«Πριν φύγεις, να έρθεις να σε δω». Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Μακαρίου προς εμένα, σε μια συνάντησή μας στην Αρχιεπισκοπή, ύστερα από μια συνέντευξη που του είχα πάρει λίγες μέρες νωρίτερα (24 Ιουλίου 1977), στη θερινή κατοικία του, στο όρος Τρόοδος.

Εκείνη την Κυριακή ο Μακάριος είχε παραθέσει γεύμα στα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου.

Μετά το φαγητό τού ζήτησα μια συνέντευξη. Αναφέρθηκε στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, κ. Σάυρους Βανς.

«Του έχω μεγάλη εκτίμηση» μου είπε. «Και βασίζω πολλά στην επόμενη συνάντησή μας, όταν θα πάω στη Νέα Υόρκη, τον Οκτώβριο. Όταν, τον Δεκέμβριο του 1967, είχε έρθει σαν διαπραγματευτής του τότε Αμερικανού προέδρου Τζόνσον, στη Λευκωσία, για να αποτρέψει απόβαση των Τούρκων στο νησί, επέμεινε, με σκληρότητα μπορώ να πω, να με πείσει να δεχτώ και αποχώρηση των Ελλήνων αξιωματικών της Εθνοφρουράς, που, κατά τον Βανς, θα έπρεπε να συνοδεύσουν την ελληνική μεραρχία που επέστρεφε εξ αιτίας της δικτατορίας του Παπαδόπουλου στην Ελλάδα. Ήμουν ανένδοτος. Αυτοί, έλεγα, θα μείνουν για να εξοπλίσουν τους Κυπρίους. Δεν υποχωρώ, ό,τι και να κάνετε».

«Μα», μου έλεγε, «η ελληνική κυβέρνηση είναι σύμφωνη και είναι δικοί της οι αξιωματικοί».

«Αν θέλει η ελληνική κυβέρνηση, ας τους σηκώσει» απάντησα. «Εγώ δεν τους δίνω. Δεν θα φύγουν με δική μου θέληση».

[…]


Τι σημαίνει πραγματικά αδέσμευτη πολιτική και αδέσμευτη χώρα, που μπορεί να χαράξει δική της γραμμή, αποδεικνύεται απ’ όσα μου αφηγήθηκε ο Μακάριος, στο Λονδίνο, στα τέλη Ιουλίου του 1974. Ήμουν από τους πρώτους Έλληνες δημοσιογράφους που τον επισκέφτηκαν μετά το πραξικόπημα, στο ξενοδοχείο «Γκρόβενορ», όπου κατοικούσε.

Με κράτησε στο διαμέρισμά του μια ολόκληρη μέρα και αναφέρθηκε στο παρελθόν.

«Στη διάρκεια της δικτατορίας, πολλές φορές διερωτήθηκα», μου είπε, «αν ήταν ορθό να μην υπακούσω μερικές φορές σε κελεύσματα της Αθήνας. Στην περίπτωση που θα σου αναφέρω, πιστεύω ακράδαντα ότι προστάτευσα τα συμφέροντα του κυπριακού λαού και πιθανόν να του εξασφάλισα τις πολιτικές του ελευθερίες. Ίσως, αν είχα ακούσει τις εισηγήσεις της Αθήνας, να είχαν γευτεί παρά τη θέλησή τους και οι Κύπριοι τους πικρούς καρπούς της χούντας.

Ήταν την εποχή της μεγάλης κρίσεως που δημιουργήθηκε μετά τα Χριστούγεννα του ’63. Μια νύχτα του Φεβρουαρίου του ’64 —θα πρέπει να ήταν μετά τις δύο το πρωί— με ξύπνησαν, για να μου αναφέρουν ότι με ζητούσε στο τηλέφωνο ο Κωνσταντίνος.

Μακαριώτατε, μου είπε, προήδρευσα Συμβουλίου των πολιτικών της Ελλάδος και είναι γενική η γνώμη να αποδεχτούμε τις προτάσεις των Άγγλων, που έκαναν στην πενταμερή διάσκεψη του Λονδίνου. Δηλαδή, να δεχτεί η κυπριακή κυβέρνηση να υπαχθεί η Κύπρος υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ για τρεις μήνες. Μόνο γι’ αυτό το χρονικό διάστημα, τη διοίκηση ορισμένου αριθμού στρατιωτικών δυνάμεων των μελών της συμμαχίας που θα σταθμεύσουν στη Μεγαλόνησο θα αναλάβει Βρεταννός στρατηγός.

