Γιατρέ μου έχω κολίτιδα. Τι να κάνω;

Συχνά ακούμε γύρω μας να λένε ότι έχω ‘κολίτιδα’ ή ‘σπαστική κολίτιδα’. Στην κυριολεξία ο όρος κολίτιδα σημαίνει φλεγμονή του κόλου, δηλαδή βλάβη του παχέος εντέρου. Στην καθημερινή μας ζωή χρησιμοποιείται για να αποδώσει την παρουσία συμπτωμάτων στην κοιλιά, όπως πόνος, φούσκωμα, γουργουρίσματα, συχνά συνοδευόμενα με διάρροια ή δυσκοιλιότητα.

Τις περισσότερες φορές υπάρχουν τα συμπτώματα αυτά χωρίς να ανευρίσκεται βλάβη στο έντερο, παχύ και λεπτό, και επομένως η χρήση του όρου κολίτιδα δεν είναι σωστή διότι αφ’ ενός μεν δεν υπάρχει βλάβη στο έντερο και αφ’ ετέρου τα συμπτώματα μπορεί να μη προέρχονται μόνο από το παχύ έντερο (κόλον) αλλά και από το λεπτό έντερο.

Ένα μικρό ποσοστό των ατόμων με συμπτώματα ‘κολίτιδας’ έχουν βλάβη στο έντερο, ίσως και πολύ σοβαρή, όπως ελκώδη κολίτιδα, νόσο Crohn ή και καρκίνο γι’ αυτό θα πρέπει πάντοτε να πηγαίνουμε στο ιατρό μας, τουλάχιστον όταν πρωτοεμφανίζονται συμπτώματα ‘κολίτιδας’.

Όταν υπάρχουν συμπτώματα ‘κολίτιδας’ και από τον έλεγχο που έχει γίνει δεν έχει βρεθεί βλάβη στο έντερο τότε λέμε ότι το άτομο πάσχει από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ) ή σπαστικό έντερο σύμφωνα με τον λαϊκό όρο.

Τι είναι το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου;

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου είναι ένα χρόνιο νόσημα που ο ασθενής μπορεί να έχει συμπτώματα συνεχώς ή κατά διαστήματα. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι πόνος στην κοιλιά, φουσκώματα και διαταραχές στις κενώσεις.

Ο ασθενής μπορεί να έχει διάρροια, δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές διάρροιας και δυσκοιλιότητας. Μπορεί να υπάρχει βλέννη στα κόπρανα, δυσκολία στην αφόδευση ή επείγουσα ανάγκη για αφόδευση και την εντύπωση ότι το έντερο δεν έχει αδειάσει εντελώς. Ο πόνος της κοιλιάς συχνά υποχωρεί μετά την κένωση.

Μπορεί να συνυπάρχουν και άλλα μη κοιλιακά συμπτώματα όπως κόπωση, δυσπεψία, πονοκέφαλος, δυσκολία στην αναπνοή, μυαλγίες, συχνουρία, αίσθημα παλμών, επώδυνη σεξουαλική επαφή στις γυναίκες, άγχος, κρίσεις πανικού και καταθλιπτικές εκδηλώσεις.

Τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου αρκετές φορές είναι τόσο συχνά και σοβαρά που μπορεί να εμποδίζουν τους ασθενείς να εργαστούν καθώς και να επηρεάζουν την κοινωνική τους ζωή. Μπορεί να αποφεύγουν τα ταξίδια, τις σεξουαλικές επαφές ακόμη και να βγουν από το σπίτι.

* υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχουν ανατομικές ή μεταβολικές διαταραχές που να ερμηνεύουν τα συμπτώματα

Είναι συχνό το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου;

Είναι συχνό σε όλο τον κόσμο. Η συχνότητά του κυμαίνεται από 5-25%. Εμφανίζεται συνήθως σε άτομα νεαρής ηλικίας, ακόμη και μαθητές. Η συχνότητά του παρουσιάζει πτωτική τάση μετά την ηλικία των 50 ετών. Οι γυναίκες πάσχουν πιο συχνά από τους άνδρες (2:1).

