Καρκίνος Στομάχου (β’ μέρος)

5. Το ιστορικό μερικής αφαίρεσης του στομάχου (υφολικής γαστρεκτομής)

Η αφαίρεση τμήματος του στομάχου (μερική γαστρεκτομή) ήταν παλαιότερα μια συνηθισμένη μέθοδος αντιμετώπισης του έλκους του στομάχου ή των επιπλοκών του. Το τμήμα του στομάχου που παρέμεινε συνδεότανε με καινούριο άνοιγμα και ραφές (αναστόμωση) με το έντερο.

Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς που παλαιότερα είχαν υποβληθεί σε μερική γαστρεκτομή είχαν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο του στομάχου στα επόμενα χρόνια, απ’ ότι όσοι δεν είχαν υποβληθεί σε παρόμοια επέμβαση. Η εμφάνιση του καρκίνου σ’ αυτές τις περιπτώσεις συμβαίνει μετά την παρέλευση 15ετίας από την εγχείρηση.

Για την καρκινογένεση μέσω αυτού του μηχανισμού έχει ενοχοποιηθεί η εισροή εντερικού υγρού (που περιέχει χολή και παγκρεατικά υγρά) στο στομάχι, κάτι που δεν συμβαίνει όταν το στομάχι είναι ακέραιο και επομένως λειτουργεί ο ειδικός βαλβιδικός μηχανισμός στο σημείο ένωσης του στομάχου με τον 12δάκτυλο.

6. Γενετικοί παράγοντες

Ατομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του στομάχου φαίνεται να εμφανίζουν μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης της νόσου. Το οικογενειακό ιστορικό αφορά πρώτου βαθμού συγγενείς (γονείς, παιδιά, δίδυμους αδερφούς). Αυξημένα ποσοστά εμφάνισης της νόσου παρατηρούνται, για άγνωστο λόγο, και σε άτομα με ομάδα αίματος τύπου Α.

Ένα σπάνιο οικογενές σύνδρομο, το σύνδρομο Peutz-Jeghers φαίνεται να αυξάνει την πιθανότητα οι πάσχοντες να εμφανίσουν καρκίνο του στομάχου.

7. Η ιονίζουσα ακτινοβολία

Με βάση τα στοιχεία από τα θύματα της ατομικής βόμβας και ασθενών που είχαν υποβληθεί σε ακτινοβολία οργάνων πλησίων του στομάχου (π.χ. σπονδυλική στήλη) φαίνεται πως η ιονίζουσα ακτινοβολία αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου σ’ αυτό το όργανο.

Σημεία και συμπτώματα

Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά στοιχεία απ’ όλες τις χώρες ο καρκίνος του στομάχου στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων διαγιγνώσκεται οταν βρίσκεται ήδη σε προχωρημένο στάδιο. Το ίδιο ισχύει και στην Ελλάδα, όπου σύμφωνα με πρόσφατες ανακοινώσεις η διάγνωση της νόσου γίνεται σε προχωρημένο στάδιο στο 75% των ασθενών (11^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ογκολόγων Παθολόγων-2002).

Ο λόγος γι’ αυτή την καθυστέρηση είναι το γεγονός ότι η πάθηση δεν προκαλεί στα αρχικά στάδια της ανησυχητικά ή θορυβώδη συμπτώματα και σημεία. Ένας ελαφρός πόνος στο άνω μέρος της κοιλιάς μετά το φαγητό είναι κάτι το συνηθισμένο. Αυτός αποδίδεται συχνότατα στο «βαρύ» φαγητό ή στη «γαστρίτιδα» που από χρόνια συντροφεύει πολλούς ανθρώπους. Τέτοιου είδους εξηγήσεις κρατούν τους πάσχοντες για πολύ καιρό μακριά από το γιατρό. Εξ’ άλλου η μη μεγάλη ένταση και η συχνή μεσολάβηση χρονικών διαστημάτων που ο πόνος δεν γίνεται αισθητός αποτελούν επιπλέον αιτίες που οι πάσχοντες δεν ανησυχούν.

