Γενοκτονία των Αρμενίων: Οι πορείες θανάτου στην έρημο

Η τρίτη φάση του σχεδίου της Γενοκτονίας ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1915 και διήρκεσε μέχρι τα τέλη του 1916. Πρόβλεπε τη σύλληψη όλων των γυναικόπαιδων και των ηλικιωμένων και την μαζική απέλαση τους εκτός των συνόρων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Κάποιοι, ελάχιστοι Αρμένιοι, ήταν «τυχεροί» και πλήρωσαν οι ίδιοι το εισιτήριο που τους εξασφάλιζε μια θέση σε ένα τρένο που θα τους μετέφερε εκτός συνόρων. Η συντριπτική πλειοψηφία, ωστόσο, αναγκάστηκε να πάρει το δρόμο της εξορίας με τα πόδια, περνώντας μέσα από την αφιλόξενη έρημο της Συρίας. Κοινό σημείο και των δυο κατηγοριών: σχεδόν κανείς τους δεν επέζησε από τις κακουχίες, τις επιδημίες και την πείνα.

Οι τούρκοι στρατιώτες τους έβαζαν να διανύσουν 50-60 χιλιόμετρα μέσα σε συνθήκες καύσωνα, χωρίς φαγητό, νερό ή ανάπαυση, ενώ μερικές φορές επίτηδες τους έδειχναν τον μακρύτερο δρόμο ή έκαναν άσκοπους κύκλους για να τους εξαντλήσουν.

Όσοι άντεχαν τις κακουχίες, ξυλοκοπούνταν, ενώ οργανώθηκαν εκτελεστικά αποσπάσματα που σκότωναν όσους Αρμένιους αρνούνταν να αποχωρήσουν ή δεν είχαν προλάβει να εγκαταλείψουν τις οικίες τους.

Κι όπως γράφει ο τότε πρέσβης των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη, Χένρι Μόργκενταου, σε διαβαθμισμένο έγγραφο (εικονίζεται κάτω) με ημερομηνία 16 Ιουλίου 1915: «Οι μετακινήσεις και οι πράξεις βίας εναντίον φιλήσυχων Αρμενίων ολοένα κι αυξάνονται κι όπως προκύπτει από αναφορές αυτοπτών μαρτύρων, λαμβάνει χώρα μια φυλετική εξόντωση με το πρόσχημα της δήθεν διάθεσης τους να επαναστατήσουν [οι αρμένικοι πληθυσμοί]. Οι όποιες διαμαρτυρίες [των Αρμενίων] έχουν αποδειχτεί μέχρι στιγμής ανεπαρκείς, γεγονός που αναγκάζει την Οθωμανική Αυτοκρατορία να λάβει ολοένα και πιο δραστικά μέτρα εναντίον τους. Οι Οθωμανοί επιδεικνύουν μια πρωτοφανή αδιαφορία για συνθήκες [και διεθνείς νόμους], και θεωρώ πως τίποτα άλλο δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε, από το να επέμβουμε με τη δύναμη [των όπλων] –παρόλο που οι ΗΠΑ δεν είναι σε θέση να κάνουν κάτι τέτοιο».

Ο τότε υπουργός του Ναυτικού της Μεγάλης Βρετανίας, Ουίνστον Τσόρτσιλ, σε επίσημη αναφορά του, κάνει λόγο για «ολοκαύτωμα», αναφερόμενος σε οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, ενώ οι New York Times καθημερινά μεταδίδουν ρεπορτάζ σχετικά με μια «σχεδιασμένη επιχείρηση εξόντωσης των Αρμενίων. Οι θάνατοι προέρχονται από την πείνα και τις ασθένειες σε συνδυασμό με την σκληρή μεταχείριση από τις αρχές που τους αναγκάζουν σε πορείες στην έρημο σαν τα σκλαβοπάζαρα»(New York Times, 8 Αυγούστου 1916).

