Bugonia, Ποσάδας και εξωγήινοι: Γιατί στρέφουμε ξανά τα μάτια στον ουρανό όταν η Γη δεν αντέχεται

Σε μια εποχή όπου η πραγματικότητα μοιάζει συχνά πιο αλλόκοτη από τη φαντασία, δεν είναι περίεργο ότι οι εξωγήινοι επιστρέφουν με ορμή στις σύγχρονες αφηγήσεις — όχι ως μύθοι για το Διάστημα, αλλά ως παραβολές της κοινωνικής και ψυχικής μας κατάστασης.

Σήμερα, το φανταστικό δεν λειτουργεί ως διαφυγή· είναι καθρέφτης. Και σε αυτόν τον καθρέφτη δεν αντανακλάται ένα ασημένιο σκάφος αλλά η δική μας σύγχυση, οι φόβοι μας και ο πολιτικά εξαντλημένος εαυτός μας.

Bugonia

Λίγο πιο βόρεια από το Νέο Μεξικό, σε μια μικρή πόλη όπου η πραγματικότητα συχνά μπερδεύεται με την ψηφιακή υστερία, δύο ξαδέλφια καταστρώνουν ένα μεγαλοπρεπές αλλά επικίνδυνο σχέδιο.

Ένας YouTuber, γκουρού της παραπληροφόρησης, τους πείθει ότι μια ανώτερη διευθύντρια φαρμακευτικής εταιρείας είναι εξωγήινη από την Ανδρομέδα, κρυμμένη ανάμεσά μας για να αφανίσει την ανθρωπότητα.

Δεν πρόκειται για αστυνομικό δελτίο, αλλά για τον κόσμο του Bugonia, της νέας ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου.

Πίσω από το παραλήρημα περί εξωγήινων κρύβεται κάτι απελπιστικά γήινο: μια κοινωνία που έχει χάσει την εμπιστοσύνη της στους θεσμούς και αναζητά σωτήρες — ή εχθρούς — σε κάθε σκοτεινή γωνιά του διαδικτύου.

Η συνωμοσιολογία δεν αποτελεί πια γραφική υποκουλτούρα· είναι ο αέρας που αναπνέουμε. Και ο Λάνθιμος το γνωρίζει: οι «εξωγήινοί» του δεν είναι παρά μεταφορές της πολιτικής αποξένωσης, της υπαρξιακής μοναξιάς και της βαθιάς ανάγκης να μεταθέσουμε την ευθύνη σε κάποιον άλλο, αρκεί να μην κοιτάξουμε προς τον εαυτό μας.

Γι’ αυτό και ο κεντρικός χαρακτήρας, ο «Teddy», τον οποίο ο Τζέσι Πλέμονς υποδύεται με αδιανόητα καταλυτική, σχεδόν εξωκοσμική παρουσία, δεν κυνηγά απλώς ένα τέρας από τα βάθη του διαστήματος.

(Spoiler alert): Κυνηγά μια μορφή λύτρωσης για την ασθένεια της μητέρας του—μια ασθένεια που, ειρωνικά, σχετίζεται με την ίδια εταιρεία στην οποία εργάζεται η «ύποπτη» ως εξωγήινη Έμα Στόουν.

Έτσι, ο Λάνθιμος μετατρέπει ένα κωμικοτραγικό κυνήγι ΑΤΙΑ σε μια ιστορία για την ευθραυστότητα της πίστης, την οδύνη της απώλειας και την ανάγκη μας να φτιάξουμε μύθους όταν η πραγματικότητα δεν προσφέρει παρηγοριά.

Pluribus: Μια πανδημία καλοσύνης και η μοναξιά του ενός

Στη μικρή οθόνη, ο Βινς Γκίλιγκαν — ο δημιουργός του Breaking Bad — επιστρέφει με το Pluribus. Η Ρέα Σίχορν υποδύεται μια γυναίκα που παραμένει ανεπηρέαστη από έναν «ιό ευτυχίας», έναν εξωγήινο κώδικα που δύο επιστήμονες μετατρέπουν κατά λάθος σε παγκόσμια πανδημία καλοσύνης.

Το ανθρώπινο είδος συγχρονίζεται νοητικά, σε πρωτοφανή αρμονία, σαν να ζει μέσα σε ένα ηθικό κολαστήριο όπου όλοι είναι υπέροχοι, συμπονετικοί και απέραντα θετικοί — εκτός από εκείνη. Το εύρημα του Γκίλιγκαν είναι σχεδόν ειρωνικά φιλοσοφικό: τι συμβαίνει όταν η ανθρωπότητα γίνεται αγγελική, αλλά η δική σου δυσπιστία μένει ανέπαφη;

Και τελικά: πόσο αντέχει ένας άνθρωπος απέναντι σε έναν κόσμο που αποφασίζει να γίνει «καλός» χωρίς αυτόν;

3I/ATLAS: Όταν η αλήθεια χάνει από την επιθυμία

Ανάμεσα σε αυτές τις φανταστικές ιστορίες υπάρχει μία αληθινή: η αναστάτωση που προκάλεσε η ανίχνευση του τρίτου διαστρικού αντικειμένου στην ιστορία από το αστεροσκοπείο ATLAS στη Χιλή. Δεν ήταν σκάφος. Δεν ήταν μήνυμα. Κι όμως, για μήνες, το διαδίκτυο λειτούργησε σαν ένας γιγαντιαίος θύλακας προφητειών.