Οι δυνάμεις αυτές θα αποκαταστήσουν την τάξη και θα αποτελέσουν φράγμα, για να μην μπορέσουν οι Τούρκοι να πραγματοποιήσουν την απόβαση που απειλούν. Πάντως, οφείλω να σας υπογραμμίσω, συνέχισε ο Κωνσταντίνος, ότι Τούρκοι στρατιώτες δεν θα συμπεριλαμβάνονται στις δυνάμεις του ΝΑΤΟ που θα σταλούν στην Κύπρο.


Ο υπουργός Εξωτερικών Παλαμάς (σ.σ. ο Χρήστος Ξανθόπουλος – Παλαμάς, διπλωμάτης και υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας στην υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ιωάννη Παρασκευόπουλου) μας ανέλυσε πόσο ζωτικής σημασίας για τα κυπριακά και τα εθνικά ελληνικά συμφέροντα είναι αυτή η πρόταση των Άγγλων, που θα κατοχυρώσει την ανεξαρτησία της Κύπρου εφ’ όσον θα τεθεί υπό την ασπίδα του ΝΑΤΟ. Μας τόνισε, όμως, ότι επιβάλλεται να ληφθεί τάχιστα απόφαση, ώστε να αντιληφθεί η Άγκυρα ότι δεν μπορεί πλέον να πειραματίζεται στην Κύπρο».

Για να φωτιστεί, όμως, το γεγονός αυτό και η εισήγηση του Κωνσταντίνου (σ.σ. δεν είχε διαδεχτεί ακόμα στο θρόνο του Βασιλείου της Ελλάδος τον πατέρα του, Παύλο) προς τον Μακάριο, και πριν αναφέρω την απάντηση του Εθνάρχη, πρέπει να γίνει αναδρομή στα δεδομένα του 1964.

Μετά την κρίση των Χριστουγέννων του 1963 οι Άγγλοι πρότειναν πενταμερή διάσκεψη στο Λονδίνο, με συμμετοχή των τριών εγγυητριών χωρών, Αγγλίας, Ελλάδας και Τουρκίας, και εκπροσώπων των δύο κοινοτήτων της Κύπρου, των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων. Στη διάσκεψη αυτή πρότειναν να υπαχθεί η Κύπρος για τρεις μήνες στη δικαιοδοσία του ΝΑΤΟ.

Την Ελλάδα, που τελούσε υπό την υπηρεσιακή κυβέρνηση Παρασκευόπουλου, που προετοίμαζε τις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, αντιπροσώπευσε στο Λονδίνο ο υπουργός Εξωτερικών Παλαμάς, που έσπευσε αμέσως, και με ευχαριστίες μάλιστα προς τον Συντηρητικό συνάδελφό του Μπάτλερ, να αποδεχτεί τη βρεταννική πρόταση. Μόνο η Ελληνοκυπριακή πλευρά είχε επιφυλαχτεί.

Στο Συμβούλιο του Στέμματος προήδρευσε ο Κωνσταντίνος, γιατί ο τότε βασιλιάς Παύλος ήταν βαρειά ασθενής.


«Από τον τόνο του Κωνσταντίνου», συνέχισε ο Μακάριος, «αντελήφθην ότι περίμενε να πάρει αμέσως απάντηση. Σας πήρα τέτοια ώρα, μου είπε, όχι μόνο για να σας αναγγείλω αυτά που αποφάσισε ο πολιτικός κόσμος, αλλά και για να σας εισηγηθώ να τα εφαρμόσετε. Γιατί, βέβαια, η απόφαση των πολιτικών αρχηγών εξαρτάται από τη δική σας αποδοχή. Σας ομιλώ εκ μέρους του βασιλέως, του οποίου ασκώ τα καθήκοντα αυτή τη δύσκολη στιγμή.

