Ηλίας Ηλιού: Τρις ελιθάσθη, τεσσαράκοντα παρά μίαν εδάρη, πολλάκις εις δεσμωτήρια εβλήθη

Τον Ηλία Ηλιού δεν μπορεί κανείς να ιδεί με άλλα κριτήρια εκτός από εκείνα τα πανεθνικά και τα καταξιωμένα από τη νεοελληνική μας παράδοση, με τα οποία το έθνος σε θαυμαστή ομοψυχία αντίκρισε αυτούς που ονόμασε διδάσκαλους του γένους.

Και ο Ηλίας Ηλιού είναι πραγματικά μια κορυφαία προσωπικότητα αυτού του τόπου, φορέας ήθους, αρετής και πολιτισμού, είτε δραστηριοποιήθηκε στον πνευματικό τομέα είτε στον πολιτικό. Με την παρουσία του επί μισό αιώνα στον κοινωνικό στίβο και στα προωθημένα φυλάκια του προοδευτικού χώρου, δίδαξε έμπρακτα τους ανθρώπους της γενιάς του, αλλά και των γενεών που ήρθαν κατόπιν του, ποια πρέπει να είναι η στάση της πραγματικής ηθικής προσωπικότητας μπροστά στη βία και την αυταρχική εξουσία.

«ΤΑ ΝΕΑ», 26.1.1985, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και αφήνοντας το βήμα της Βουλής των Ελλήνων δεν εδίστασε να πάρει το δρόμο των φυλακών και των εξοριών, όταν ο ήλιος της δημοκρατίας έπεφτε πολύ χαμηλά στον ορίζοντα και οι μικροί άνθρωποι —οποιοδήποτε κι αν ήταν το όνομά τους— έριχναν μεγάλες σκιές στην ερεβώδη γη όπου επικρατούσε η βία και η αυθαιρεσία. Σαν τον Απόστολο των Εθνών τον Παύλο, ο Ηλίας Ηλιού «τρις ελιθάσθη, τεσσαράκοντα παρά μίαν εδάρη, πολλάκις εις δεσμωτήρια εβλήθη». Και δε θα ξεχάσω ποτέ την τελευταία μας περιπέτεια τον καιρό της χούντας, όταν τα κύτη των αρματαγωγών άδειαζαν στη Γυάρο το ανθρώπινο φορτίο τους. Τέτοια ήταν η ακτινοβολία του Ηλία Ηλιού, ώστε καθώς ανηφορίζαμε στα βράχια για να στοιβαχτούμε στην τρομερή φυλακή, οι χωροφύλακες που μας κατέγραφαν, όταν έφτασε μπροστά τους ο «Πρόεδρος», σηκώθηκαν αυτόματα όρθιοι:

— Κι εσάς εδώ σας φέρανε κύριε Πρόεδρε; ρώτησαν έκπληκτοι.

Περιττή η ερώτηση. Για τον Ηλία θα ήταν παράξενη κάποια άλλη μεταχείρισή του από το αυταρχικό κράτος. Εκεί, ανάμεσα στους παλιούς συντρόφους του της Μακρονήσου και του Αϊ-Στράτη, αισθανόταν άνεση τρομακτική, εύρισκε όλο το διαβολεμένο κέφι του και το αστραφτερό του χιούμορ. Σε μια τέτοια ώρα κεφιού τον χτύπησαν άναντρα στον Ιππόδρομο, δύο μέρες μετά τον εγκλεισμό μας από τους δικτάτορες στο χυδαίο εκείνο χώρο του κρατικού τζόγου.

«ΤΑ ΝΕΑ», 26.1.1985, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ήταν βράδυ της 25 Απρίλη 1967 κι είχαμε ξαπλώσει στο τσιμέντο. Ο Ηλίας διηγούνταν κάποιο ανέκδοτο και μεις γελούσαμε περιφρονώντας τους τρομαλέους στρατοκράτες με τα προτεταμένα όπλα. Δίπλα του ο Μήτσος ο Τραχανής, δικηγόρος και φίλος του Ηλία, ξεφύλλιζε κάποια εφημερίδα, οπότε μια στιγμή άνοιξε η πόρτα και μπαίνει ένας ένοπλος φαντάρος. Πλησιάζει τον Τραχανή και του λέει:

— Σας θέλουν έξω ένα λεπτό!

Ο Τραχανής απορημένος σηκώνεται και βγαίνει. Δεν έλειψε πολύ. Σε λίγο ξαναγύρισε και ξάπλωσε πάλι στη θέση του σιωπηλός. Ένα ερωτηματικό πλανιόταν σ’ όλο τον απέραντο θάλαμο. Οπότε ο φαντάρος ξαναμπήκε και αυτήν τη φορά απευθύνθηκε στον Ηλιού.

— Έρχεσθε έξω που σας ζητούν;

Όλοι παγώσαμε. Ο Ηλίας ψύχραιμος σηκώθηκε και τον ακολούθησε. Βγήκε, η πόρτα έκλεισε πίσω του και μεις μείναμε βουβοί, με τ’ αυτί στημένο στους θορύβους έξω στο σκοτάδι.