Επιπρόσθετα, το στομάχι βρίσκεται μέσα στην κοιλιά, περιτυλιγμένο -κατά κάποιο τρόπο- απο άλλα όργανα, αλλά και από το παχύ στρώμα των κοιλιακών τοιχωμάτων. Έτσι, ένας όγκος που αναπτύσσεται σ’ αυτό το όργανο μέχρι να γίνει αντιληπτός θα πρέπει να έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Τελικά, όταν ο καρκίνος του στομάχου γίνει αντιληπτός με τη ψηλάφηση ή με την όραση, τότε είναι πια τόσο μεγάλος και προχωρημένος, ώστε κατά κανόνα να μην επιδέχεται πλέον ριζική χειρουργική θεραπεία.

Τα κύρια συμπτώματα που εμφανίζουν οι ασθενείς με καρκίνο στο στομάχι είναι:

• Ασαφή ενοχλήματα στη μεσότητα της άνω κοιλίας (στο επιγάστριο)

Τετοια συμπτώματα είναι ο πόνος μετά το φαγητό, το αίσθημα φουσκώματος, το αίσθημα καύσου και η τάση εμετού ή ναυτίας

• Η απώλεια βάρους. Θεωρειται ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα στις περιπτώσεις καρκίνου του στομάχου, αλλά δυστυχώς δεν εμφανίζεται σε πρώιμα στάδια της νόσου
• Η ανορεξία
• Η κοπωση
• Η δυσφαγία, δηλ. η δυσκολία, τη στιγμή της κατάποσης της τροφής (αποτελεί σύμπτωμα καρκίνου στην περιοχή κοντά στον οισοφάγο)
• Αιμορραγία, είτε με την μορφή της αφανούς, είτε ως αιματέμεση, δηλ. αιμορραγία που φανερώνεται με εμετό
• Ο εμετός, όταν ο καρκίνος είναι κοντά στην έξοδο του στομαχιού, στο πυλώριο στόμιο, και το φράζει

Επίσης σε προχωρημένα στάδια ο καρκινος του στομάχου δίνει συμπτώματα και κλινικά σημεία από την επέκταση του σε άλλα όργανα, όπως π.χ. απόφραξη του εντέρου, ίκτερος κ.α.

Τέλος, δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε ότι σε αρκετές περιπτώσεις ο καρκίνος στο στομάχι δεν προκαλεί κάποιο αξιόλογο σύμπτωμα, μέχρις ότου λάβει μεγάλες διαστάσεις.

Η διάγνωση

Την υποψία για ύπαρξη της νόσου μπορεί να θέσει ο γιατρός από το ιστορικό που θα του αναφέρει ο ασθενής και από τα αποτελέσματα της κλινικής εξέτασης που θα πραγματοποιήσει. Την υποψία θα ενισχύσουν μια σειρά από εξετάσεις και τη διάγνωση θα θέσει με βεβαιότητα μόνο η βιοψία.

Από τις παρακλινικές εξετάσεις οι πλέον χρήσιμες είναι:

Η ενδοσκόπηση (γαστροσκόπηση)

Πρόκειται για μια εξέταση όπους ένας ειδικός οπτικός εύκαμπτος σωλήνας (γαστροσκόπιο) προωθείται από το στόμα στο στμάχι. Δια μέσου του γαστροσκοπίου ο γιατρός μπορεί να δει το εσωτρικό του στομάχου. Η γαστροσκόπηση γίνεται στα ειδικά ιατρεία και δεν απαιτεί νοσηλεία του ασθενούς, ούτε νάρκωση.

Η ενδοσκόπηση έχει πλέον καθιερωθεί ως εξέταση ρουτίνας για τις παθήσεις του οισοφάγου και του στομάχου. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης ο γιατρός μπορεί να πάρει αντιπροσωπευτικά δείγματα από κάποια βλάβη που εντόπισε και να τα στείλει για εξέταση στο παθολογοανατομικό εργαστήριο (βιοψία).

Τα τελευταία χρόνια μπορεί δια μέσου του γαστροσκοπίου να γίνει και εξέταση με υπερήχους, γεγονός που μπορεί να δώσει πρόσθετες πληροφορίες στους θεράποντες ιατρούς.

