Οικο-άγχος: Η νέα πραγματικότητα για τους νέους – Στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης

Η κλιματική κρίση δεν μετριέται μόνο σε βαθμούς Κελσίου, κατεστραμμένες καλλιέργειες ή καμένα δάση. Έχει και ένα ψυχικό αποτύπωμα, που βαραίνει τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο: το οικο-άγχος, τον φόβο για μια αβέβαιη περιβαλλοντική μοίρα.

Από τα νησιά του Ειρηνικού έως τις φτωχογειτονιές της Νιγηρίας και τις πόλεις της Βραζιλίας, νέοι άνθρωποι ζουν καθημερινά με την αγωνία ότι το μέλλον τους ξεθωριάζει κάτω από το βάρος φυσικών καταστροφών που γίνονται ολοένα και συχνότερες. Οι προσωπικές τους ιστορίες δείχνουν ότι το οικο-άγχος δεν είναι θεωρητικός όρος, αλλά μια υπαρξιακή εμπειρία που ήδη καθορίζει ζωές και επιλογές.

«Έχουμε χάσει ήδη τόσα πολλά, και δεν το συνειδητοποιούμε», λέει ο Επαράμα Κερεουάκα στον Guardian ενώ θυμάται τους κυκλώνες που χτύπησαν την κοινότητά του στα νησιά Φίτζι.

Όταν ήταν παιδί, ο Κερεουάκα, σήμερα 27 ετών, άκουγε το ποτάμι να κυλά καθώς κοιμόταν, και την ημέρα έτρεχε στα δασικά μονοπάτια, μάζευε γκουάβα και μανταρίνια πριν βουτήξει σε ρυάκια για να πιάσει γαρίδες. Σήμερα, η κλιματική κατάρρευση έχει μετατρέψει το Νούκου, το χωριό όπου μεγάλωσε, σε μια σκιά του εαυτού του.

«Τα δέντρα της παιδικής μου ηλικίας δεν υπάρχουν πια, και οι εποχές καρποφορίας είναι πλέον αλλοπρόσαλλες», λέει.

Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι σχεδόν τέσσερα στα πέντε παιδιά κάτω των 12 ετών στο Ηνωμένο Βασίλειο βιώνουν οικο-άγχος

Το 2020, ο κυκλώνας κατηγορίας πέντε Γιάσα χτύπησε τα Φίτζι, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές και τέσσερις θανάτους. Εκτόπισε δεκάδες χιλιάδες πολίτες και κατέστρεψε 800 σπίτια.

Ο Κερεουάκα θυμάται ακόμη τον ήχο, τη μυρωδιά και την αδρεναλίνη που ένιωσε στη διάρκεια του κυκλώνα, ανήσυχος ότι η στέγη του θα μπορούσε να πεταχτεί ή οι τοίχοι να καταρρεύσουν, ακούγοντας μήπως οι γείτονες καλούν σε βοήθεια.

«Περιμένεις μια ανάπαυλα στους ανέμους για να τους ελέγξεις», λέει. «Είναι πολύς φόβος, σε διαφορετικές στιγμές».

Ο όρος οικο-άγχος

Ο Αυστραλός φιλόσοφος Γκλεν Άλμπρεχτ επινόησε τον όρο «οικο-άγχος» για να περιγράψει τον χρόνιο φόβο μιας περιβαλλοντικής καταστροφής. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι σχεδόν τέσσερα στα πέντε παιδιά κάτω των 12 ετών στο Ηνωμένο Βασίλειο βιώνουν οικο-άγχος, φοβούμενα την κατάσταση του κλίματος στο μέλλον. Ωστόσο, ο όρος δεν αποτυπώνει πλήρως τα συναισθήματα των νέων που βιώνουν φυσικές καταστροφές στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κατάρρευσης.

Η εμπειρία του Κερεουάκα με το οικο-άγχος είναι πολυεπίπεδη, όπως λέει. Μέσα της υπάρχει ο πόνος από την απώλεια γης αλλά και ο φόβος για το τι θα αντιμετωπίσει η νέα γενιά των Φίτζι στο μέλλον.

Ο Κερεουάκα εργάζεται στην οργάνωση Alliance for Future Generations (Fiji), ένα κίνημα νέων για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μέσα από αυτήν, αλλά και την κοινότητά του, βρίσκει αισιοδοξία. «Έχω τόση ελπίδα στον λαό μου», λέει. «Είναι τόσο ανθεκτικοί, που δεν βρίσκω λέξη να περιγράψω πόσο δυνατοί είναι. Είναι προγονικό, στο αίμα μας, στα γονίδιά μας».

Οι πλημμύρες που έπληξαν την Βραζιλία

Στη Βραζιλία, η 27χρονη Αμάντα Ροσίνι Μαρτίνς θυμάται τις συνέπειες των πλημμυρών στο Ρίο Γκράντε ντο Σουλ, που έπληξαν τη νότια Βραζιλία τον Μάιο του 2024. Ήταν οι χειρότερες πλημμύρες που είχε ζήσει η χώρα εδώ και 80 χρόνια. Πόλεις βυθίστηκαν κάτω από το νερό και εκατοντάδες άνθρωποι πέθαναν.