Το αξιοσημείωτο δεν είναι η ύπαρξη του αντικειμένου αλλά η συλλογική ανάγκη να είναι κάτι περισσότερο. Σε μια εποχή κατακερματισμένης αλήθειας, η επιθυμία για θαύμα λειτουργεί ως καταφύγιο.

Όπως είπε ο αναπληρωτής διοικητής της NASA, Αμίτ Κσατρίγια: «Μοιάζει με κομήτη, συμπεριφέρεται σαν κομήτης και όλες οι ενδείξεις δείχνουν πως πρόκειται για κομήτη. Η διαφορά είναι πως ήρθε έξω από το Ηλιακό Σύστημα.»

Και συμπλήρωσε: «Δεν έχουμε δει καμία τεχνοϋπογραφή ή κάτι που να υποδηλώνει ότι δεν είναι κομήτης.»

Ο Καρλ Γιουνγκ και ο ουρανός ως ψυχικό τοπίο

Ο Γιουνγκ είχε παρατηρήσει ήδη από το 1958 ότι τα UFO λειτουργούν ως επιφάνειες προβολής. «Κάτι βλέπουν όλοι, αλλά κανείς δεν ξέρει τι», έγραφε στο Flying Saucers. Για τον ίδιο, τα UFO ήταν αληθινά όχι ως μηχανές, αλλά ως ψυχικά δοχεία συλλογικού άγχους.

Η σύγχρονη φαντασία δεν έχει πάψει να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο· απλώς οι φόβοι έχουν αλλάξει μορφή.

Κι άλλωστε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο άνθρωπος διαχρονικά στρέφει το βλέμμα στα άστρα για να απαντήσει στα κομμάτια του παζλ που δεν κατάφερε να βάλει στη θέση τους: τι είναι, ποια είναι η θέση του στο σύμπαν, πότε και πώς θα λυτρωθεί, αν μπορεί να προφητεύσει τις ατυχίες της ζωής και να αποφύγει τις κακοτοπιές, και—τελικά—τι του ξημερώνει.

Ο ουρανός, ως άγνωστος και απρόσιτος «Θεός», μοιάζει πάντα να ορίζει κάθε πριν, κάθε τώρα και κάθε ύστερα.

Η Ισπανία του Φράνκο, η προπαγάνδα και οι εξωγήινοι

Στο Fables of Development, η Ανά Φερνάντεθ-Σεμπριάν δείχνει πώς η δικτατορία του Φράνκο αξιοποίησε τις θεάσεις UFO από τη δεκαετία του ’50 έως το ’70.

Δεν τις επινόησε· τις κατεύνασε. Για ένα καθεστώς που αδυνατούσε να προσφέρει πραγματικό εκσυγχρονισμό, η εικόνα της «εξωγήινης τεχνολογίας» λειτουργούσε ως προέκταση της κρατικής προπαγάνδας.

Σε μια κοινωνία βυθισμένη στη λογοκρισία και τον ψυχροπολεμικό φόβο, οι ιπτάμενοι δίσκοι έγιναν καθρέφτης μιας συλλογικής φαντασίας που ζητούσε ελπίδα στον ουρανό — πραγματικό ή φανταστικό.

Ο σοσιαλισμός θα έρθει από «εκεί έξω»

Ο Αργεντίνος τροτσκιστής Χουάν Ποσάδας κατέλαβε μια από τις πιο αλλόκοτες και αποκαλυπτικές θέσεις του 20ού αιώνα, συνδέοντας άμεσα τον σοσιαλισμό με την ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών.

Στο κλίμα ψυχροπολεμικού τρόμου, υποστήριξε πως αν τα ΑΤΙΑ υπάρχουν, τότε προέρχονται από ανώτερους —και αναγκαστικά σοσιαλιστικούς— πολιτισμούς.