Η ακτινογραφία του στομάχου

Καθώς το τοίχωμα του στομάχου δεν απορροφά τις ακτίνες που εκπέμπουν τα ακτινολογικά μηχανήματα, η απεικόνισή του μπορεί να γίνει μονο αν ο ασθενείς καταπιεί κάποια ειδική ουσία η οποία θα διαθέτει αυτή την ιδιότητα (δηλ. θα αποτελεί το σκιαγραφικό μέσο). Η ουσία αυτή είναι συνήθως το βάριο και έχει τη μορφή υγρού, το οποίο ο εξεταζόμενος καταπίνει στην αρχή της διαδικασίας της εξέτασης. Η ακτινογραφία του στομάχου μετά από λήψη βαριούχου γεύματος δίνει αξιόπιστες πληροφορίες για τις παθήσεις του στομάχου. Η απεικόνιση του καρκινου έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, γεγονός που επιτρέπει να τεθεί με μεγάλη βεβαιότητα η διάγνωση της νόσου.

Τόσο η ενδοσκόπηση, όσο και η ακτινογραφία του στομάχου αποτελούν χρήσιμες και συχνά αλληλοσυμπληρούμενες εξετάσεις.

Η αξονική και μαγνητική τομογραφία

Αποτελούν χρήσιμες απεικονιστικές μεθόδους, χωρίς όμως να αποτελούν εξετάσεις πρώτης επιλογής για τη διάγνωση του καρκίνου του στομάχου. Και οι δυο εξετάσεις (πολύ περισσότερο, όμως, η πρώτη) είναι χρήσιμες για την περαιτέρω διευκρίνιση ορισμένων δεδομένων πριν το ξεκίνημα της θεραπείας.

Όταν το ζητούμενο είναι ο έλεγχος του στομάχου για πιθανή ύπαρξη καρκίνου οι δυο συγκεκριμένες εξετάσεις δεν πρέπει να γίνονται πριν γίνουν η γαστροσκόπηση και η ακτινογραφία στομάχου.

Οι καρκινικοί δείκτες

Μια συνηθισμένη άσκοπη και συχνά επικίνδυνη πρακτική είναι να εξετάζονται άνθρωποι για το αν έχουν αυξημένες τιμές κάποιου καρκινικού δείκτη στο αίμα. Αποτελεί άσκοπη και συχνά ιατρικά λανθασμένη τακτική, γιατί εκτός από την περίπτωση του PSA δεν υπάρχει κανείς καρκινικός δείκτης που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου. Οι κυριότεροι λόγοι γι’ αυτό είναι ότι συχνά οι δείκτες είναι αυξημένοι χωρίς να υπάρχει κακοήθεια, ενώ από την άλλη συχνά υπάρχει κακοήθεια και ο αντίστοιχος καρκινικός δείκτης είναι φυσιολογικός.

Οι καρκινικοί δείκτες, όταν είναι αυξημένοι, είναι χρήσιμοι για τη μεταθεραπευτική παρακολούθηση των ασθενών.

Ο καρκινικός δείκτης που σχετίζεται περισσότερο με τον καρκίνο του στομάχου είναι το καρκινο-εμβρυϊκό αντιγόνο (CEA), το οποίο βρίσκεται αυξημένο μόνο στο 1/3 των περιπτώσεων.

Η έγκαιρη διάγνωση

Η εφαρμογή ευρέων πληθυσμιακών ελέγχων για την ανακάλυψη του καρκίνου στα προ της εμφάνισης συμπτωμάτων στάδια (screening) έχει δώσει θετικά αποτελέσματα, όταν εφαρμόζεται σε περιοχές, όπου ο συγκεκριμένος καρκίνος είναι πολύ συχνός. Αυτό έδειξαν οι σχετικές έρευνες που έγιναν στην Ιαπωνία.

Ως μέσο εξέτασης του πληθυσμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ακτινογραφία του στομάχου μετά τη λήψη βαριούχου γευματος ή η γαστροσκόπηση.

Με τον πληθυσμιακό έλεγχο έγινε κατορθωτό να αυξηθεί το ποσοστό των ατόμων στους οποίους η νοσος διαγιγνώσκεται στις πολύ αρχικές μορφές της, ως πρώιμος γαστρικός καρκίνος (early gastric cancer), ο οποίος είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ιάσιμος μετά από χειρουργική θεραπεία.

Τα αποτελέσματα του πληθυσμιακού ελέχου σε μη ενδημικές περιοχές της νόσου δεν ήταν τόσο ικανοποιητικά, τόσο σ’ ότι αφορά την προσέλκυση των πολιτών, όσο και στην αξιολόγηση της σχέσης κόστους-οφέλους.

