Από την Ελένη στον Αϊνστάιν – Ο ιδιωτικός Νίκος Καζαντζάκης μέσα από 1.000 ανέκδοτες επιστολές του

Από την τρυφερότητα προς την Ελένη Καζαντζάκη, μέχρι την πικρία για την πολεμική που δεχόταν και τις παρασκηνιακές κινήσεις για το Νόμπελ, ή τα όσα είπε στον Άλμπερτ Άϊνσταϊν, ο σπουδαίος Νίκος Καζαντζάκης αποκαλύπτεται μέσα από χίλια του γράμματα, τα οποία αποτελούν το αποτέλεσμα ενός τιτάνιου ψηφιακού εγχειρήματος που έφερε εις πέρας το Μουσείο Καζαντζάκη.

Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη συστήνει πλέον στο κοινό το μεγάλο εγχείρημα που αφορά στην ανάδειξη της επιστολογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη με την ψηφιοποίηση, μεταγραφή, μετάφραση και πλήρη τεκμηρίωση 1.000 επιστολών, με αποστολέα τον μεγάλο Κρητικό.

Η πρωτοβουλία αυτή, όπως τονίζει στην εφημερίδα Πατρίς η επιμελήτρια Συλλογών και αναπληρώτρια διευθύντρια του Μουσείου, Παρασκευή Βασιλειάδη, συνδυάζει την πολιτιστική εξωστρέφεια με τη σοβαρή επιστημονική έρευνα, ενισχύοντας τη θέση του Μουσείου ως «ζωντανού κέντρου καζαντζακικών σπουδών».

«Ο προσωπικός λόγος του Νίκου Καζαντζάκη δεν αποτελεί δευτερεύον υλικό, αλλά θεμελιώδες τμήμα της πορείας της έμπνευσής του»

Η ολοκλήρωση της ψηφιακής αυτής έκδοσης, η οποία αποτελεί μία από τις πλουσιότερες συλλογές του Μουσείου, απαιτούσε την προσπάθεια πολλών ανθρώπων που οραματίστηκαν τη διάθεση του αρχειακού πλούτου. Η υπ. δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας Ε.Κ.Π.Α. και επιμελήτρια συλλογών – αν. διευθύντρια Μουσείου Καζαντζάκη Βασιλειάδη, η οποία έχει ήδη στο ενεργητικό της τον εντοπισμό του χαμένου έργου «Ανήφορος», ανέλαβε να φέρει εις πέρας αυτό το έργο σε χρόνο-ρεκόρ εννέα μηνών, ένα επίτευγμα που η ίδια χαρακτήρισε ως προσωπικό στοίχημα.

Όπως εξηγεί στη συνέντευξή της στην Αντωνία Κουτσάκη, η συγκέντρωση του υλικού είχε ξεκινήσει πολύ πριν την ίδρυση του Μουσείου από τον Γιώργο Ανεμογιάννη, ιδρυτή του και σπουδαίο «διασώστη» του αρχείου, με πρώτο πυρήνα τις επιστολές του συγγραφέα προς τον πατέρα του Αντώνη Ανεμογιάννη.

Αυτή η προσπάθεια στηρίχθηκε με την πάροδο των ετών από την Ελένη Καζαντζάκη, αλλά και από τις πολύτιμες δωρεές πολλών ιδιωτών, όπως η Άννα Σικελιανού, η Μαρίκα Παπαϊωάννου (για τον Αιμίλιο Χουρμούζιο), η Ruth Gorney-Dunkelblum και η Νίκη Σταύρου, με αποτέλεσμα το Επιστολικό Αρχείο να αριθμεί σήμερα πάνω από 6.000 επιστολές.

Η «ψηφιακή έκδοση» των επιστολών είναι, «μία πράξη βαθιάς αποκατάστασης, διάδοσης και εξωστρέφειας», καθώς η έρευνα απέδειξε ότι «ο προσωπικός λόγος του Νίκου Καζαντζάκη δεν αποτελεί δευτερεύον υλικό, αλλά θεμελιώδες τμήμα της πορείας της έμπνευσής του και της καλλιτεχνικής του διαμόρφωσης».