Οι πλημμύρες του 2024 στη Βραζιλία

«Θυμάμαι να περπατώ στην πόλη μου αφού υποχώρησαν τα νερά και να νιώθω ότι βρίσκομαι σε μια μεταπολεμική ζώνη. Ήταν σοκαριστικό, σουρεαλιστικό και βαθιά επώδυνο», λέει η Ροσίνι.

Σήμερα, η κλιματική κρίση την τρομάζει και την κάνει να «αμφισβητεί τα πάντα για την ανθρώπινη φύση». Μετά τις πλημμύρες, είπε στην ψυχαναλύτριά της ότι νόμιζε πως είχε περισσότερο χρόνο: «Πίστευα πραγματικά ότι, δουλεύοντας για την κλιματική δικαιοσύνη και κάνοντας το καλύτερο που μπορώ, θα μπορούσα με κάποιον τρόπο να καθυστερήσω τα χειρότερα. Δεν περίμενα να χτυπήσει το σπίτι μου τόσο σκληρά και τόσο σύντομα».

Η επιθυμία της για μητρότητα έχει επίσης κλονιστεί, καθώς «αναρωτιέται τι σημαίνει να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί σε έναν πλανήτη γεμάτο καταστροφή και αβεβαιότητα».

Όπως και ο Κερεουάκα, έτσι και η Ροσίνι κρατιέται από την ελπίδα, μέσα από τους ρόλους της ως δικηγόρος και ακτιβίστρια στην οργάνωση Latinas por el Clima, παλεύοντας για την κλιματική δικαιοσύνη.

«Βλέπω τους ανθρώπους να αντιστέκονται», λέει. «Βλέπω τη βιοποικιλότητα να προσαρμόζεται και να αντέχει. Βλέπω χαρά, γέλια, αγάπη και παιδιά να παίζουν, και αυτό μου θυμίζει για ποιο πράγμα παλεύουμε».

Οι ζωές που αλλάζουν ριζικά

Δύο χρόνια πριν από τις πλημμύρες στη Βραζιλία, μια πλημμύρα στην Ανταμάουα της Νιγηρίας άλλαξε τη ζωή του Πουασόκο Μαντάγι. Το 2022, ο μικροκαλλιεργητής πραγματοποίησε το όνειρό του να γίνει παραγωγός σόγιας, επενδύοντας σχεδόν όλες τις οικονομίες του σε σπόρους και εργασία. Οι πλημμύρες τα κατέστρεψαν όλα.

«Κατέστρεψαν όλα τα χωράφια και όλα χάθηκαν», λέει ο Μαντάγι. «Υπήρχε πολλή θλίψη γιατί είμαστε μικροκαλλιεργητές και καλλιεργούμε για να έχουμε τροφή για τις οικογένειές μας. Καλλιεργούμε για να θρέψουμε τους πεινασμένους, όχι για εμπορικές υπηρεσίες».

Φοβάμαι να καλλιεργήσω ξανά σόγια και θέλω να μείνω στο ρύζι, γιατί αντέχει στα νερά

Μετά την «τραυματική» πλημμύρα, ο Μαντάγι έμεινε με ελάχιστες οικονομίες και προσπάθησε να βρει νέα δουλειά, χωρίς επιτυχία. Χωρίς άλλη επιλογή, επέστρεψε στη γεωργία, αλλά εγκατέλειψε τη σόγια.

«Φοβάμαι να καλλιεργήσω ξανά σόγια και θέλω να μείνω στο ρύζι, γιατί αντέχει στα νερά», λέει.

Ο Μαντάγι, που μεγάλωσε δίπλα στον ποταμό Μπενίν, λέει ότι οι πλημμύρες συνέβαιναν «μία φορά στα δέκα χρόνια» όταν ήταν παιδί, αλλά τώρα εμφανίζονται κάθε χρόνο.

Κάθε χρόνο, υπάρχουν αγρότες που χάνουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν, χωρίς να έχουν καμία ψυχολογική στήριξη για την απώλεια.

«Μέχρι σήμερα, έχω ακόμη αυτόν τον φόβο», λέει ο Μαντάγι, πλέον 29 ετών. «Όταν σκέφτομαι να δοκιμάσω κάτι άλλο, φοβάμαι, ακόμη και να στραφώ σε συστήματα άρδευσης. Τι γίνεται αν έρθουν οι πλημμύρες και τα καταστρέψουν όλα ξανά;»

Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται, το φάσμα των ανθρώπων που βιώνουν οικο-άγχος διευρύνεται. Κάποιοι προσπαθούν να το αντιμετωπίσουν μέσα από θεραπεία, προσευχή ή περνώντας χρόνο στη φύση.

Αν και αυτές οι πράξεις είναι συχνά μοναχικές, η Ροσίνι λέει ότι το να είσαι μαζί με άλλους μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο να κρατηθεί η ελπίδα, αλλά και να κινητοποιηθεί δράση: «Οι μικρές αλλά ουσιαστικές στιγμές χαράς – είτε είναι τα γέλια με φίλους είτε η δημιουργία κάποιου όμορφου πράγματος – αυτές οι στιγμές μου θυμίζουν για ποιο πράγμα παλεύουμε».