποία αρκετοί αγνοούν.

health.in.gr