Μπάζιλ Ζαχάρωφ: Ο τολμηρός και φίνος Έλλην

Ξακουστός ανά την υφήλιο έλληνας μεγαλοεπιχειρηματίας, και συνάμα ένας από τους σημαντικότερους από πλευράς διεθνούς επιρροής συμπατριώτες μας στη νεότερη ελληνική ιστορία, ο σερ Μπάζιλ Ζαχάρωφ (Ζαχαρίας – Βασίλειος Ζαχαρίου) γεννήθηκε στα Μούγλα της Μικράς Ασίας το 1849, στις 6 Οκτωβρίου κατά την επικρατέστερη εκδοχή.

Ένα βαρύ πέπλο σιωπής και μυστηρίου σκέπαζε τις κινήσεις και την προσωπική ζωή του Ζαχάρωφ, μιας προσωπικότητας κατεξοχήν αντιφατικής και σε κάθε περίπτωση άκρως ενδιαφέρουσας.

Ο Ζαχάρωφ, τον οποίον ο γάλλος πρωθυπουργός Κλεμανσώ είχε αποκαλέσει «έκτη μεγάλη δύναμη της οικουμένης», απεβίωσε στο Μόντε Κάρλο στις 27 Νοεμβρίου 1936.

Ένα από τα πρωτοσέλιδα άρθρα της εφημερίδας «Αθηναϊκά Νέα» που είχε κυκλοφορήσει την Παρασκευή 5 Οκτωβρίου 1934 ήταν αφιερωμένο στον «αινιγματώδη» Μπάζιλ Ζαχάρωφ και στην «ταραχώδη ζωή» του.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 5.10.1934, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο εν λόγω δημοσίευμα, με το οποίο οι υπεύθυνοι της εφημερίδας επιχειρούσαν να φωτίσουν τη μυστηριώδη υπόθεση Ζαχάρωφ, αναφέρονταν τα ακόλουθα:

Η ανήσυχος μορφή του Σερ Μπαζίλ Ζαχάρωφ επανέρχεται κάθε τόσο εις την πρώτην γραμμήν της επικαιρότητος. Τίποτε δεν είνε ελκυστικώτερον από το ν’ απασχολήται κανείς με το μυστήριον. Επί πενήντα χρόνια τώρα, οι δημοσιογράφοι όλου του κόσμου παρακολουθούν τα ίχνη του αινιγματικού αυτού εκατομμυριούχου, του οποίου η θύρα είνε απροσπέλαστος, ο οποίος εις ολόκληρον την ζωήν του δεν έδωσε μίαν συνέντευξιν και του οποίου αι δύο ή τρεις γνωσταί φωτογραφίαι ελήφθησαν ξαφνικά ή… εξ ενέδρας! Οι καρριέρες όλων των εκατομμυριούχων ωχριούν μπροστά εις του Ζαχάρωφ. Είπαν ότι ο μυστηριώδης εκατομμυριούχος εγεννήθη χωρίς πατρίδα. Λάθος. Ο Ζαχάρωφ εγεννήθη χωρίς εθνικότητα, κατέχων έτσι την βασικήν του δύναμιν από του λίκνου. Η γέννησις αυτή, η πλέον μυστηριώδης γέννησις που ημπορεί να φαντασθή κανείς, επραγματοποιήθη εις ένα χωριό της Μικράς Ασίας, το Μούχλι. Οι γονείς του ήσαν μικρέμποροι Έλληνες, Οθωμανοί υπήκοοι. Ο πατέρας του, άλλοτε, έκανε τον έμπορον υφασμάτων εις την Αγγλίαν.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 5.10.1934, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η οικογένεια του Ζαχάρωφ εγκατεστάθη μονίμως εις ένα προάστειον της Κωνσταντινουπόλεως, όπου ο νεαρός Βασίλειος Ζαχαρίας Ζαχάρωφ έλαβε την πρώτην μόρφωσιν εις ένα αγγλικό σχολείο. Σε όλην του την ζωήν θα παραμείνη Έλλην με αγγλικήν μόρφωσιν. Μέχρι του 18ου έτους του επηγγέλθη διάφορα μικροεπαγγέλματα, ύστερα ένας θείος του, ο Σεβαστόπουλος, έμπορος του Γαλατά, τον επήρε εις τας επιχειρήσεις του και τον έκανε θεωρητικώς συνεταίρο του. Το χρήμα όμως δεν πηγαίνει παρά μονάχα στο χρήμα και ο νεαρός Βασίλειος είνε ακόμη φτωχός. Φθάνει η ημέρα που πρέπει να του παραχωρηθή ένα μέρος των κερδών της επιχειρήσεως. Αλλά ο θείος δεν κρατεί τον λόγο του. Ο Ζαχάρωφ είνε ο πιο αδύνατος, δεν μιλά.