Στο κείμενό του Les soucoupes volantes, le processus de la matière et de l’énergie, et le socialisme, ο Ποσάδας υποστηρίζει ότι η ύπαρξη UFO και εξωγήινης νοημοσύνης είναι ουσιαστικά δεδομένη, όχι λόγω επιστημονικών αποδείξεων, αλλά επειδή η «υλική πορεία της εξέλιξης» καθιστά αναπόφευκτη την εμφάνιση ανώτερων μορφών ζωής στο σύμπαν. Ένας πολιτισμός ικανός να ταξιδεύει ως τη Γη θα έχει, κατά τη λογική του, ξεπεράσει πόλεμο, εκμετάλλευση, καπιταλισμό και γραφειοκρατία· άρα οι εξωγήινοι δεν μπορεί να είναι εχθρικοί, αλλά φορείς μιας ανώτερης κοινωνικής οργάνωσης, πιθανόν σοσιαλιστικής.

Ο Ποσάδας θεωρεί ότι τόσο ο καπιταλισμός όσο και η σταλινική γραφειοκρατία αποφεύγουν σοβαρή έρευνα των UFO — ο πρώτος επειδή δεν βλέπει κέρδος, η δεύτερη επειδή φοβάται την αποκάλυψη της δικής της καθυστέρησης. Έτσι, το θέμα αποσιωπάται ή γελοιοποιείται.

Συνδέοντας επιστήμη και μαρξισμό, ο Ποσάδας υποστηρίζει ότι η διαλεκτική εξέλιξη της ύλης οδηγεί αναπόφευκτα σε νοήμονες κοινωνίες που τείνουν προς τον σοσιαλισμό. Στο φαντασιακό της εποχής —από το Ρόσγουελ έως το ευρωπαϊκό «κύμα» θεάσεων του ’70— οι εξωγήινοι λειτουργούν ως προεικόνιση ενός μελλοντικού σταδίου της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό καλεί το εργατικό κίνημα να απαιτήσει διαφάνεια, να επιδιώξει τεχνολογική συνεργασία με ανώτερους πολιτισμούς και να δει τους εξωγήινους ως πιθανούς συμμάχους της παγκόσμιας σοσιαλιστικής εξέλιξης.

Ιταλία, 1978: Το έτος που ο ουρανός γέμισε φόβο

Το Ovni 78 της ομάδας Wu Ming επιστρέφει σε μια Ιταλία διχασμένη. Η δολοφονία του Άλντο Μόρο, η έκρηξη της ηρωίνης, η δράση των Ερυθρών Ταξιαρχιών και η γενικευμένη αίσθηση παρακμής δημιουργούσαν ένα κοινωνικό τοπίο όπου ο κίνδυνος έμοιαζε να έρχεται από παντού.

Οι θεάσεις UFO πολλαπλασιάστηκαν — σε πόλεις, χωριά, αεροδρόμια, σχολεία. Ήταν σαν η κοινωνία να χρειαζόταν να πιστέψει ότι η απειλή ερχόταν από ψηλά, επειδή δεν μπορούσε να διαχειριστεί εκείνη που ερχόταν από μέσα.

Ένας καθρέφτης που δεν κολακεύει

Στο Los mismos malvados de siempre, ο Πέπε Τεσόρο εξετάζει τις σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας ως σύμπτωμα ενός κόσμου όπου η τεχνολογία, η πολιτική και η παγκόσμια βία έχουν διαλύσει κάθε σταθερό σημείο αναφοράς. Όταν η πραγματικότητα γίνεται ασυνάρτητη, ο νους επινοεί εξηγήσεις· κάποιες φορές με μεγάλα μάτια και ασημένια σκάφη.

Ο σύγχρονος «εξωγήινος» δεν έρχεται από μακρινούς γαλαξίες. Είναι ο ίδιος ο άνθρωπος: μόνος, αποπροσανατολισμένος, αβέβαιος, παγιδευμένος σε έναν κόσμο που κινείται γρηγορότερα από την ικανότητα κατανόησής του.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι νέες εξωγήινες ιστορίες δεν έχουν ήρωες σαν τον Φοξ Μόλντερ και την Ντέινα Σκάλι (X-Files): χαρισματικούς, ρομαντικά αφοσιωμένους στην αλήθεια. Οι σημερινοί ήρωες μοιάζουν με τους θεατές τους: κουρασμένοι, αμφίθυμοι, λίγο χαμένοι.

Η πιθανή «επαφή», αν έρθει, δεν θα είναι λύτρωση. Θα είναι αντανάκλαση.

Ίσως, τελικά, να μη φοβόμαστε τους εξωγήινους. Ίσως να φοβόμαστε το τι θα μας αποκαλύψει η συνάντηση με τον ίδιο μας τον εαυτό.

*Mε πληροφορίες από: El Pais,  Les soucoupes volantes, le processus de la matière et de l’énergie, et le socialisme, Los mismos malvados de siempre, Fables of Development: Capitalism and Social Imaginaries in Spain, Κεντρική Φωτογραφία: Αφίσα της ταινίας Bugonia, Πηγή: imdb.com