Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η αχαλίνωτη γλώσσα της κωμωδίας (Μέρος Α’)

Όπως έχουμε σημειώσει σε παλαιότερα άρθρα μας που περιλαμβάνονται στη θεματική ενότητα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, ο Αριστοτέλης αποδίδει την ονομασία της κωμωδίας στο τραγούδι μιας θορυβώδους συντροφιάς (κώμος), που αποτελούσε το έναυσμα για τη συμμετοχή των πιστών του Διονύσου σε ένα αχαλίνωτο κέφι. Υπ’ αυτό το πρίσμα, οι ζουμερές αριστοφανικές χοντροκοπιές, όπως και η τάση της αρχαίας κωμωδίας για προσωπικές επιθέσεις, ήταν ριζωμένες σε παλαιά αλλά ζωντανά λαϊκά έθιμα (αττικά καρναβάλια, πομπές με φαλλό, που συνοδεύονταν από ανάλογα τραγούδια, κ.λπ.). Βεβαίως, στις βασικές αυτές δομικές μονάδες –στα αττικά αυτά κύτταρα, με άλλα λόγια– της κωμικής θεατρικής παραγωγής έγιναν κατά τους Κλασικούς Χρόνους σημαντικότατες προσθήκες, χάρη στις οποίες επιτεύχθηκε τελικά η αξιοζήλευτη πολυχρωμία της αθηναϊκής κωμωδίας. Ο εν λόγω εμπλουτισμός ήταν συνυφασμένος με την εντυπωσιακή πολυμορφία του αττικού βίου στις πλέον ένδοξες ημέρες της πόλης-κράτους των Αθηνών, με την οικονομική ανάπτυξη και την επεκτατική πολιτική της αθηναϊκής δημοκρατίας, καθώς και με τη σταδιακή μεταμόρφωση της πνευματικής ζωής της, με την έγερση δηλαδή των εφησυχασμένων συνειδήσεων και τη διείσδυση νέων, επαναστατικών αντιλήψεων στο χώρο της τέχνης.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τη χρήση της γλώσσας στην αρχαία κωμωδία, οι διαθέσιμες πληροφορίες προέρχονται κατά βάση από τα σωζόμενα έργα και αποσπάσματα του Αριστοφάνη (του διαπρεπέστερου εκπροσώπου της Αρχαίας ή Παλαιάς Κωμωδίας) και του Μενάνδρου (κορυφαίου εκφραστή της Νέας Κωμωδίας), καθώς και από αποσπάσματα έργων άλλων αθηναίων κωμωδιογράφων του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ. Σε γενικές γραμμές, επικρατούσα διάλεκτος στις σωζόμενες κωμωδίες είναι η αττική, ενώ βασικά χαρακτηριστικά της κωμικής γλώσσας –και ταυτόχρονα δομικά συστατικά της αρχαίας κωμωδίας– είναι τα σκώμματα και η αισχρολογία, το σκωπτικό και το άσεμνο.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι τα άφθονα αυτά σκώμματα της κωμωδίας, τα περιπαικτικά λόγια, οι προκλητικές προσωπικές επιθέσεις ή διακωμωδήσεις με πολιτικό συχνά υπόβαθρο, ήταν στην πραγματικότητα γεννήματα ενός είδους της αρχαϊκής λυρικής ποίησης, της ιαμβικής. Οι σατιρικές και σκωπτικές δημιουργίες των ιαμβογράφων, οι χλευαστικού και αντιηρωικού χαρακτήρα στίχοι τους σε ιωνική διάλεκτο, είχαν με τη σειρά τους ως πρότυπο κωμικά ποιήματα ιωνικής προέλευσης με αφηγήσεις και διαλόγους, που παρωδούσαν την επική ποίηση και τους ήρωές της.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Αριστοφάνης, ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος της Αρχαίας ή Παλαιάς Κωμωδίας.