Κριτική και αυτοκριτική

Ισως να μην έγραφα ποτέ αυτό εδώ το κείμενο αν δεν είχα τη μικρή αφορμή που μου έδωσε ένας φίλος ο οποίος έτυχε να βρεθεί σε κεντρικό βιβλιοπωλείο της Αθήνας και να δει στο τμήμα βιβλίων κινηματογράφου τους παρακάτω δύο τίτλους:

«ΣΤΑΝΛΕΪ ΚΙΟΥΜΠΡΙΚ, Ο σκηνοθέτης από το μέλλον – Με το βλέμμα της κριτικής», εκδόσεις Το Μέλλον, 2019

και «ΣΤΑΝΛΕΪ ΚΙΟΥΜΠΡΙΚ, Μια κριτική ματιά στο έργο του», Πανελλήνια Ενωση Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ), εκδόσεις Οξύ, 2019.

Οι δύο εκδόσεις παρουσιάστηκαν πέρυσι το φθινόπωρο, σχεδόν ταυτόχρονα· ελάχιστο χρονικό διάστημα είχε μεσολαβήσει ανάμεσα στην κυκλοφορία τους.

«Μα, καλά, τι πάθατε ξαφνικά εσείς οι κριτικοί με τον Κιούμπρικ;» με ρώτησε μια μέρα γελώντας ο σινεφίλ φίλος μου. «Και τελικά πόσοι πια είστε εσείς οι κριτικοί στην Ελλάδα; Γιατί δεν βγάλατε ένα βιβλίο;».

Τον κοίταξα. «Τι να αρχίσω να του λέω;» σκέφτηκα. Κι έτσι δεν είπα τίποτε.

Αλλά αργότερα είδα ότι αυτή η παρατήρηση του φίλου μου στριφογύριζε στο μυαλό μου κι έτσι, ιδού αυτό το κείμενο σήμερα.

Η «επιστροφή» στον Στάνλεϊ Κιούμπρικ έχει ασφαλώς νόημα διότι το 2019 ήταν η επέτειος των 20 χρόνων από τον θάνατό του. Τον σκηνοθέτη τίμησε το περυσινό Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου προβάλλοντας κάποιες ταινίες του και με αυτή την αφορμή προέκυψε η έκδοση της ΠΕΚΚ.

Στη δημοκρατία, που ευτυχώς ζούμε, ο καθένας έχει κάθε δικαίωμα να κάνει ότι θέλει, με άλλα λόγια, μπορούν κάλλιστα να γίνουν ταυτόχρονα δύο ή τρεις, τέσσερις ή και πέντε ακόμη εκδόσεις βιβλίων για τον Κιούμπρικ ή τον οποιονδήποτε άλλον. Ωστόσο, οι δύο συλλογικές εκδόσεις από έλληνες κριτικούς – παρεμπιπτόντως σε μία από τις δύο φιλοξενείται και δικό μου κείμενο – προκαλεί όντως απορία, αυτήν που δικαιολογημένα έθεσε ο φίλος μου.

Σαφώς και θα μπορούσε να είχε γίνει μία και μάλιστα πάρα πολύ καλή έκδοση όπου όλα τα θαυμάσια κείμενα και των δύο βιβλίων θα είχαν φιλοξενηθεί ωραιότατα. Ενδεχομένως θα μπορούσε να διαφημιστεί και λίγο καλύτερα (μάλλον προτιμότερο από την καθόλου διαφήμιση των δύο εκδόσεων) και, στην τελική, νομίζω ότι θα ήταν επίσης μια πιο συμπαγής, ολοκληρωμένη κίνηση συνεργασίας της ελληνικής κριτικής απέναντι σε αυτό το ιερό τέρας του σινεμά.

Θα μπορούσε να γίνει, αν βέβαια δεν υπήρχαν «άλλα» πράγματα στη μέση, τα οποία δεν νομίζω ότι αφορούσαν την ουσία, τον κριτικό λόγο πάνω στο έργο του Κιούμπρικ. Το τι αφορά το παρασκήνιο που είχε ως αποτέλεσμα τις δύο εκδόσεις πάνω στο έργο του κινηματογραφιστή δεν νομίζω ότι έχει και τόση σημασία, άσε που ούτε εγώ καλά-καλά το ξέρω με λεπτομέρειες.

Εγώ στέκομαι στο αποτέλεσμα και το αποτέλεσμα είναι ο φίλος μου (και υποψιάζομαι ότι δεν θα είναι και ο μόνος) να χλευάσει την κριτική και τους κριτικούς έχοντας «μυριστεί», χωρίς βεβαίως να το πει, κάτι ολίγον τι «ύποπτο» στην ατμόσφαιρα. Γιατί πράγματι, οι δύο ταυτόχρονες εκδόσεις για τον Κιούμπρικ από διαφορετικούς έλληνες κριτικούς σε αφήνουν σε αμηχανία, μοιάζουν με το αποτέλεσμα «μάχης» ανάμεσα σε δύο αντίπαλα «στρατόπεδα» ενός λιλιπούτειου «πολέμου».

Σε μια εποχή γενικότερης κρίσης σε ό,τι αφορά την ανάγνωση, ενδεχομένως το αποτέλεσμα ενός εφιαλτικού βερμπαλισμού στο Διαδίκτυο, ο κριτικός λόγος, ο λόγος των ειδικών – για τον κινηματογράφο, το θέατρο, την οποιαδήποτε τέχνη – οφείλει να έχει καθαρή εικόνα που να εμπνέει και να ενθαρρύνει έννοιες όπως ενότητα, συναδελφοσύνη και συνεργασία. Δεν πρέπει να γίνεται προϊόν χλευασμού, να αποθαρρύνει, να προκαλεί απαξία και περιφρόνηση. Η εικόνα προς τα έξω, προς τον κόσμο στον οποίο στο κάτω-κάτω η κριτική απευθύνεται, έχει τεράστια σημασία για τη δική της ύπαρξη, για το δικό της καλό.