Πότε να επισκεφτεί κάποιος το γιατρό

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως τα συμπτώματα του καρκινου του στομάχου δεν είναι ιδιαίτερα θορυβώδη ή έντονα. Συχνά αποδίδονται σε κάποιας μορφής γαστρίτιδα και αυτό δεν είναι απλή, λαϊκή αντιληψη, αλλά πραγματικότητα, αφού τέτοιου είδους καταστάσεις είναι πολύ συνήθεις στους ανθρώπους, ιδίως όσο αυξάνεται η ηλικία τους.

Η εμφάνιση για πρώτη φορά συμπτωμάτων δυσπεψίας σ’ ένα μεσήλικα, τα οποία διαρκούν περισσότερο από δυο εβδομάδες, θα πρέπει να τον οδηγήσει στο γιατρό για περαιτέρω διερεύνηση τους. Κάτι τέτοιο δεν πρέπει να φοβίζει, καθώς στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η διερεύνηση θα δείξει την ύπαρξη κάποιας καλοήθους πάθησης.

Αλλά και αν τα συμπτώματα υπήρχαν και συνεχίζουν, η διερεύνηση τους εκ νέου, μετά την ηλικία των 45 ετών θα βοηθήσει να αποσαφηνιστεί η φύση τους.

Τα άτομα που είχαν υποστεί προ ετών αφαίρεση τμήματος του στομάχου, όπως επίσης και τα άτομα με ατροφική γαστρίτιδα ή πολύποδες θα πρέπει να βρίσκονται σε τακτική ιατρική παρακολούθηση, έτσι ώστε αν ήθελε εμφανιστεί καρκίνος στο στομάχι τους, αυτός να ανακαλυφθεί έγκαιρα.

Πρόληψη

Χωρίς να υπάρχει βεβαιότητα σ’ ότι αφορά τους παράγοντες που ευνοούν την καρκινογένεση, η λήψη ορισμένων μέτρων φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει, με βάση τις υπάρχουσες παρατηρήσεις, στο να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης του καρκίνου του στομάχου.

Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι:

• Η αποφυγή κατανάλωσης συχνά και μεγάλων ποσοτήτων παστών και τουρσιών. Το ίδιο ισχυει και για τα καπνιστά και για τα πολύ αλατισμένα φαγητά.
• Χρησιμοποίηση του ψυγείου (της κατάψυξης) για την συντήρηση των τροφίμων.
• Κατανάλωση φρέσκων φρούτων, λαχανικών και χόρτων.
• Μετριασμός του καπνίσματος και του οινοπνεύματος (σύσταση που κάνουν όλες οι μεγάλες αντικαρκινικές οργανώσεις, χωρίς είναι η αλήθεια να έχει αποδειχθεί η ίδια ισχυρή καρκινογόνος δράση τους στο στομάχι, όπως συμβανεί σε άλλα όργανα).
• Αποφυγή της παχυσαρκίας και τακτική γυμναστική.

Βιολογική συμπεριφορά και θεραπευτικές δυνατότητες

Ο καρκίνος του στομάχου δίνει μεταστάσεις τόσο στους λεμφαδένες, όσο και σε άλλα όργανα, γειτονικά ή απομακρυσμένα.

Κατά τη χειρουργική θεραπεία, που παραμένει η κύρια αντιμετώπιση της νόσου, αφαιρούνται και οι λεμφαδένες γύρω από το στόμαχο. Όσοι περισσότεροι αδένες βρεθούν διηθημένοι από καρκίνο, τόσο περισσότερο δυσμενής είναι η πρόγνωση των ασθενών.

Δυστυχώς, όπως αναφέρθηκε και στην αρχή του κεφαλαίου, η πρόγνωση του καρκίνου του στομάχου δεν έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια. Η καθυστερημένη προσέλευση στο γιατρό, αλλά και βιολογικοί παράγοντες του ίδιου του όγκου αποτελούν τις αιτίες γι’ αυτή την εξέλιξη.

Η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία αποτελούν συμπληρωματικές της εγχείρησης αγωγές, χωρίς να έχουν ως σήμερα προσφέρει σκευάσματα ή τεχνικές που να βελτιώσουν ουσιαστικά την πρόγνωση των ασθενών.

Το άρθρο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του κύριου Σταύρου Μπεσμπέα, προέδρου της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας «Πρόληψη και Έγκαιρη Διάγνωση Νοσημάτων Φθοράς»- Ενημέρωση του κοινού, (Β’ Έκδοση)

health.in.gr