Πέρασαν κάποια λεπτά γεμάτα βουβή αγωνία. Και ξάφνου η πόρτα ανοίγει και κάποια αόρατα χέρια σπρώχνουν μέσα στο «θάλαμο» τον Ηλιού. Το θέαμα ήταν τρομερό. Το πρόσωπό του και τα χέρια του ήταν καταματωμένα, ενώ το βήμα του κλονιζόμενο και ασταθές, μόλις που μπόρεσε να τον οδηγήσει ως τα στρωσίδια του. Από τη φρίκη και την κατάπληξη είχαμε μαρμαρώσει όλοι — κάπου 700 άνθρωποι. Ελάχιστοι κοντινοί του μπόρεσαν να τον βοηθήσουν στηρίζοντάς τον να βαδίσει.

«ΤΑ ΝΕΑ», 26.1.1985, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και τότε —μετά κάμποσα δευτερόλεπτα σιωπής— η πετρωμένη φωνή μας δοκίμασε να βγει σαν κραυγή διαμαρτυρίας από το λαρύγγι μας. Ακούστηκε ένα ομαδικό μακρόσυρτο «ιιιι!» Ο Ηλίας πρόλαβε. Και μέσα στους πόνους του το μυαλό του λειτούργησε γρήγορα και μας έγνεψε να καθίσουμε όλοι κάτω χωρίς μιλιά. Πρώτος εκείνος είχε καταλάβει πως όλη εκείνη η χυδαία πρόκληση του ξυλοδαρμού του δεν ήταν απίθανο ν’ αποτελούσε μια εσκεμμένη ενέργεια των δημίων μας, ώστε να μας αναγκάσει να ξεσηκωθούμε αυθόρμητα και να βρουν τη δικαιολογία να μας χτυπήσουν στο ψαχνό με το πρόσχημα της «στάσης» μέσα σε στρατόπεδο.

Λουφάξαμε σφίγγοντας τα δόντια για να μην ουρλιάξουμε. Μπροστά μας κειτόταν ο Ηλίας Ηλιού χτυπημένος βάναυσα από κάποια ένστολα καθάρματα, που εκτελούσαν χρέη δημίων των δικτατόρων. Ο άνθρωπος που εκπροσώπησε στη Βουλή ένα εκλεκτό κομμάτι του ελληνικού λαού, ο θαρραλέος υπερασπιστής της δημοκρατίας, ο εχθρός κάθε ξενικής εξάρτησης, ο αντιστασιακός αγωνιστής και ο σθεναρός υπερασπιστής της ελευθερίας μέσα και έξω από τη Βουλή, κειτόταν βαριά χτυπημένος στο πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια, και μάλιστα στα σημεία εκείνα στις κνήμες του όπου είχε υποστεί πρόσφατες τότε χειρουργικές επεμβάσεις. Και μέσα στους πόνους των τραυμάτων του δε σκέφτηκε τον εαυτό του, αλλά τους συντρόφους του, και φρόντισε, όσο μπορούσε, να τους αποτρέψει να γίνουν θύματα των προκλήσεων των χυδαίων ραβδούχων της δικτατορίας.

Εκείνος ο παρ’ ολίγο φονικός ξυλοδαρμός του Ηλιού, που τότε φάνηκε σαν ανεξήγητος, αφού ανάμεσα στους κρατούμενους του Ιπποδρόμου υπήρχαν άλλα πρόσωπα της Αριστεράς που είχαν διασταυρώσει το ξίφος με τους ανθρώπους της δικτατορίας στα πεδία των μαχών του Εμφυλίου και που κατά τεκμήριο ήταν πολύ πιο μισητά στους στρατοκράτορες, εξηγήθηκε αργότερα και έγινε φανερός ο λόγος για τον οποίον επιχειρήθηκε η βάρβαρη εκείνη επίθεση εναντίον του Ηλιού με τους υποκόπανους των όπλων και με ρόπαλα.

Η διαταγή του ξυλοδαρμού του Ηλιού εκπορεύτηκε από τον ίδιο τον άνανδρο δικτάτορα — παλιό ταγματασφαλίτη και πράκτορα της CIA. Την είχε «φυλαγμένη» του Ηλία Ηλιού, επειδή τον αποκάλυψε στη Βουλή για τις προβοκατόρικες ενέργειές του στον Έβρο, όταν κατηγόρησε και επέτυχε τη σύλληψη και τη φυλάκιση ως δολιοφθορέων αριστερών φαντάρων με την ψευδή κατηγορία ότι έκαναν σαμποτάζ σε άρματα μάχης ρίχνοντας ζάχαρη στις μηχανές τους, πράγμα που το ’κανε ο ίδιος θέλοντας να κρούσει τους «κώδωνες της κινδυνολογίας», για να προετοιμάσει τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας απ’ αυτόν και τη συμμορία του.