«Η ψηφιακή έκδοση των επιστολών είναι μια πράξη βαθιάς αποκατάστασης, διάδοσης και εξωστρέφειας»

Επιστολή στον Άλμπερτ Αϊνστάιν

Μέσα από τα χίλια αυτά γράμματα, ο αναγνώστης και ο ερευνητής αποκτούν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν περισσότερο τον άνθρωπο Καζαντζάκη, παρακολουθώντας τη διαμόρφωση της σκέψης του «σε πραγματικό χρόνο». Όπως τονίζει η ίδια, «νιώθω πως με αυτή την έκδοση, γεφυρώνεται η επιστήμη με το κοινό του Μουσείου και το καζαντζακικό πνεύμα προσφέρεται ως κοινό αγαθό».

Η σε βάθος μελέτη του υλικού έφερε στο φως «σημαντικά νέα δεδομένα» που φωτίζουν παραγνωρισμένες ή υποφωτισμένες πτυχές της ζωής και του έργου του συγγραφέα. Ανάμεσα στα πιο εντυπωσιακά είναι οι πληροφορίες σχετικά με τις κινήσεις και τις επαφές του Καζαντζάκη στην προσπάθεια διεκδίκησης του Βραβείου Νόμπελ, αλλά και η πίκρα που ένιωθε για την πολεμική που δεχόταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Επιπλέον, γνωστοποιείται η επιθυμία του για τη δημιουργία Μουσείου στο πατρικό του σπίτι στο Ηράκλειο.

Ένα εξίσου σημαντικό εύρημα είναι η παρουσίαση, για πρώτη φορά, της αλληλογραφίας του με τον κύκλο Πολωνοεβραίων επαναστατημένων γυναικών του Βερολίνου, τον λεγόμενο «Πύρινο κύκλο», μία εκ των οποίων, η Ραχήλ Λιπστάιν, ενέπνευσε τον χαρακτήρα της Νοεμής στο μυθιστόρημά του «Ανήφορος».

«Οι επιστολές δεν αλλάζουν απλώς την ανάγνωση· τη βαθαίνουν»

Επιστολή προς τον Ζυλ Ντάσεν

Περισσότερες από τις μισές επιστολές του αρχείου απευθύνονται στη δεύτερη σύζυγό του, την Ελένη Καζαντζάκη, αποδεικνύοντας τον κεντρικό ρόλο της στη ζωή και τη γραφή του. Ωστόσο, ο κατάλογος των παραληπτών είναι τεράστιος και περιλαμβάνει προσωπικότητες όπως ο Άγγελος Σικελιανός, ο Ιωάννης Κακριδής, ο Αιμίλιος Χουρμούζιος και η Έλλη Λαμπρίδη, αναδεικνύοντας το παγκόσμιο δίκτυο επαφών του.

«Οι επιστολές δεν αλλάζουν απλώς την ανάγνωση· τη βαθαίνουν» δηλώνει ξεκάθαρα η Βασιλειάδη στη συνέντευξή της.

Επιστολή Νίκου και Ελένης προς τον Ι. Κακριδή

Αυτό συμβαίνει γιατί επιτρέπουν στον αναγνώστη να δει τη διαδρομή των ιδεών του, να κατανοήσει τις πηγές της έμπνευσής του και να παρακολουθήσει τη σχέση ανάμεσα στη ζωή και τη γραφή. Η ψηφιακή συλλογή, μέσω των δυνατοτήτων αναζήτησης με κριτήρια όπως ο παραλήπτης, ο τόπος ή το ελεύθερο κείμενο, αποτελεί μια δυναμική, ανοιχτή πλατφόρμα που ο στόχος είναι να εμπλουτίζεται συνεχώς, ώστε να «αποκαθίσταται ο διάλογος στο σύνολό του».

Η πιο συγκινητική στιγμή για την ερευνήτρια, μέσα στον φόρτο εργασίας, ήταν η ανακάλυψη μιας φράσης σε επιστολή προς την Ελένη Καζαντζάκη, την οποία μοιράστηκε με την ομάδα της: «Όμως, ό,τι κι αν γίνει, εμάς το σύνθημά μας είναι πάντα: “High thinking – hard work – adventurous excitement!”».

Επιστολή προς τον Γιάννη Αγγελάκη

Με αυτή την κίνηση, το Μουσείο Καζαντζάκη εδραιώνεται ως κεντρικός ψηφιακός κόμβος για τις καζαντζακικές σπουδές, ανταποκρινόμενο στο αίτημα για την ενότητα του τεράστιου λογοτεχνικού του κεφαλαίου σε έναν κοινό ψηφιακό τόπο.

Μπείτε στο βαθύ, ειλικρινές και απόλυτα προσωπικό σύμπαν του Νίκου Καζαντζάκη στην ιστοσελίδα letters.kazantzaki.gr

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη εδώ