«Η τούρκικη κυβέρνηση έχει ξεκινήσει από το 1915 μια μαζική σφαγή κι απέλαση Αρμενίων από τη Μικρά Ασία. Τριακόσιες ή τετρακόσιες χιλιάδες Αρμένιοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, φυγαδεύονται προς την Περσία και τη Μεσοποταμία ή σε ρωσικά εδάφη. Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία πως το έγκλημα αυτό εκπονήθηκε κι εκτελέστηκε για καθαρά πολιτικούς λόγους, καθώς παρουσιάστηκε η κατάλληλη ευκαιρία προκειμένου να γίνει μια εκκαθάριση όλου του χριστιανικού στοιχείου από τα τούρκικα εδάφη», γράφει κατόπιν ο Τσόρτσιλ στο έργο του «Η Παγκόσμια Κρίση», τόμος 5 (1929).

Τα φριχτά βασανιστήρια, εφάμιλλα των Ναζιστικών

Τα βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκαν χιλιάδες Αρμένιοι αποτέλεσαν αναμφισβήτητα «πηγή έμπνευσης» για τις ναζιστικές θηριωδίες. Πολλά εξ’ αυτών είναι προάγγελοι των αντίστοιχων βασανιστηρίων ή ιατρικών πειραμάτων που διενήργησε ο «Άγγελος του Θανάτου» του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς, ο γιατρός Γιόζεφ Μένγκελε, τριάντα χρόνια μετά.

Ομαδικές καύσεις ζωντανών Αρμενίων, μαζικοί πνιγμοί σε βαθιά νερά, θανατώσεις με υπερβολικές δόσεις μορφίνης αλλά και χρήση τοξικών αερίων περιελάμβανε το οπλοστάσιο της οθωμανικής θηριωδίας.

Η πιο «σύντομη κι αποδοτικός μέθοδος εξόντωσης», σύμφωνα με τον Χασάν Μαρούφ, που ήταν τότε αξιωματικός του οθωμανικού στρατού, ήταν οι μαζικοί εμπρησμοί.«Πολλοί Τούρκοι αιχμάλωτοι τρελαίνονταν στη θέα των Αρμενίων που καίγονταν ζωντανοί, ενώ η οσμή της καμένης ανθρώπινης σάρκας ήταν στον αέρα για πολλές μέρες. Ο τούρκος αξιωματικόςΕϊτάν Μπελκίντ, παραδέχεται πως είδε 5.000 Αρμένιους να καίγονται ζωντανοί. Ο Αρμένιος ιστορικός Βαχάκν Νταντριάν αναφέρει πως σε 90 χωριά στην επαρχία Μους στη ΝΑ Τουρκία κάηκαν ζωντανοί μέσα στα σπίτια τους ή σε στάβλους, πάνω από 80.000 συμπατριώτες του.

Μετά, ήταν οι ομαδικοί πνιγμοί. Στην Τραπεζούντα, οι Τούρκοι στοίβαζαν δεκάδες Αρμένιους μέσα σε βάρκες και τους έπνιγαν στα ανοικτά της Σαμψούντας και της Τραπεζούντας. «Πολλά παιδιά στοιβάχτηκαν μέσα σε βάρκες, οδηγήθηκαν στα ανοικτά και ρίχτηκαν στην θάλασσα», γράφει ο τότε Αμερικανός πρόξενος στην Τραπεζούντα Όσκαρ Χάιζερ, ενώ ο ομόλογος του, Ιταλός Τζάκομο Γκορίνι αναφέρει πως «είδα με τα μάτια μου εκατοντάδες γυναικόπαιδα να πνίγονται μέσα στην Μαύρη Θάλασσα». Άλλα 900 πτώματα Αρμένιων γυναικών από τη πόλη Μπίτλις εθεάθησαν να επιπλέουν μέσα στη λίμνη Βαν.

Στη Δίκη της Τραπεζούντας (γίνεται αναλυτική αναφορά παρακάτω) αναφέρεται πως ο Επιθεωρητής Υγείας της Τραπεζούντας, δρ. Ζίγια Φουάντ κατέθεσε ενόρκως για τουλάχιστον δύο περιπτώσεις σχολείων όπου συγκεντρώθηκαν παιδιά τα οποία εξοντώθηκαν με χρήση τοξικών αερίων.

Ο δρ. Φουάντ παραδέχθηκε επίσης πως ένας συνάδελφος του, ο δρ. Σαϊμπ, δολοφόνησε πολλά παιδιά Αρμενίων χορηγώντας τους υπερβολικής δόση μορφίνης, ενώ κατόπιν εντολών από άνωθεν, οι γιατροί του νοσοκομείου της Κόκκινης Ημισελήνου στη Τραπεζούντα, εμβολίασαν Αρμένιους με το βακτήριο του τύφου (που είχαν πάρει πρωτύτερα από ημιθανείς Αρμένιους), προκειμένου να διαπιστώσουν πόσο γρήγορα θα πεθάνουν από την αρρώστια.

