Πέδρο Αλμοδόβαρ: ο εκρηκτικός Ισπανός σκηνοθέτης

Ζωγράφισε τις κινηματογραφικές μας εικόνες με πολύχρωμα κραγιόνια. Τις έκανε φαντεζί και φαντασμαγορικές. Αγάπησε τις γυναίκες, τους άνδρες, ετεροφυλόφιλους και ομοφυλόφιλους, έπαιξε με την υπερβολή και το κιτς. Χωρίς εκείνον το ισπανικό –και όχι μόνο- σινεμά δεν θα ήταν το ίδιο. Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ με την νέα του ταινία Το Δέρμα Που Κατοικώ μας αποδεικνύει «γιατί μας αρέσει, ακόμα και όταν δεν μας αρέσει».

Η τελευταία φράση είναι και ο πανέξυπνος τίτλος συζήτησης-εργαστηρίου που διοργανώθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με θέμα τον Ισπανό σκηνοθέτη.

O Πέδρο γεννήθηκε στη Λα Μάντσα, πόλη που επισκέφθηκε κινηματογραφικά και στην ταινία του Γύρνα Πίσω. Όταν ήταν εκεί, βέβαια, επιθυμούσε διακαώς να φύγει. Έφτασε στην ισπανική πρωτεύουσα ελπίζοντας να σπουδάσει σινεμά. Μάταια… ο Φράνκο είχε λίγο καιρό νωρίτερα κλείσει την Κινηματογραφική Σχολή της Ισπανίας.

Ο Αλμοδόβαρ θα αναγκαζόταν να μάθει το σινεμά στους δρόμους της Μαδρίτης. Σε νύχτες που κυλούσαν ηδονικά, μέσα από τη μουσική, το γκράφιτι, μέσα από την υπερβολή και τον πειραματισμό της περιόδου.

Ήταν η εποχή της Movida, ενός καλλιτεχνικού κινήματος που άνθησε μετά τον Φράνκο και -εν μέρει- ως αντίδραση στα χρόνια του φρανκικού ολοκληρωτισμού που είχαν προηγηθεί. Ο Αλμοδόβαρ συμμετείχε ενεργά στη Movida, διαμορφώνοντάς την και διαμορφώνοντας και τον ίδιο τον εαυτό του στην πορεία.

Τα πρωινά ο Αλμοδόβαρ εργαζόταν στην Εθνική Υπηρεσία Τηλεπικοινωνιών, όπου θα ερχόταν σε επαφή με τη μεσαία τάξη, την οποία θα παρακολουθούσε αργότερα με τον φακό του.

Το όνειρο να κάνει σινεμά το πραγματοποιεί. Αγοράζει μια κάμερα σούπερ-8 (το «μαγικό» παιχνίδι πολλών σπουδαίων σκηνοθετών) και αρχίζει να γυρίζει μικρά φιλμάκια, προβάλλοντάς τα σε διάφορα Φεστιβάλ.

Όπως είπε στη συνάντηση στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών ο μεταφραστής Νίκος Πρατσίνης, αυτές οι πρώτες απόπειρες δεν άρεσαν και πολύ στους Ισπανούς. Θεωρούσαν ότι οι ταινίες του Αλμοδόβαρ περιλάμβαναν πολύ μυθοπλασία και λιγότερο πειραματισμό. Εκείνος δεν πτοήθηκε. Συνέχισε να λέει τις ιστορίες του.

Πρώτα ήρθαν η Πέπι, η Λούσι, η Μπομ και αργότερα τ’ άλλα κορίτσια. Μανάδες, κόρες, γιοι που ντύνονταν σαν κόρες, φίλες, αδελφές. Ο Πέδρο αγάπησε τις γυναίκες (και τον αγάπησαν και εκείνες).

Η Κάρμεν Μαούρα, η Μαρίσα Παρέδες, η Βικτόρια Αμπρίλ, η Ρόσι ντε Πάλμα, η Πενέλοπε Κρουθ υπήρξαν «μούσες» του –όπως τις έχουν χαρακτηρίσει πολλοί. Υπήρξαν, όμως, πρώτα απ’ όλα φίλες του, γυναίκες που τον συνόδευσαν στη δημιουργία απίθανων χαρακτήρων. Από τις Γυναίκες στα Πρόθυρα Νευρικής Κρίσης στα Ψηλά Τακούνια και από εκεί στην Κίκα, στο Όλα για τη Μητέρα μου, στο Μίλα Της, στο Γύρνα Πίσω και στο Δέρμα που Κατοικώ. Όχι ότι δεν υπήρξαν άντρες που αγάπησε. Ο Αντόνιο Μπαντέρας με τον οποίο συνεργάζεται ξανά μετά από χρόνια, αποτελεί μόνο έναν από αυτούς.