Που οφείλεται το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου;

Οι ασθενείς με ΣΕΕ έχουν διαταραχές της κινητικότητας του παχέος και του λεπτού εντέρου σε συνδυασμό με αυξημένη ευαισθησία των σπλάγχνων (σπλαγχνική υπερευαισθησία). Παρόμοιες διαταραχές κινητικότητας παρατηρούνται και σε φυσιολογικά άτομα, αλλά σε περιπτώσεις ΣΕΕ είναι εντονότερες και συχνότερες.

Σπλαγχνική υπερευαισθησία σημαίνει ότι το έντερο είναι πολύ ευαίσθητο στα ερεθίσματα με αποτέλεσμα να προκαλούνται δυσανάλογα σοβαρά συμπτώματα (π.χ. πόνος, φούσκωμα) από μικρής έντασης ερεθίσματα που σε φυσιολογικά άτομα προκαλούν ήπια ή καθόλου συμπτώματα.

Το ερώτημα είναι αν οι διαταραχές της κινητικότητας του εντέρου και η σπλαγχνική υπερευαισθησία οφείλονται σε διαταραχές του νευρικού συστήματος του εντέρου ή του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), οπότε το ΣΕΕ θα πρέπει να θεωρείται νόσημα του ΚΝΣ και όχι του εντέρου.

Είναι το ΣΕΕ ψυχιατρικό νόσημα;

Σε ασθενείς με ΣΕΕ που παρακολουθούνται συνυπάρχουν συχνά συμπτώματα ψυχικής πίεσης (stress) και περίπου στους μισούς ψυχιατρικό πρόβλημα όπως κατάθλιψη και νευρώσεις. Γι’ αυτό το ΣΕΕ θεωρήθηκε ψυχιατρικό νόσημα που πρέπει να αντιμετωπίζεται με ψυχιατρικές μεθόδους.

Διαπιστώθηκε όμως ότι τα άτομα με ΣΕΕ που δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια εμφανίζουν ψυχολογικά συμπτώματα στην ίδια συχνότητα όπως τα φυσιολογικά άτομα. Επομένως τα συμπτώματα του εντέρου δεν είναι αποτέλεσμα μόνο ψυχολογικών διαταραχών, αλλά απλά τα άτομα με ΣΕΕ και ψυχολογικές διαταραχές αναζητούν συχνότερα ιατρική βοήθεια.

Το ψυχικό stress μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα από το έντερο στον καθένα, αλλά στα άτομα με ΣΕΕ είναι εντονότερα. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, η ψυχοθεραπεία και η υπνοθεραπεία βοηθάνε τόσο τα εντερικά όσο και τα ψυχολογικά συμπτώματα.

Πως γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου;

Συμπτώματα που υποδηλώνουν σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου μπορεί να υπάρχουν και σε ασθενείς που πάσχουν από φλεγμονώδη νόσο του εντέρου (ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn), εκκολπωμάτωση του εντέρου, μονήρες έλκος του ορθού ή ακόμη και καρκίνο του εντέρου. Γι’ αυτό όταν πρωτοεμφανίζονται συμπτώματα από το έντερο ή σε άτομα που ξέρουν ήδη ότι πάσχουν από ευερέθιστο έντερο εμφανίζονται νέα συμπτώματα, θα πρέπει να απευθύνονται στο ιατρό τους.

Ο ιατρός θα πρέπει να ακούει προσεκτικά και με συμπαθητικό τρόπο τον ασθενή του διαθέτοντας αρκετό χρόνο για να τον εξετάσει. Θα πρέπει να διερευνώνται οι διαιτητικές συνήθειες των ασθενών (υπερβολική ή ελάχιστη κατανάλωση φυτικών ινών, λήψη δυσαπορρόφητων σακχάρων) και η τυχόν λήψη φαρμάκων που είναι δυνατόν να προκαλέσουν συμπτώματα ευερέθιστου εντέρου.