Του απάντησα ήρεμα: Υψηλότατε, αυτό που μου αναφέρετε είναι σοβαρότατο και άπτεται του μέλλοντος της Κύπρου. Δεν έχω υπ’ όψη μου ποιας εγγυήσεις θα έχουμε ότι οι Άγγλοι θα κρατήσουν το λόγο τους και τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ θα αποσυρθούν εντός τριών μηνών. Αλλά, ανεξαρτήτως αυτού, τέτοια ώρα, χωρίς να έχω συμβουλευτεί το Υπουργικό Συμβούλιο, πώς μπορώ ν’ αναλάβω δεσμεύσεις; Πρέπει να έχω πίστωση χρόνου, να το μελετήσουμε εδώ στην Κύπρο, και θα σας απαντήσω.

Οπότε ο Κωνσταντίνος μού απάντησε σε οξύ τόνο: Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνο απέναντι του Έθνους. Έχετε υποχρέωση να ακούσετε την φωνήν της πατρίδος, η οποία δι’ εμού σας εξορκίζει να υπακούσετε.

Πάλι με ήρεμον τόνο, αν και το ύφος του δεν μου άρεσε καθόλου, απάντησα ότι θα δώσω την απάντηση ευθύς ως έχω τη γνώμη του Υπουργικού και του Εθνικού Συμβουλίου. Όταν έκλεισα το τηλέφωνο, έμεινα μία ολόκληρη ώρα σκεπτικός, χωρίς να ειδοποιήσω κανέναν. Ύστερα ζήτησα να με φέρουν σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ζήνωνα Ρωσσίδη, που ήταν ο αντιπρόσωπός μας στα Ηνωμένα Έθνη.


Οφείλω να σου πω ότι ο Ρωσσίδης υπήρξε πάντοτε απόλυτα έμπιστός μου και πρόσφατα (σ.σ. μετά το χουντικό πραξικόπημα στην Κύπρο) συνέβαλε αποφασιστικά στο να μην επιτύχει ο χουντικός πρέσβυς Παναγιωτάκος να αναγνωριστεί η κυβέρνηση-μαριονέττα του Σαμψών στον ΟΗΕ.

Ευτυχώς, βρήκα τον Ρωσσίδη και τον παρακάλεσα να επικοινωνήσει, όσο γινόταν γρηγορότερα, με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Ου Θαντ, και επανερχόμενος σε όσα είχαμε συνεννοηθεί μαζί του, από το περασμένο καλοκαίρι, του ’63, να του ζητήσει να θέσει την Κύπρο υπό την αιγίδα και προστασία των Ηνωμένων Εθνών.

Πράγματι, ο Ρωσσίδης, που είχε προσωπικό δεσμό με τον Ου Θαντ, πέτυχε μέσα σε ελάχιστο χρόνο την αποστολή που του ανέθεσα. Η Κύπρος, αντί να μπει στο ΝΑΤΟ, από το οποίο δεν θα έβγαινε βέβαια σ’ ένα τρίμηνο, να υπαχθεί στον ΟΗΕ. Και στις 21 Απριλίου 1967 δεν χρειάστηκε να αναγνωρίσει τη χούντα».

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σε ερώτησή μου, ο κ. Ζήνων Ρωσσίδης, που βρίσκεται στη Λευκωσία, μου επιβεβαίωσε χθες, 7 Αυγούστου, το τηλεφώνημα του Μακαρίου προς αυτόν τη νύχτα εκείνη του 1964.

*Απόσπασμα από άρθρο που είχε δημοσιευτεί στα «Νέα» τη Δευτέρα 8 Αυγούστου 1977, στο πλαίσιο αφιερώματος που είχε κάνει η εφημερίδα στον άρτι αποθανόντα Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’, τότε Προέδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας (εκοιμήθη στις 3 Αυγούστου και κηδεύτηκε στις 8 Αυγούστου). Ο Μακάριος είχε συνομιλήσει με το γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα Βάσο Μαθιόπουλο (1928-2013), απεσταλμένο των «Νέων» στη Λευκωσία, λίγες ημέρες πριν από το θάνατό του.


«ΤΑ ΝΕΑ», 8.8.1977, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Σήμερα, 1η Οκτωβρίου 2025, εορτάζεται στη Μεγαλόνησο η 65η επέτειος της Ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ειδήσεις Σήμερα: