Ποιος είναι αλήθεια ο Μπομπ Σφουγγαράκης

Κατηγορήθηκε το 2004 από την (υπερσυντηρητική) κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους πως προάγει την ομοφυλοφιλία ως μια υγιή σχέση. Λοιδωρήθηκε ως «επικίνδυνος» για την πνευματική… πρόοδο των ανήλικων θεατών του. Επικρίθηκε για τα δήθεν αντιχριστιανικά κι αντι-οικογενειακά μηνύματα που περνάει στην αμερικανική νεολαία.

Ωστόσο, ο Μπομπ Σφουγγαράκης, όπως τα περισσότερα κινούμενα σχέδια που μας έρχονται από τις ΗΠΑ, είναι ταυτόχρονα καλά μελετημένα ως χαρακτήρες «κοινωνικού σχολιασμού», αλλά και πολιτισμικά αποκυήματα των καιρών τους.

Όλα άρχισαν το 1999, όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο Μπομπ Σφουγγαράκης. Πάνω στην κόψη του Millennium, η (αρκετά ενήλικη, αν και θεωρούμενη ως παιδική) σειρά καρτούν θεωρήθηκε από πολλούς αμερικανούς τηλεοπτικούς κριτικούς πως έπιανε το μεταμοντέρνο zeitgeist της εποχής εκείνης, λίγο μετά τα ζοφερά και σκοτεινά, υπαρξιστικά ‘90s και λίγο πριν την έλευση της τρόμο-υστερίας της 11ης Σεπτεμβρίου 2001: ακριβώς στο μεταίχμιο του 2000, σε έναν πολύχρωμο, μεταμοντέρνο κόσμο που έμοιαζε να επιστρέφει με αισιοδοξία, λίγο πριν διαλυθεί σαν φλεγόμενο ζέπελιν στην μορφή δυο Δίδυμων Πύργων.

Οι ήρωες της σειράς, ο Μπομπ και ο κολλητός του φίλος, Πάτρικ, υποτίθεται πως ψηλαφούσαν με υπογειακό και υποσυνείδητο τρόπο πολλά κοινωνικά ζητήματα της αμερικανικής κουλτούρας, κυρίως τα φυλετικά και σεξιστικά της στερεότυπα.

Η κεντρική μορφή του καρτούν, ο Μπομπ, παρουσιαζόταν ως ένας αδέξιος και αφελής χαρακτήρας, με αρκετά «θηλυκά» χαρακτηριστικά (πάντως σίγουρα όχι αυστηρώς «αρρενωπά» με την macho έννοια του όρου), όπως λόγου χάρη την διαρκή του ανασφάλεια για την εξωτερική του εμφάνιση.

Και ύστερα ήταν κι αυτή η… σκιώδης κι αδιευκρίνιστη σχέση του με τον Πάτρικ: ήταν όντως σύντροφοι ή απλώς δυο –παρεξηγημένοι- καλοί φίλοι; Οι σεναριογράφοι της σειράς αδυνατούσαν να το ξεκαθαρίσουν, ίσως κι εν γνώσει τους, προκαλώντας την μήνη κάποιων ανεκδιήγητων Ρεπουμπλικάνων γερουσιαστών που ζήτησαν την παύση της προβολής της επειδή δήθεν «απειλούσε τα χρηστά ήθη της αμερικανικής κοινωνίας».

Μιας κοινωνίας που είχε μάθει, επί μισόν αιώνα, να είναι «επιλεκτικά κρυπτώμενη» όσον αφορά σε φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα όπως η θέση της γυναίκας ή οι φυλετικές προκαταλήψεις ενάντια σε μαύρους ή ερυθρόδερμους.

Μην ξεχνάμε πως οι ταινίες κινουμένων σχεδίων της Disney, από το 1930 μέχρι τουλάχιστον τον θάνατο του εμπνευστή της, στα τέλη του 1960, ήταν μια τεράστια οπτική πινακοθήκη ρατσισμού: λόγου χάρη, η Άριελ, η Μικρή Γοργόνα, ήταν διατεθειμένη να απαρνηθεί την ωραία της φωνή, (δηλαδή το ίδιο της το είναι) σε αντάλλαγμα για ένα ζευγάρι πόδια (δηλαδή μια καλύτερη εξωτερική εμφάνιση) προκειμένου να την αποδεχτεί ο αγαπημένος της.