Συμπτώματα και ευρήματα που θα πρέπει να μας ανησυχήσουν (συμπτώματα συναγερμού) και να μας απομακρύνουν από τη διάγνωση του ευερέθιστου εντέρου είναι αίμα στα κόπρανα, αναιμία, απώλεια βάρους, πυρετός, λιπαρά κόπρανα, αφυδάτωση και προοδευτική επιδείνωση των συμπτωμάτων.

Αντιθέτως η απουσία των παραπάνω συμπτωμάτων σε συνδυασμό με την παρουσία συμπτωμάτων ευερέθιστου εντέρου για μεγάλο χρονικό διάστημα, η συσχέτιση των εξάρσεων των συμπτωμάτων με ψυχοτραυματικά γεγονότα, η κυμαινόμενη ένταση των συμπτωμάτων και η συνύπαρξη συμπτωμάτων από άλλα συστήματα ή συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης ενισχύουν την διάγνωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Συχνά οι ασθενείς παρουσιάζουν τα συμπτώματά τους με δραματικό τρόπο και με δυσανάλογη ένταση.

Σε ασθενείς κάτω των 45 ετών με τυπικά συμπτώματα ευερέθιστου εντέρου και χωρίς συμπτώματα συναγερμού μπορεί να τεθεί η διάγνωση του ευερέθιστου εντέρου. Καλό θα είναι να γίνει και ένας περιορισμένος εργαστηριακός έλεγχος που συνήθως περιλαμβάνει γενική αίματος, ΤΚΕ και ορθοσιγμοειδοσκόπηση.

Αν όμως υπάρχουν άτυπα συμπτώματα, συμπτώματα συναγερμού, οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του εντέρου και πρωτοεμφάνιση των συμπτωμάτων σε μέσης και μεγάλης ηλικίας άτομα, θα πρέπει οπωσδήποτε να γίνονται εξετάσεις πριν τεθεί η διάγνωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Ο ιατρός θα κρίνει κατά περίπτωση την έκταση του εργαστηριακού ελέγχου.

Θεραπεύεται το ευερέθιστο έντερο;

Δεν υπάρχει κανένα φάρμακο που μόνο του μπορεί να θεραπεύσει οριστικά το ευερέθιστο έντερο. Με την κατάλληλη όμως αντιμετώπιση του ασθενή μπορεί τα συμπτώματά του να υφεθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η αντιμετώπιση πρέπει να εξατομικεύεται και να έχει στόχο και την εξάλειψη των συμπτωμάτων, αλλά και την διερεύνηση της συσχέτισής τους με συναισθηματικές εντάσεις λόγω γεγονότων ή αλλαγών στη ζωή του ατόμου.

Η στάση του ιατρού απέναντι στον ασθενή κατά την πρώτη επίσκεψη είναι πολύ σημαντική για την επιτυχία της θεραπευτικής αντιμετώπισης. Ο ιατρός πρέπει να διαθέτει αρκετό χρόνο για να ακούσει προσεκτικά τον ασθενή, να σχολιάσει τη συσχέτιση των συμπτωμάτων με γεγονότα της ζωής του και να συζητήσει τυχόν φόβους του για σοβαρό πρόβλημα της υγείας του ώστε τελικά να δημιουργηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ ιατρού και ασθενή.

Σύντομη περιγραφή της ανατομίας και φυσιολογίας του εντέρου και απλουστευμένη ερμηνεία της παθοφυσιολογίας των συμπτωμάτων, προσαρμοσμένη βέβαια στο μορφωτικό και νοητικό επίπεδο του ασθενή, μπορεί να συμβάλλουν στη μείωση του άγχους του και να διαλύσουν τυχόν φόβους του για την υγεία του.

Μια πειστική επιβεβαίωση του ασθενή ότι το έντερό του είναι φυσιολογικό και ότι τα συμπτώματά του είναι αποτέλεσμα υπερβολικής αντίδρασης ή αυξημένης ευαισθησίας του εντέρου σε τροφικά ή στρεσογόνα ερεθίσματα μπορεί να αποτελέσει το σπουδαιότερο και αποτελεσματικότερο θεραπευτικό μέσο.