«Πιστεύω πως σχετικά με τα ιατρικά πειράματα των Ναζί, οι Τούρκοι γιατροί που συμμετείχαν στην αρμένικη γενοκτονία είναι ό,τι πιο κοντινό σε αυτούς [από πλευράς θηριωδίας]», καταλήγει με νόημα ο αμερικανός ψυχίατρος Ρόμπερτ Τζέι Λίφτον.

Επιλέξτε εδώ για να δείτε την εικόνα σε μεγέθυνση.

Ο αποτρόπαιος απολογισμός

Έναν αιώνα αργότερα, ο συνολικός αριθμός των θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας δεν είναι ακόμη σαφής, ωστόσο οι δυτικές παραπομπές και πηγές κάνουν λόγο για αριθμό θυμάτων που βρίσκεται μεταξύ 1-1.5 εκατομμυρίου. Πάντως, ο επίσημος αριθμός των επιζώντων Αρμενίων εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1920 ήταν μόλις 388.000. Περίπου 400.000 ήταν όσοι κατάφεραν να διαφύγουν στη Δύση, οι περισσότεροι στις ΗΠΑ, όπου ο πληθυσμός των Αμερικανοαρμενίων υπολογίζεται σήμερα μεταξύ των 800.000-1.500.000.

Επίσης, εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως η Γενοκτονία παρέμεινε ατιμώρητη από τη διεθνή κοινότητα, παρότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως σύμμαχος των Κεντρικών Δυνάμεων, βρισκόταν στους ηττημένους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αρχικά, το 1918-19 συστάθηκε από την οθωμανική κυβέρνηση και στη σκιά της συμμαχικής κατοχής στην Κωνσταντινούπολη ένα δικαστήριο για να «τιμωρήσει» τους ενόχους αυτού του εγκλήματος. Η δίκη, που έμεινε γνωστή ως Δίκη της Τραπεζούντας, τιμώρησε ερήμην εις θάνατο κάποιους Νεότουρκους αξιωματικούς που συμμετείχαν ενεργά στη γενοκτονία, αφού οι ίδιοι ποτέ δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο –κι ασφαλώς, κατόπιν δεν τους αναζήτησε κανείς, προκειμένου να τους επιβάλλει την ποινή.

Ένα διεθνές δικαστήριο συγκροτήθηκε στη Μάλτα με βρετανική πρωτοβουλία, σύμφωνα με τις πρόνοιες της Συνθήκης των Σεβρών. Η ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία θα έπρεπε να παραδώσει τους υπεύθυνους για να δικαστούν, όπως και πράγματι έγινε.

Οι 145 τούρκοι στρατηγοί και αξιωματούχοι που συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν στη Μάλτα για σχεδόν τρία χρόνια, περιμένοντας την ετυμηγορία του δικαστηρίου. Όμως τελικά η κατάσταση άλλαξε όταν τον Μάρτιο του 1921 οι 145 κρατούμενοι επέστρεψαν όλοι σώοι και αβλαβείς, σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση 22 βρετανών κρατουμένων που βρίσκονταν στην κεμαλική πλέον Τουρκία.

Ίσως μέσα σε αυτό το καθεστώς διεθνούς ατιμωρησίας, ο ίδιος ο Φύρερ να πήρε θάρρος και να χρησιμοποίησε τη Γενοκτονία των Αρμενίων ως… παράδειγμα για να δικαιολογήσει τις φυλετικές εκκαθαρίσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Έχω διατάξει της ολοκληρωτική εξόντωση όλων των Πολωνών, είτε είναι άντρες, είτε γυναίκες, είτε παιδιά. Άλλωστε, ποιος μιλάει σήμερα για τον αφανισμό των Αρμενίων;», γράφει ο Αδόλφος Χίτλερ στις 22 Αυγούστου του 1939, λίγες ημέρες πριν εισβάλλει στην Πολωνία.

Επιλέξτε εδώ για να δείτε την εικόνα σε μεγέθυνση

–

Κωνσταντίνος Τσάβαλος

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