Σύμφωνα με τον κ. Πρατσίνη υπάρχει μία λέξη που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τον Π.Αλμοδόβαρ: esperpento που σημαίνει τραγελαφικός, που περιλαμβάνει το κωμικό και ταυτόχρονα το μακάβριο στοιχείο, δύο σημεία που συναντιούνται στον Αλμοδόβαρ ξανά και ξανά.

Ο Αλμοδόβαρ επηρέασε βαθύτατα την ποπ κουλτούρα. Τόσο το σινεμά (ας μην πάμε μακριά: αρκεί να δούμε τη Στρέλλα του Πάνου Κούτρα), αλλά και τη διαφήμιση, τη μόδα…

Οι ήρωές του είναι παγιδευμένοι σε ρόλους που συνήθως δεν τους έχουν διαλέξει ή δεν ξέρουν πώς να τους διαχειριστούν. Κυνηγούν μονίμως μια εικόνα που είναι πιο επιτυχημένη από εκείνους τους ίδιους.

Ο Αλμοδόβαρ δεν τους προσεγγίζει ψυχρά, αλλά ανθρώπινα. Είναι πλάσματα με αδυναμίες και φόβους. Αναδεικνύει τον παραλογισμό τους, κριτικάροντας, αλλά όχι χλευάζοντας.

Ο κριτικός Χρήστος Μήτσης δηλώνει ότι αυτό που κάνει τον Π.Αλμοδόβαρ τόσο σπουδαίο δημιουργό είναι το γεγονός ότι είναι πρώτα απ’ όλα σινεφίλ. «Τα πάντα στις ταινίες του Αλμοδόβαρ ξεκινάνε και τελειώνουν στο ίδιο το σινεμά» λέει.

Ο Ισπανός σκηνοθέτης παίρνει αυτά που συμβαίνουν γύρω του: τη λογοτεχνία, τον χορό, τη μουσική, τη διαφήμιση και ξαναγράφει, χρησιμοποιώντας εικόνες «όχι με την αυθάδικη βεβαιότητα ενός Ταραντίνο, αλλά με ένα ερωτηματικό».

«Η ζωή δανείζεται από το σινεμά. Ο κινηματογράφος δίνει την αλήθεια στη ζωή. Την αλήθεια τη μαθαίνεις μέσα από τα ψέματα» προσθέτει ο κ. Μήτσης.

Το Δέρμα Που Κατοικώ όπως το περιγράφει ο Αλμοδόβαρ

«Υπάρχουν κάποιες μη αναστρέψιμες πορείες, κάποιοι δρόμοι χωρίς επιστροφή. Η ταινία Το Δέρμα Που Κατοικώ διηγείται μια τέτοια πορεία. Η πρωταγωνίστρια κινείται σε μια τέτοια διαδρομή ενάντια στη θέλησή της, είναι εξαναγκασμένη μέσω βίας να ξεκινήσει ένα ταξίδι από το οποίο δεν μπορεί να επιστρέψει. Η καφκική ιστορία της είναι το αποτέλεσμα μιας καταδίκης, την οποία αποφάσισε ένα δικαστήριο που αποτελείται από ένα μόνο άτομο, τον χειρότερο εχθρό της. Η ετυμηγορία λοιπόν είναι μια αφορμή ακραίας εκδίκησης» δηλώνει ο Πέδρο Αλμοδόβαρ για την ταινία του.

Η ιστορία «με έκανε να σκεφτώ τον Λουίς Μπουνιουέλ, τον Άλφρεντ Χίτσκοκ, όλες τις ταινίες του Φριτς Λανγκ (από τις γοτθικές ως τα φιλμ νουάρ). Σκέφτηκα επίσης την ποπ αισθητική των ταινιών Hammer, ή το πιο ψυχεδελικό και κιτς ύφος των Ιταλών (Νάριο Αρτζέντο, Μάριο Μπάβα, Ουμπέρτο Λέντσι, ή Λούτσιο Φούλτσι…), καθώς φυσικά και τον λυρισμό του Ζορζ Φρανζί στο “Μάτια Χωρίς Πρόσωπο”. Για κάμποσους μήνες σκεφτόμουν σοβαρά να κάνω μια βουβή ταινία, ασπρόμαυρη, με λεζάντες που θα περιείχαν περιγραφές και διάλογο. Έχοντας αμφιβολίες για μήνες, αποφάσισα να ακολουθήσω το δικό μου δρόμο και ν’ αφήσω το ένστικτό μου να με παρασύρει – αυτό που έκανα πάντα εξάλλου – φεύγοντας από την σκιά των μαέστρων του είδους και αποκηρύσσοντας την ίδια μου την κινηματογραφική μνήμη» προσθέτει.