Bέβαια σε πολλές περιπτώσεις θα χρειαστεί να δοθούν συμπληρωματικά και φάρμακα για να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά τα συμπτώματα του ασθενή. Τα συνήθη φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι σπασμολυτικά, ευκινητικά του εντέρου, αντιδιαρροϊκά, υπακτικά, σιμεθικόνη, άνθρακας, αγχολυτικά και μικρές δόσεις αντικαταθλιπτικών. Σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσουν η ψυχοθεραπεία και η υπνοθεραπεία.

Για μια ολοκληρωμένη θεραπευτική φροντίδα σημασία έχει η παρακολούθηση της θεραπευτικής ανταπόκρισης, το ειλικρινές ενδιαφέρον του ιατρού και η εγρήγορση για τυχόν εμφάνιση συμπτωμάτων ενδεικτικών οργανικού νοσήματος του εντέρου που θα πρέπει να διερευνηθούν.

Υπάρχει συγκεκριμένη δίαιτα για το ευερέθιστο έντερο;

Δεν υπάρχει το ‘μαγικό’ διαιτολόγιο που είναι αποτελεσματικό για όλους τους ασθενείς με ευερέθιστο έντερο. Η καλύτερη συμβουλή είναι να αποφεύγονται οι τροφές που αναμφίβολα και σταθερά προκαλούν ή επιδεινώνουν τα συμπτώματα. Το ίδιο ισχύει και για το γάλα, τον καφέ και τα οινοπνευματώδη ποτά.

Όταν κύρια συμπτώματα είναι τα φουσκώματα στην κοιλιά, οι ερυγές και η αποβολή άφθονων αερίων θα πρέπει να περιορίζονται τα μεγάλα γεύματα που περιέχουν πολλές θερμίδες, τα όσπρια, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, τα ανθρακούχα ποτά, η υπερβολική λήψη υγρών, το κάπνισμα, το μάσημα τσίχλας και συμβουλεύουμε τον ασθενή να μη τρώει λαίμαργα. Επίσης θα πρέπει να αποφεύγονται τα φάρμακα και τρόφιμα που περιέχουν λακτόζη, φρουκτόζη ή σορβιτόλη, γιατί μπορεί να προκαλέσουν φουσκώματα, άφθονα αέρια και διάρροια.

Όσον αφορά τις φυτικές ίνες υπάρχουν απόψεις ότι μπορεί να έχουν ευεργετικές, αλλά και βλαπτικές επιδράσεις στη συμπτωματολογία του ευερέθιστου εντέρου. Όλοι συμφωνούν ότι συνήθως ωφελούνται οι ασθενείς με κυρίαρχα συμπτώματα την δυσκοιλιότητα, τα σκληρά κόπρανα και την δύσκολή αφόδευση με ή χωρίς κοιλιακά άλγη. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το είδος των φυτικών ινών. Συνιστάται καθημερινή λήψη φυτικών ινών σε προοδευτικά αυξανόμενη ποσότητα μέχρι του ποσού των 30-40 gr την ημέρα.

Ποια είναι η πορεία του ευερέθιστου εντέρου;

Συνήθως τα συμπτώματα παρουσιάζουν υφέσεις και εξάρσεις. Σπανιότερα μπορεί να επιμένουν χρονίως ή να υποχωρήσουν οριστικά. Την χειρότερη πρόγνωση έχουν τα άτομα με εμφανή ψυχολογικά συμπτώματα, μακροχρόνιο ιστορικό ευερέθιστου εντέρου και ιστορικό χειρουργικών επεμβάσεων στην κοιλιά. Το σίγουρο είναι ότι πρόκειται για μια καλοήθη κατάσταση που δεν προδιαθέτει σε οργανικά νοσήματα ή καρκίνο.

Το άρθρο δημοσιεύεται και στο περιοδικό ‘Ευεξία και Διατροφή’ του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής

health.in.gr