Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Το ειδικό λεξιλόγιο της δημοκρατίας (Μέρος Γ’)

Τη μέριμνα των Αθηναίων για τις κρατικές υποθέσεις ενίσχυαν δημοκρατικοί θεσμοί που επέτρεπαν την κατανομή της εξουσίας σε όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες, τη συμμετοχή τους στη διακυβέρνηση της πόλης. Κατ’ αρχάς, όλοι οι αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών είχαν το δικαίωμα να καταλάβουν κατόπιν κληρώσεως τα διάφορα πολιτικά αξιώματα, εξαιρέσει μόνο ορισμένων που απαιτούσαν ειδικές δεξιότητες ή γνώσεις, όπως ήταν εκείνα του στρατηγού (δέκα ανώτατοι άρχοντες που εκλέγονταν κάθε χρόνο διά ψηφοφορίας, υπεύθυνοι για το σχεδιασμό της εξωτερικής πολιτικής και τη διοίκηση του στρατού και του στόλου) ή του ταμία του ιερού (διευθυντή του ιερού θησαυρού στην Ακρόπολη). Υπήρχε μάλιστα χρονικός περιορισμός στην άσκηση των αξιωμάτων, καθώς η θητεία ήταν ενιαύσια.

Επίσης, οι αθηναίοι πολίτες που ασκούσαν ένα αξίωμα έπαιρναν μισθό. Η αμοιβή αυτή, η λεγόμενη μισθοφορά, μπορούσε να αφορά είτε πρυτάνεις (μισθός πρυτανείας) είτε δικαστές (μισθός δικαστικός ή ηλιαστικός) είτε δημοσίους συνηγόρους (μισθός συνηγορικός) είτε μέλη της Βουλής των Πεντακοσίων (μισθός βουλευτικός) είτε, τέλος, μέλη της Εκκλησίας του Δήμου (μισθός εκκλησιαστικός).

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι οι αξιωματούχοι της αθηναϊκής δημοκρατίας υπέκειντο τόσο σε δοκιμασία, πριν αναλάβουν καθήκοντα, όσο και σε εύθυνα, άμα τη λήξει της θητείας τους. Αυτό σημαίνει ότι αφενός υποβάλλονταν σε λεπτομερή εξέταση νομιμότητας, ώστε να κριθούν κατάλληλοι για ένα υπούργημα, και αφετέρου σε λογοδοσία, ενδελεχή έλεγχο των πεπραγμένων τους (οι εύθυνοι, οι ευθύνοντες δικαστές, ήλεγχαν τους λογαριασμούς που υπέβαλλαν οι διαχειρισθέντες δημόσια αξιώματα και αποφαίνονταν επ’ αυτών).

Σε ό,τι αφορά τον όρο δημοκρατία καθ’ εαυτόν, άγνωστο παραμένει το πότε και πού χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά. Πάντως, περιφραστικές διατυπώσεις αναφορικά με το δημοκρατικό πολίτευμα και τις αρχές του απαντούν σε αρκετά κείμενα που χρονολογούνται στο α’ μισό του 5ου αιώνα π.Χ. (παραδείγματος χάριν, στον Πίνδαρο και στον Αισχύλο). Αξιοπρόσεκτες είναι εν προκειμένω και οι αναφορές του Ηροδότου, τέκνου επίσης του 5ου αιώνα π.Χ. Ο αρχαιότερος από τους έλληνες ιστοριογράφους χρησιμοποιεί στο έκτο βιβλίο των Ιστοριών του τη λέξη «δημοκρατία», αναφερόμενος στον Κλεισθένη και τις μεταρρυθμίσεις του (Κλεισθένης τε ο τας φυλάς και την δημοκρατίην Αθηναίοισι καταστήσας), αλλά και στον Μαρδόνιο (τους γαρ τυράννους των Ιώνων καταπαύσας πάντας ο Μαρδόνιος δημοκρατίας κατίστα ες τας πόλιας).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Κλεισθένης, ο κατά τον Ηρόδοτο «τας φυλάς και την δημοκρατίην Αθηναίοισι καταστήσας». 

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Το ειδικό λεξιλόγιο της δημοκρατίας (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Το ειδικό λεξιλόγιο της δημοκρατίας (Μέρος Β’)