Μικρασιατική Καταστροφή: Ποιοι φταίξανε και ποιοι πληρώσανε;

Τέτοιες μέρες, Φθινόπωρο του 1922, πριν από ακριβώς 65 χρόνια, εξέπνεε η Μεγάλη Ιδέα. Για έναν αιώνα το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος έβλεπε τις αλυτρωτικές του διεκδικήσεις να ικανοποιούνται η μια μετά την άλλη. Η «Προειδοποίηση της Ιστορίας», με την εξευτελιστική ήττα του 1897, γρήγορα ξεχάστηκε χάρη στις σαρωτικές νίκες των Βαλκανικών. Η Μικρασιατική Εκστρατεία θα ήταν η επισφράγιση: αφού απωθούσαμε τον Τούρκο στα βάθη, θα ’χαμε δική μας «λίμνη» το Αιγαίο και —ποιος ξέρει;— μπορεί οι φίλοι του «Μεγάλου Βενιζέλου» (του… «Γυαλάκια», όπως τον λέγαν οι άπειροι εχθροί του) να μας έδιναν και την Πόλη — γιατί όχι;

Τέτοιες μέρες, Φθινόπωρο του 1922, πριν ακριβώς από 65 χρόνια, ξυπνήσαμε. Πολύ ματωμένοι. Κουρέλια. Το χειρότερο: με τα Βενιζελικά «βυζαντινο-συμμαχικά» σενάρια και τις βασιλικές προδοσίες, δεν είχαμε μόνο σκάψει το δικό μας το λάκκο, αλλά είχαμε πάρει στο λαιμό μας εκατοντάδες χιλιάδες άντρες, γυναίκες και παιδιά, έναν ευημερούντα Ελληνισμό 28 αιώνων, που είτε αποδεκατίστηκε βιολογικά από τους Τούρκους, είτε ξεριζώθηκε, για να βρεθεί λοιδορούμενο προλεταριάτο στις άθλιες αποβάθρες Πειραιά, Θεσσαλονίκης, Βόλου, Καβάλας…

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 1.10.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γιατί, και πώς, έγινε το μεγάλο έγκλημα; Ποιοι φταίξανε και ποιοι πληρώσανε; Σ’ αυτές, και χίλιες άλλες ερωτήσεις, προπαντός για τους νέους που αγνοούν τα γεγονότα, απαντάει ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς μ’ αυτή τη συνοπτική κι ευκολοδιάβαστη μελέτη (σ.σ. «Η Μικρασιατική Καταστροφή και το ξερίζωμα του Ελληνισμού», εκδ. Αφοί Τολίδη), που θεμελιώνει σε δύο πηγές: στα καίρια ντοκουμέντα που παραθέτει ατόφια και στις έγκυρες και διασταυρωμένες απόψεις των ιστορικών που ασχολήθηκαν ειδικά με την Καταστροφή του ’22 και τις τραγικές της συνέπειες.

«Η Ελλάδα», λέει ο Β., «έδρασε αμέσως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο σαν εντολοδόχος των ξένων». Ποιο ελληνικό συμφέρον εξυπηρετούσε, πράγματι, η αποστολή ελληνικού εκστρατευτικού Σώματος στην… Ουκρανία, εναντίον των Μπολσεβίκων; Τι είχαμε να χωρίσουμε εμείς με τους αλληλοσπαρασσόμενους στο δικό τους Εμφύλιο Ρώσους; Και, τσακισμένοι από οχτώ χρόνια εμπόλεμης κατάστασης, τι την θέλαμε την υπερπόντια μικρασιατική εκστρατεία; «Παίζαμε απλώς», λέει ο Β., «το ρόλο του χωροφύλακα των Δυτικών ιμπεριαλιστών», που θέλανε «φίλια φυλάκια» στο δρόμο για τα περιβόητα πετρέλαια της Μοσούλης.

Ο Τάσος Βουρνάς

Τα γεγονότα είναι γνωστά: θάνατος του Αλέξανδρου (τον δάγκωσε η μαϊμού του, Σεπτ. του ’20), συντριβή του Βενιζέλου στις εκλογές της 1ης Νοέμβρη 1920 (τον… δάγκωσε η οργή του κοσμάκη, που έβλεπε πως χάνει άσκοπα τα παιδιά του σε ξένους τόπους). Το παράδοξο όμως είναι πως η αντιβενιζελική παράταξη, που νίκησε επειδή υποσχέθηκε να σταματήσει αμέσως τη μικρασιατική εκστρατεία, μόλις στις 2 Νοεμβρίου έγινε εξουσία, έριξε κι άλλα φανταράκια κι ό,τι υπόλοιπο «πλούτος» έμενε στη φτωχή Ψωροκώσταινα στον Καιάδα του Σαγγάριου και της Αλμυράς Ερήμου! Εις μάτην, βεβαίως. Γιατί τόσο «βαθιά είχε εισχωρήσει η προδοσία στις τάξεις του ελληνικού κατεστημένου», που ό,τι λεγόταν στις… μυστικές συσκέψεις του Επιτελείου (παρόντες: Κωνσταντίνος, Δημ. Γούναρης, υπουργός Στρατιωτικών Ν. Θεοτόκης κ.ά.) το μάθαινε λεπτομερέστατα ο… Κεμάλ Ατατούρκ!

Τη φωνή της λογικής έχουν προσπαθήσει να αρθρώσουν στην Αθήνα τα μέλη της «Ομάδας των Κοινωνιολόγων» με το «Δημοκρατικό Μανιφέστο» που συνέταξε ο πολύς Αλέξανδρος Παπαναστασίου (12.2.22). Αποτέλεσμα: τρία χρόνια φυλακή σ’ αυτόν και τους συνυπογράφοντες! (Ο Β. παραθέτει το «Μανιφέστο» ολόκληρο. Είναι υπόδειγμα ορθής πολιτικής διορατικότητας, ελληνικού ήθους, πατριωτισμού.) Η Σοβιετική Ένωση, πάλι, σε ειδικές σχέσεις με τον Κεμάλ, προσφέρεται να μεσολαβήσει για ανακωχή — μπορεί και να περισώζαμε κάτι. Όχι! Μόνο που δεν τον παρέδωσε στην Αστυνομία για… βουρδουλιές τον Γιάννη Κορδάτο, Γραμματέα του Εργατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, ένας υπουργός του Γούναρη στον οποίο ο μετέπειτα ιστορικός διεβίβασε τις προτάσεις.

«Άκου με τους Μπολσεβίκους!»

Αυτοί πέφτουν από ώρα σε ώρα! (Βέβαια, εμείς «πέσαμε» και όχι ηρωικώς, εμείς εχάσαμε τ’ αυγά και τα καλάθια κι αυτοί έγιναν μια από τις δύο Μεγάλες Δυνάμεις — αχ, αθάνατη Ελληνική Συντήρηση!)

Ο Κώστας Σταματίου

Τα υπόλοιπα γνωστά. Κατάρρευση του Μετώπου. Πυρκαγιά και σφαγή της Σμύρνης. Ξεριζωμός. Πλαστήρας – Γονατάς. Εξορία Κωνσταντίνου. Δίκη των… πρωταιτίων. Εδώ, ντοκουμέντο είναι ολόκληρο το Βούλευμα που θα παραπέμψει τους «Έξι» στο Έκτακτο Στρατοδικείο. Θάνατος. Γουδί. Εκείνο που είναι είδηση, άγνωστο: συντάκτης του συντριπτικού κατηγορητηρίου υπήρξε —κατά πληροφορία Κώστα Δεσποτόπουλου— ο Γεώργιος Παπανδρέου! Αυτός έστειλε τους Έξι, δηλ. τη Δεξιά, τα Ανάκτορα, στο απόσπασμα — κι αυτό ίσως να μην του συγχώρεσε ο άλλος Κωνσταντίνος, ο και «Κοκός» επιλεγόμενος, και να τον «εκτέλεσε» με τη σειρά του στις 15 Ιούλη 1965. (Βέβαια, το «παιδί» μέσ’ στη βλακεία του μπορεί να μην ήξερε τίποτα απ’ όλα αυτά, αλλά ήξεραν οι σύμβουλοι, τα «φίδια» της Αυλής.)

Ο Βουρνάς δημοσιεύει ολόκληρο το Βούλευμα. Που σωστά σημειώνει πως «δεν είναι έργο δικαστικού καλάμου, αλλά σαφώς πολιτικού». Και θα πρέπει να το ’γραψε ο Παπανδρέου, είναι αναγνωρίσιμο το ύφος του.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 12.1.1931, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Βουρνάς σταματάει στην περίπτωση του Δημητρίου Γούναρη. Ένοχος ενσυνείδητης προδοσίας, αυτός που θέλησε ν’ αναμορφώσει την πολιτική ζωή, που ξεκίνησε σχεδόν με «σοσιαλιστικά» οράματα, πρωτοπόρος, ήδη από τις αρχές του αιώνα; Δυστυχώς —λέει— όσο κι αν σήμερα, για την ιστορική κρίση, η κατηγορία μπορεί να μην ευσταθεί, η ευθύνη και των Έξι —και άλλων, κυρίως των Γλύξμπουργκ, που έμειναν ατιμώρητοι— «για την αλόγιστη ανάμιξη των ξένων ιμπεριαλιστών στα εσωτερικά της χώρας και την ρυμούλκηση των ελληνικών κυβερνήσεων προς την κατεύθυνση των συμφερόντων τους παραμένει ακέραια». Αυτό βγαίνει και σαν συμπέρασμα απ’ το βιβλίο: η τραγωδία της Μικράς Ασίας, που ποτίστηκε με ποταμούς ελληνικών αιμάτων, δεν ήταν παρά μια παρτίδα «του ανόσιου παιχνιδιού της ξενοκρατίας στη ράχη της Ελλάδας». Ενός παιχνιδιού που —όπως διδάσκει κι η Κύπρος— πάντα συνεχίζεται…

*Κείμενο του καταξιωμένου δημοσιογράφου, κριτικού (κινηματογράφου και βιβλίου) και μεταφραστή Κώστα Σταματίου (1929-1991), που αφορούσε το σύγγραμμα του Τάσου Βουρνά «Η Μικρασιατική Καταστροφή και το ξερίζωμα του Ελληνισμού» και είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» την 1η Οκτωβρίου 1987.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται με αφορμή τη συμπλήρωση 103 ετών από την έναρξη της αποκληθείσης Δίκης των Εξ, στις 31 Οκτωβρίου 1922.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 31.10.1922, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»