Ο αντικομμουνισμός και η τελικά ηττημένη αριστερά – Για το πρόσφατο βιβλίο του Κύρκου Δοξιάδη

Φαινομενικά ο αντικομμουνισμός είναι μια εικόνα του παρελθόντος. Τουλάχιστον με τον τρόπο που αποτέλεσε επίσημη κρατική ιδεολογία αλλά και καθημερινό βίωμα στη χώρα μας μέχρι και τη μεταπολίτευση. Τα κομμουνιστικά κόμματα και οργανώσεις δεν είναι στην παρανομία, στα σχολεία δεν γίνονται ομιλίες για τον συμμοριτοπόλεμο, ο περιπτεράς δεν ενημερώνει τις Αρχές για το ποιοι πολίτες αγοράζουν εφημερίδες της Αριστεράς και για τον διορισμό στο δημόσιο δεν χρειάζεται πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων. Σε τελική ανάλυση, πλέον έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που υποτίθεται ότι «όλα παίζονται στο Κέντρο» και όπου καταδικάζονται «όλα τα άκρα».

Όμως, βεβαίως την ίδια στιγμή μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι ο επισήμως αποκηρυγμένος αντικομμουνισμός επιστρέφει με διάφορες μορφές, ξεκινώντας από τη «θριαμβευτική» ανάγνωση του «παγκόσμιου 1989» ως «συντριβής του κομμουνισμού» και φτάνοντας μέχρι τον ιστορικό αναθεωρητισμό της ταύτισης του ιστορικού κομμουνισμού με τον ναζισμό και το φασισμό υπό την γενικευτική και παραπλανητική έννοια του «ολοκληρωτισμού», που αποτυπώνεται πλέον και στο επίσημο εορτολόγιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ίδιο ισχύει και για τον τρόπο που  παρουσιάζεται ο καπιταλισμός – και δη στην αγοραία νεοφιλελεύθερη και άνευ κοινωνικού κράτους  εκδοχή του – ως ο μόνος και κατά συνέπεια αναπόδραστος ιστορικός ορίζοντας κάτι που εξισώνεται με τον υποτίθεται εξ ορισμού ατελέσφορο και επικίνδυνο χαρακτήρα οποιουδήποτε αντικαπιταλιστικού διαβήματος.

Αυτό ακριβώς το ζήτημα της αναπαραγωγής του αντικομμουνισμού ως βασικού συνεκτικού ιδεολογικού στοιχείου της Δεξιάς στη χώρα μας σε μια διαδρομή που κάθε άλλο παρά σταματά στη μεταπολίτευση και την άρση των βασικών πλευρών του μετεμφυλιακού αυταρχικού «παρασυντάγματος», είναι που αποτελεί τη αφετηρία και τον κύριο όγκο του βιβλίου του ομότιμου καθηγητή του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών Κύρκου Δοξιάδη Φαντάσματα του (αντι)κομμουνισμού. Πολιτική και ιδεολογία στη σύγχρονη Ελλάδα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος.

Πατώντας σε μια στέρεη θεωρητική βάση και με αναφορές στον Μισέλ Φουκώ, τον Λουί Αλτουσέρ και τον Νίκο Πουλαντζά, ο Δοξιάδης κατορθώνει να δείξει πώς ο αντικομμουνισμός, ως μια κατεξοχήν αντιαριστερή ιδεολογία παρέμεινε το σημείο αναφοράς της ελληνικής Δεξιάς (που περιλαμβάνει και την «κεντροδεξιά») σε όλη τη διαδρομή από τον Εμφύλιο μέχρι σήμερα. Αυτό το στηρίζει σε μια τοποθέτηση ότι η ιδεολογία μιας δεξιάς παράταξης, νοούμενης ως παράταξης που υποστηρίζει τις πολιτικές του κεφαλαίου και τα κοινωνικά στρώματα που έχουν συμφέρον από την εφαρμογή αυτών των πολιτικών, δεν μπορεί παρά να έχει ένα πρωτίστως αρνητικό πρόσημο, ένα αντί- απέναντι σε ιδεολογίες και πολιτικές που διεκδικούν την ισότητα, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία και συνολικά τα συμφέροντα και τις ανάγκες των υποτελών τάξεων και κοινωνικών ομάδων. Ακόμη και όταν η δεξιά επιλέγει να υιοθετήσει π.χ. αναφορές στη δημοκρατία, αυτό το κάνει κατά τον Δοξιάδη οικειοποιούμενη όχι «δεξιές» ιδέες αλλά αριστερές, εάν θυμηθούμε το πώς χρωστάμε την έννοια της αριστεράς στη Γαλλική Επανάσταση και το πώς διαμορφώθηκε μια πιο δημοκρατική και εξισωτική παράταξη.