Δεν μιλά, αλλά κινείται. Ανοίγει το χρηματοκιβώτιον, παίρνει ακριβώς το ποσόν που του οφείλεται, ξανακλείνει το χρηματοκιβώτιον, παίρνει το βαπόρι και ξεμπαρκάρει εις το Λονδίνον. Εκεί όμως τον συλλαμβάνουν. Ο θείος του ετηλεγράφησε. Έτσι, η πρώτη του επαφή με την Δύσιν υπήρξε η φυλακή. Προ του δικαστηρίου επιδεικνύει ένα έγγραφον, το οποίον αποδεικνύει το δίκηο του. Είνε ελεύθερος ήδη εις τους δρόμους του Λονδίνου. Αλλά τα χρήματά του εξαντλούνται σιγά-σιγά, πρέπει να εγκαταλείψη το Λονδίνον και να βρη μίαν πόλιν εις την οποίαν να ημπορή να ζήση δίχως χρήματα. Για μίαν παρομοίαν περίπτωσιν αι Αθήναι είνε η καλλιτέρα πόλις του κόσμου. Μπαρκάρει για τας Αθήνας και έτσι η Ελλάς ξαναεύρισκε το τέκνον της. Η ευκαιρία αυτής της διαμονής εις την πρωτεύουσαν της Ελλάδος εβοήθησε πολύ τον Ζαχάρωφ. Σιγά-σιγά κατώρθωσε να γνωρίση την ελληνικήν ζωήν, τόσον απλή και τόσον εύκολη συγχρόνως. Ο νέος αποκτά φίλους, συνδέεται με τον υπουργόν Σκουλούδην, με τον ιδιοκτήτην του ξενοδοχείου της «Μεγάλης Βρεττανίας». Κατά τας θερμάς νύκτας του θέρους συζητούν υποθέσεις και πολιτικά —για την Ελλάδα είνε το ίδιο— εις την πλατεία του Συντάγματος, έως τις 4 το πρωί, μπροστά σ’ ένα ποτήρι νερό. Μπορεί κανείς πολλά να μάθη από τας λεπτάς αυτάς φλυαρίας. Μετά κάμποσους μήνες, νέα αναχώρησις για το Λονδίνον.

Είνε η στιγμή (1877) κατά την οποίαν οργανούται το «Ιντέλιτζενς Σέρβις». Ο τολμηρός αυτός και φίνος Έλλην, που έχει σχέσεις με την ελληνικήν κυβέρνησιν και γνωρίζει θαυμάσια τας υποθέσεις της Εγγύς Ανατολής, γίνεται ευχαρίστως δεκτός. Η ισχυρά εταιρεία του Νόρντενφελτ τον αποστέλλει εις τα Βαλκάνια για να πωλήση εις τους εμπολέμους, παρόντας και μέλλοντας, τα κανόνια και τα πολεμοφόδιά της. Η επιτυχία του ταξειδίου υπερέβη κάθε ελπίδα. Όχι μονάχα όπλα, κανόνια και μυδραλλιοβόλα παραγγέλλονται σωρηδόν, αλλά και τρία υποβρύχια αγοράζονται από την Ελλάδα και την Τουρκίαν, ενώ αι μεγάλαι δυνάμεις της Ευρώπης δεν έχουν ακόμη καν στολίσκους υποβρυχίων. Αμέσως τα Βαλκάνια φλέγονται, το αίμα τρέχει ποταμηδόν. Η Αγγλία κερδίζει από την σύγκρουσιν αυτήν μεγάλα κέρδη πολιτικά και οικονομικά. Η επιστροφή του Ζαχάρωφ εις το Λονδίνον το 1885 είνε επιστροφή νικητού. Νάτος, λοιπόν, συνεταίρος του Νόρντενφελτ. Για τον Ζαχάρωφ η ημέρα αυτή αποτελεί ένα μεγάλον σταθμόν. Εις το εξής η καρριέρα του έχει χαραχθή. Από έτους εις έτος, συνεταιριζόμενος με άλλους κατασκευαστάς όπλων, ή απορροφών τας εταιρείας των εις την δικήν του, ο Ζαχάρωφ βαδίζει προς την απόλυτον κυριαρχίαν. Από τότε δεν υπάρχει μεγάλος πόλεμος εις τον οποίον ο μυστηριώδης εκατομμυριούχος να μη προσφέρη τας υπηρεσίας του.

Τα τελευταία χρόνια ο τύπος τού επετέθη. Έφθασαν μέχρι του σημείου να τον κατηγορήσουν ότι υπεκίνησε πολέμους για να πωλήση το εμπόρευμά του. Οπωσδήποτε έχουν άδικον μη βλέποντες εις το άτομόν του παρά τον κυνισμόν του εμπόρου των κανονιών. Γνωρίζουν πολύ κακά την ελληνικήν ψυχήν. Οποιοδήποτε και αν είνε το μέρος όπου εγεννήθη, οσηδήποτε κι’ αν είνε η περιουσία που κατάφερε ν’ αποκτήση έξω από την χώραν του, ποτέ ένας Έλλην δεν ξεχνά την πατρίδα του. Το μεγάλο όνειρο του Μπαζίλ Ζαχάρωφ υπήρξε ένα αυτοκρατορικόν όνειρο, του οποίου όμως αντικείμενον ήτο η Ελλάς. Ηθέλησε να ξαναϊδρύση το κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατά πρώτον να κυριεύση την Μικράν Ασίαν. Προσέφερε δι’ αυτήν την υπόθεσιν τα κανόνια, την ισχύν και το χρήμα του. Αλλά είνε γνωστή και η ιστορία και το τέλος του πολέμου εκείνου.

Ο πόλεμος οπωσδήποτε δεν εμποδίζει τας υποθέσεις. Εις την μάχην που εδόθη διά την υπόθεσιν των πετρελαίων της Εγγύς Ανατολής, η οποία μέχρι του 1921 ανησύχησε τόσον τους συντηρητικούς Άγγλους, ο Ζαχάρωφ υπήρξεν εις από τους πλέον φοβερούς αντιπάλους. Οπωσδήποτε όμως η μάχη εκείνη δεν ετελείωσε ακόμη με μίαν οριστικήν νίκην του Ζαχάρωφ. Εδέχθη φιλοσοφικώς μίαν ζημίαν και απεσύρθη περισσότερον από κάθε άλλην φοράν εις το σκότος του. Διαμένει άλλοτε εις μίαν έπαυλιν των περιχώρων του Παρισιού, της οποίας το κατώφλι περνούν ευκόλως ελάχιστοι φίλοι του, αλλά η μονιμωτέρα διαμονή του είνε το Μόντε Κάρλο.