Παραδέχεται, πάντως, ότι «είναι αδύνατον να μην σκεφτείς τον Φράνκενσταϊν” του Τζέιμς Ουέιλ, ή τις ταινίες Ο Δεσμώτης του Ιλίγγου και Ρεβέκκα του Άλφρεντ Χίτσκοκ. […] Ίσως η πρώτη συνειδητή αναφορά ήταν το Μάτια Χωρίς Πρόσωπο του Ζορζ Φρανζί. Ο Φρανζί με οδήγησε στο Judex, του οποίου είχα μόνο μια φαντασμαγορική ανάμνηση, όπως αυτή του Φαντομά, με τον Ζαν Μαρέ, και του Danger: Diabolik, ένα κόμικ με έναν μασκοφόρο ήρωα που σκηνοθέτησε ο Μάριο Μπάβα στα ‘60s. Η εικόνα της Έλενα Ανάγια, ντυμένης με μαύρο ολόσωμο καλσόν και με το πρόσωπό της καλυμμένο από μάσκα σιλικόνης, να κατεβαίνει τρέχοντας και σε απόγνωση τα σκαλιά, ξύπνησε μέσα μου τις παιδικές αναμνήσεις όλων αυτών. (Στον Δεσμώτη του Ιλίγγου) όταν βλέπω τον Στιούαρτ να απορρίπτει ρούχα σε ένα μαγαζί και την υπάλληλο να του λέει «Βλέπω πως ο κύριος ξέρει ακριβώς τι θέλει”, βλέπω τον εαυτό μου με τις ηθοποιούς μου, να αποφασίζουμε και να δοκιμάζουμε ρούχα που θα τις βοηθήσουν να γίνουν η “άλλη γυναίκα” για μένα. Ο Τζέιμς Στιούαρτ αντιπροσωπεύει τη φιγούρα του σκηνοθέτη.

«Ζούμε περικυκλωμένοι από εικόνες, παγιδευμένοι σε οθόνες παντός μεγέθους. Από την αχανή όψη ενός κτιρίου, μέχρι το μικροσκοπικό κινητό του οποίου η οθόνη δεν είναι μεγαλύτερη από ένα κουτί σπίρτων, βομβαρδιζόμαστε από εικόνες διαφόρων προελεύσεων και προθέσεων: κάθε είδος ελέγχου, εξαντλητικές πληροφορίες, πολλές φορές με μεθόδους εντυπωσιασμού, μπορούμε να δούμε έναν πόλεμο καθώς συμβαίνει, ο θάνατος κι η απόγνωση μεταδίδονται ζωντανά, φυσικά υπάρχει κι ο κινηματογράφος, οι ταινίες και οι διάφοροι τρόποι για να τις προωθείς και να τις κλέβεις, κατασκοπεία κάθε κλίμακας, μπορούμε να βλέπουμε τους φίλους και συγγενείς μας που ζουν σε μακρινές χώρες στην μικρή οθόνη ενός υπολογιστή καθώς τους μιλάμε. […] Μας παρακολουθούν και παρακολουθούμε. Υπάρχουν κάμερες παντού. Ο θάνατος είναι μια απενεργοποιημένη οθόνη, άδεια, χωρίς εικόνες».

Έκθεση φωτογραφίας του Μπαντέρας

Έως τις 22 Οκτωβρίου διαρκεί η έκθεση φωτογραφίας του Αντόνιο Μπαντέρας στο Ινστιτούτο Θερβάντες. Με τη φωτογραφική κάμερα στο χέρι, ο Ισπανός ηθοποιός εξερευνά μια διαφορετική πλευρά της καλλιτεχνικής του ταυτότητας.

Η συλλογή φωτογραφιών «Secretos sobre negro» (Μυστικά για το μαύρο) είναι βασισμένη στην ιδέα του επαναπροσδιορισμού των κλασικών, αρσενικών στερεοτύπων. Αποτελείται από 23 στιγμιότυπα, στα οποία ο ρόλος της γυναίκας είναι κυρίαρχος.

Με μια πεισματική έμφαση στην έμφυτη ικανότητα των γυναικών στην αποπλάνηση, ο Μπαντέρας πειραματίζεται με τα στερεότυπα και τα σύμβολα και κατακερματίζει κάθε κανόνα συμπεριφοράς, προκειμένου να παρουσιάσει μια νέα μορφή αρσενικού, όπου η γυναίκα παίρνει τον έλεγχο και όλα τα δεδομένα τίθενται υπό αμφισβήτηση. Για τον ηθοποιό, η γυναίκα είναι το μέλλον του άνδρα.

Η Κάρμεν, ο Ντον Χουάν Τενόριο, η Γυμνή Μάγια και ο Κουρέας της Σεβίλλης είναι κάποιοι χαρακτήρες, των οποίων η κληρονομιά επανεξετάζεται μέσα από αυτήν την οπτική.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