Εναλλάσσοντας ιστορικές αναφορές, θεωρητικές υπογραμμίσεις αλλά και προσωπικά βιώματα – ως γόνος, άλλωστε, μιας αστικής και δεξιάς οικογένειας –, ο Δοξιάδης κατορθώνει να δείξει πώς ο αντικομμουνισμός, σε διάφορες παραλλαγές, παρέμεινε στοιχείο των βασικών πολιτικών γενεαλογιών της ελληνικής δεξιάς, συμπεριλαμβανομένης της Νέας Δημοκρατίας και όλων των ιστορικών ρευμάτων και ηγετών της. Υπενθυμίζει, παράλληλα, πώς αυτό τροφοδότησε και μια ιδιαίτερα έντονη δυσανεξία της δεξιάς παράταξης (και διανόησης) απέναντι στις κοινωνικές επιστήμες για μεγάλο διάστημα, με συμβολικό αποκορύφωμα την πρόσφατη κατάργηση του μαθήματος της κοινωνιολογίας από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Δείχνει, ταυτόχρονα, πώς μια εκσυγχρονισμένη (αλλά όχι γι’ αυτό λιγότερο επιθετική) εκδοχή αντικομμουνισμού αποτυπώνεται και σε αυτό που χαρακτηρίζει ως την αναθεωρητική τάση σε σχέση με την πρόσφατη ιστοριογραφία του Εμφυλίου Πολέμου, αλλά και στο φάσμα πολιτικών φαινομένων και ιδεολογικών αναγνωρίσεων που συνήθως περιγράφουμε ως «Ακραίο Κέντρο».

Ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ Κύρκος Δοξιάδης

Με αυτό τον τρόπο ο Δοξιάδης κατορθώνει να δείξει ότι όντως στον πυρήνα μιας ιδεολογίας που θέλει την αναπαραγωγή του υπάρχοντος, ό,τι αυτό σημαίνει σε κάθε συγκυρία, υπάρχει ένα σαφές αρνητικό αντικομμουνιστικό στοιχείο.

Ταυτόχρονα, ο Δοξιάδης ασχολείται και με την Αριστερά, επικεντρώντας αρχικά στη διαδρομή της ανανεωτικής πτέρυγας της ελληνικής κομμουνιστικής αριστεράς, άλλωστε εκεί στρατεύτηκε ως «Ρηγάς».

Ο Δοξιάδης εκτιμά ότι ο αντικομμουνισμός εσωτερικεύτηκε στην Αριστερά ως ένας αρκετά ρηχός αμυντικός αντιιμπεριαλισμός που ενίοτε πήρε τη μορφή μιας αριστερής εθνικοφροσύνης, δηλαδή μια αρνητική ιδεολογία. Επισημαίνει, ταυτόχρονα, ότι η όποια εναλλακτική προσέγγιση υπονομεύτηκε στη μεταπολίτευση από τον τρόπο που η ηγεσία του ΚΚΕ εσωτερικού δεν διάβασε μαρξιστικά τη διατήρηση του πυρήνα του αντικομμουνισμού στη μεταπολιτευτική δεξιά, με αποτέλεσμα να υπερεκτιμήσει τα δημοκρατικά εχέγγυά της και με την ΕΑΔΕ ουσιαστικά να φτιάξει μια εκδοχή συμμαχίας που άφηνε μόνο τους χουντικούς απέξω. Αυτό άφησε πολύ μεγάλο χώρο αντικειμενικά στη άνοδο του ΠΑΣΟΚ την ώρα που η ανανεωτική αριστερά μετατρεπόταν σε ένα κόμμα κυρίως διανοουμένων. Ο Δοξιάδης κάνει αποτίμηση και της πορείας του ΣΥΡΙΖΑ στη διακυβέρνηση αποτυπώνοντας την κατά τη γνώμη του ανεπάρκεια της κριτικής περί «κυβερνητισμού», εντοπίζοντας τα προβλήματα του αρχηγισμού μια του οπαδισμού, αλλά και τα όρια των διανοουμένων που άσκησαν κυβερνητικό έργο, χωρίς να απαξιώνει όσα έγιναν για τα φτωχά τμήμα της κοινωνίας και βεβαίως καταλήγοντας στη βαθιά κρίση που αποτυπώθηκε στην ανάδειξη Κασσελάκη στην ηγεσία.

Ανεξαρτήτως του εάν κανείς συμφωνεί ή όχι με τις επιμέρους διαπιστώσεις που κάνει για τη διαδρομή της Αριστεράς ο Δοξιάδης, εντούτοις έχει αναμφίβολα αξία το βασικό νήμα της σκέψης του. Και αυτό γιατί αποτυπώνει ότι το συνεκτικό στοιχείο των παρατάξεων που εκπροσώπησαν τη δεξιά και τα κοινωνικά στηρίγματά της και αυτό που τροφοδότησε και την ικανότητα να διαχειρίζεται για μεγάλο διάστημα την εξουσία ήταν όντως η σαφής αίσθηση του αντιπάλου, δηλαδή των πολιτικών και ιδεολογικών αναφορών που θεωρούν ότι μπορεί να υπάρξει μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη διαρρύθμιση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής που να εκπροσωπεί την εργαζόμενη πλειοψηφία. Την ίδια ώρα που η Αριστερά είτε δεν κατανοούσε πλήρως τη στρατηγική επιμονή του αντιπάλου, είτε αδυνατούσε να έχει μια συγκροτημένη και πειστική εναλλακτική στρατηγική που να μπορεί να εμπνεύσει (και να μετασχηματίσει σε μια παιδαγωγική σε τελική ανάλυση σχέση) τα στρώματα στα οποία υποτίθεται ότι αναφέρεται. Αφήνοντας χώρο όχι μόνο στις εκδοχές της ιστορικής δεξιάς αλλά και στις παραλλαγές της πλέον ανερχόμενης και εξίσου επιθετικά αντικομμουνιστικής και αντιαριστερής ακροδεξιάς εντός και εκτός συνόρων.