Ενας διαφορετικός Ρώσος

Πολύ λίγοι στη σημερινή Ρωσία κινούνται από πίστη σε ιδέες και από αφοσίωση σε αρχές. Αγνοώντας το πολιτικό, ή και το προσωπικό αρκετά συχνά, κόστος τέτοιοι άνθρωποι σπάνια εντοπίζονται στη σύγχρονη Ρωσία. Κι όμως ο Ανατόλι Τσουμπάις, ο εμπνευστής των ιδιωτικοποιήσεων και της στροφής παλαιότερα της Ρωσίας στην ελεύθερη αγορά, είναι ακριβώς τέτοιας πάστας άνθρωπος. Ηρθε πρόσφατα και πάλι στην επικαιρότητα διότι υπήρξε ο μοναδικός σχεδόν επώνυμος και δίπλα στην εξουσία Ρώσος που παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του (αρμόδιος της χώρας για την κλιματική αλλαγή) λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Κι έφυγε στο εξωτερικό.

Οχι ιδιαίτερα συμπαθές πρόσωπο στη ρωσική κοινωνία, λόγω του κομβικού του ρόλου στην κατάλυση της σοβιετικής οικονομίας και την εισαγωγή θεσμών του δυτικού τύπου καπιταλισμού. Οι πολιτικές που προώθησε ο Τσουμπάις οδήγησαν στη διάλυση πολλών σοβιετικών επιχειρηματικών μαμούθ, στο πέρασμά τους σε ιδιώτες, στην κατάργηση αργομισθιών, επιδομάτων και επιδοτήσεων. Μαζί με τον τότε πρωθυπουργό του Μπόρις Γέλτσιν, τον Γκεογκόρ Γκαϊντάρ, αφοσιώθηκαν με θρησκευτική προσήλωση στην απελευθέρωση των τιμών και των αγορών, στην εισαγωγή του κέρδους στην οικονομία και στην εγκαθίδρυση ενός είδους ελεύθερου ανταγωνισμού (βλ. σχετ. Yegor Gaidar and Anatoly Chubais, «Crossroads in Modern Russian History». Duncker & Humblot GmbH 2016). Η πιο σημαντική μεταρρύθμισή του όμως υπήρξε η έκδοση ατομικών κουπονιών, αξίας 10.000 ρουβλίων έκαστο, που δόθηκαν σε όλους τους πολίτες με σκοπό την αγορά μετοχών των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων. Αυτή υπήρξε η πρώτη φάση ιδιωτικοποιήσεων στη Ρωσία που έφερε στο προσκήνιο τους πρώτους ολιγάρχες.

Αργότερα και πάλι ο Τσουμπάις προώθησε τη μέθοδο ιδιωτικοποίησης των υπόλοιπων κρατικών περιουσιακών στοιχείων. Λόγω επικείμενων εκλογών ο Μπόρις Γέλτσιν είχε ανάγκη χρημάτων για να κυριαρχήσει στην προεκλογική εκστρατεία. Ο Τσουμπάις υλοποίησε το σχήμα «Δάνεια για Μετοχές» (έμπνευση του μεγαλο-ολιγάρχη Βλαντίμιρ Ποτάνιν) προσφέροντας δημόσιες μετοχές για δάνεια (ουσιαστικά αγύριστα) ιδιωτών μεγαλοεπιχειρηματιών. Ετσι εμφανίσθηκε η δεύτερη γενιά ολιγαρχών που πήραν στα χέρια τους τα βασικότερα μεγέθη της ρωσικής οικονομίας. Με αφορμή την πολιτική αυτή ο Τσουμπάις κέρδισε τον τίτλο του «πατέρα των ολιγαρχών». Δίχως όμως να υπάρξουν υποψίες ή συζητήσεις περί διαφθοράς του. Τα λεγόμενα «παιδιά» του έγιναν εκατομμυριούχοι. Αυτός όμως, αν και εύπορος, δεν απέκτησε ποτέ τέτοια περιουσία. Σύμφωνα με τα λόγια κάποιου ολιγάρχη, στον ρώσο συγγραφέα και ανταποκριτή για χρόνια των «Financial Times» στη Μόσχα, Αρκάντι Οστρόφσκι, «ο Τσουμπάις είναι μπολσεβίκος, αυτοί πιστεύουν και ακολουθούν ιδέες, δεν τους ενδιαφέρει η δωροδοκία» (βλ. «Father of the Oligarchs» Financial Times, 23 Noεμβρίου 2004).

Στενά συνδεδεμένος με τον τότε πρωθυπουργό Γκαϊντάρ, ο Τσουμπάις επί προεδρίας Πούτιν κλήθηκε να υπηρετήσει το Ενοποιημένο Σύστημα Ενέργειας (την αντίστοιχη ΔΕΗ, δηλαδή) απ’ όπου ασκούσε σοβαρή επιρροή. Ο θάνατος του Γκαϊντάρ και η δολοφονία του άλλου του φίλου, του φιλελεύθερου Μπόρις Nέμτσοφ, οδήγησαν τον Τσουμπάις μακριά από την πρώτη γραμμή της οικονομίας. Η κυβέρνηση όμως του ζήτησε να είναι ο ρώσος διαπραγματευτής για το κλίμα. Μια θέση που, λόγω των καθαρά φιλελεύθερων πεποιθήσεών του αλλά και των επιφυλακτικών θέσεων της χώρας του, ήταν γεμάτη προκλήσεις.

Οι φιλελεύθερες όμως θέσεις του δεν μπορούσαν να συμβαδίσουν με τη βίαιη στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία. Η αποχώρησή του λοιπόν από το κυβερνητικό σχήμα, αλλά και από την ίδια τη Ρωσία, είναι μια καθαρή δήλωση της αντίθεσης των φιλελεύθερων ανθρώπων στη φρίκη του πολέμου.