Είπε, λοιπόν, τότε στη Βουλή ο Ηλιού, εκπροσωπώντας την ΕΔΑ, τα εξής προφητικά για τον μέλλοντα καταλυτή των ελευθεριών του ελληνικού λαού, σε χρόνο ανύποπτο, πριν γνωσθούν οι φιλοδοξίες του Παπαδόπουλου να γίνει τύραννος της Ελλάδας:

«Και ιδού εν χαρακτηριστικόν αποκορύφωμα της επιθέσεως κατά των ελευθέρων θεσμών. […] Ο αντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος, ο υπ’ αριθ. 817760 πραξικοπηματίας του σχεδίου ΠΕΡΙΚΛΗΣ, η δεξιά χειρ του Νάτσινα, σκηνοθετεί δολιοφθοράν εις τον Έβρον, αφού είχον προηγηθή αι άτιμαι, ψευδείς και ανησυχητικαί διαδόσεις εφημερίδος της ΕΡΕ περί δολιοφθοράς 17 τανκς εις άλλην μονάδα, σκηνοθετεί δολιοφθοράν 2 τζιπς με ένα κατσαβίδι ως όργανον της δολιοφθοράς, συντάσσει εν πόρισμα, το γνωστοποιεί εις τον Τύπον της ΕΡΕ μίαν ημέραν προτού το κοινοποιήσει εις την Κυβέρνησιν, κινητοποιεί πίσω από την πλάτην της Κυβερνήσεως αστυνομικόν μηχανισμόν και συλλαμβάνει δεκάδα πολιτών, συλλαμβάνει 3-5 στρατιώτας και αποσπά από τους στρατιώτας ομολογίαν, ελεγχθείσαν εκ των υστέρων ως ψευδή. Και ερωτώ την Κυβέρνησιν: Ποίος ασκεί την εξουσίαν εις αυτόν τον τόπον; […] Και αν αύριον ένα νέον πόρισμα κατονομάση όχι 10, αλλά 500, 1.000, 10.000 πολίτας, είναι δυνατόν να συγκλονισθή το καθεστώς των δημοσίων ελευθεριών, η ασφάλεια του ανθρώπου ότι θα ευρίσκεται εις το σπίτι του, μη έχων να δώση λόγον παρά μόνον εις την τακτικήν δικαιοσύνην, είναι δυνατόν να συγκλονισθή το καθεστώς των δικονομικών και συνταγματικών εγγυήσεων και είναι δυνατόν με αυτόν τον τρόπον να ξαναεγκαθιδρυθή το βασίλειον του φόβου εις αυτόν τον τόπον, επί τη βάσει οιασδήποτε αυθαιρέτου κακοβούλου ενεργείας οιουδήποτε κ. Παπαδόπουλου;»

Ο καταγγελλόμενος εδώ Γ. Παπαδόπουλος πραγμάτωσε όσα προφητικά κατήγγειλε στη Βουλή ο Ηλίας Ηλιού σε λιγότερα από δύο χρόνια και έκλεισε όλη την Ελλάδα στα συρματοπλέγματα της δικτατορίας. Γι’ αυτό ο άνανδρος δικτάτορας, εκδικούμενος τον Ηλιού για τη συνταρακτική εκείνη πολιτική του πρόβλεψη, διέταξε τον άγριο ξυλοδαρμό του στον Ιππόδρομο, όπου κρατούνταν μαζί με άλλους 700 πολίτες, το βράδυ της 25 Απριλίου 1967.

Από τα κτυπήματα εκείνα, ιδίως στις κνήμες του, ο Ηλίας Ηλιού δε συνήλθε ποτέ. Σε όλη τη διάρκεια της εξορίας του τον καιρό της χούντας νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο Κρατουμένων, που τότε στεγαζόταν παραπλεύρως των φυλακών Αβέρωφ. Είχε εγκλειστεί δηλαδή ουσιαστικά στη φυλακή χωρίς δικαστική απόφαση. Αλλά ποιοι νόμοι τηρούνταν την εποχή της χούντας για να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματα των πολιτών; Είναι τα ίδια, τα παλιά εκείνα κτυπήματα που τον έστειλαν στο Λονδίνο να εγχειριστεί πρόσφατα και τελευταία στον Ευαγγελισμό. Μια αργή και μεθοδευμένη δολοφονία του από τους στρατοκράτες, διάρκειας δεκαπέντε ολόκληρων χρόνων…

*Απόσπασμα από εκτενές άρθρο του δημοσιογράφου, συγγραφέα και μεταφραστή Τάσου Βουρνά για τον Ηλία Ηλιού. Έφερε τον τίτλο «Ηλίας Ηλιού: Ο δάσκαλος του Γένους» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» το Σάββατο 26 Ιανουαρίου 1985, την επαύριον του θανάτου του αειμνήστου πολιτικού.

Ο Τάσος Βουρνάς

Ο Ηλίας Ηλιού, ο αγωνιστής και συνάμα διανοούμενος της Αριστεράς, που είχε καταφέρει να αποσπάσει το σεβασμό συντρόφων και αντιπάλων, απεβίωσε στις 25 Ιανουαρίου 1985, σε ηλικία 81 ετών.