Ή το απόλυτο μισαλλόδοξο αποκορύφωμα, το καρτούν The Jungle Book (Το Βιβλίο της Ζούγκλας) του 1967, όπου ο Μόγλης συναντάει μια ομάδα ουραγκοτάγκων, οι οποίοι μιλάνε με αφροαμερικανική προφορά (!) –ενώ όλοι οι υπόλοιποι χαρακτήρες της ταινίας μιλάνε άψογα οξφορδιανά αγγλικά.

Ακόμη λοιπόν κι αν θεωρήσουμε πως ο Μπομπ και ο Πάτρικ είναι όντως ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι, το συγκεκριμένο κινούμενο σχέδιο άνοιξε μια άλλη ατζέντα, προς μια μεγαλύτερη κοινωνική ανεκτικότητα απέναντι σε ομάδες πληθυσμού που μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ήταν κοινωνικά περιθωριοποιημένες και που τότε ξεκίνησαν να υψώνουν δειλά την φωνή τους.

Για παράδειγμα, για πρώτη φορά στο 1994 στο κινούμενο σχέδιο «Ο Βασιλιάς των Λιονταριών», ο χαρακτήρας του Τίμον παρουσιάζεται ως… πρόθυμος να ντυθεί σαν drag queen και να χορέψει χούλα-χουπ. Τέσσερα χρόνια μετά κι ένα πριν την εμφάνιση του Μπομπ, στο καρτούν «A Bug’s Life» (Ζουζούνια-1998), ο (αρσενικός) χαρακτήρας του Φράνσις διαμαρτύρεται εντόνως επειδή του αρέσει να ντύνεται γυναικεία και στον δρόμο τον περνάνε για θηλυκό.

Και ας μην ξεχνάμε: αυτά τα κινούμενα σχέδια απευθύνονταν –κυρίως και πρωταρχικώς- σε μικρά παιδιά…

Ένας τεχνικολόρ αντί-ήρωας
Αυτό, ωστόσο, που πρέπει να επισημανθεί περισσότερο είναι πως ο Μπομπ είναι ένας αντί-ήρωας, δηλαδή ένας πρωταγωνιστής που δεν έχει να επιδείξει πολλές αρετές και διαθέτει στοιχεία που θεωρούνται κοινωνικώς «αρνητικά» αλλά παρολ’ αυτά καταφέρνει να ανυψωθεί πέραν των ελαττωμάτων του, να απεγκλωβιστεί από το εγώ του και να γίνει χρήσιμος για το κοινωνικό σύνολο.

Ένα αντίστοιχο παράδειγμα αντί-ήρωα σε μορφή καρτούν είναι ο Πίτερ Γκρίφιν, ο πάτερ-φαμίλιας από την σειρά κινουμένων σχεδίων «Family Guy». Ή, σε επίπεδο ενήλικης τηλεοπτικής σειράς, ο πράος και υπομονετικός, σε σημείο παρεξηγήσεως, Τιμ Κάντερμπερι, υπάλληλος της εταιρείας Wernham Hogg στη βρετανική σειρά «The Office».

Ο Μπομπ όμως δεν είναι τίποτα απ’ όλα αυτά: είναι, στην ουσία, ένας πολύχρωμος «Χόλντεν Κόλφιλντ», που όπως και ο χαρακτήρας του «Φύλακα στη Σίκαλη», είναι ένας καταπιεσμένος κι ώρες ώρες αφελής έφηβος που δεν αντέχει να ζει σε έναν κόσμο ενηλίκων, οι οποίοι τον κρίνουν διαρκώς αυστηρά.

Εντάξει, η λογοτεχνική αντιστοιχία με τον αντί-ήρωα του Τζέι Ντι Σάλιντζερ είναι σχεδόν «βέβηλη», αλλά πάντως εκπληρώνει το βασικό σκοπό της: να καταδείξει δηλαδή πως τόσο ο Χόλντεν, όσο και ο Μπομπ είναι δυο παρεξηγημένοι χαρακτήρες που προσπαθούν πάση θυσία να απεγκλωβιστούν από τα στερεότυπα στα οποία η ίδια η κοινωνία τους έχει εντάξει.

Κωνσταντίνος Τσάβαλος

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