«Η δυστυχία είναι μεταδοτική ασθένεια» – Πώς η Μάρθα Γκράχαμ απογείωσε τον σύγχρονο χορό

Η Γκράχαμ δεν ήταν η πρώτη χορεύτρια που αποτίναξε τα δεσμά του μπαλέτου και αναζήτησε νέους τρόπους κίνησης, καθώς ο κόσμος άλλαζε στις αρχές του 20ού αιώνα: το ελεύθερο πνεύμα Ισαδώρα Ντάνκαν είχε κάνει την εμφάνισή της στα ευρωπαϊκά σαλόνια, η Λόι Φούλερ πειραματιζόταν με κοστούμια και εφέ φωτισμού, ενώ η Ρουθ Σεντ Ντενίς και ο Τεντ Σον, με τους οποίους είχε εκπαιδευτεί η Γκράχαμ, εξερεύνησαν τον χορό μιμούμενοι τα στυλ της Ινδίας, της Αιγύπτου και της Ιαπωνίας.

Ριζωμένη στη γη

Αλλά ήταν η Γκράχαμ που έγινε η πραγματική νονά του σύγχρονου χορού, αναπτύσσοντας μια τεχνική που θα γινόταν η βάση της εκπαίδευσης πολλών χορευτών σε όλο τον κόσμο, και μια αυστηρά μοντερνιστική χορογραφία που θα έδειχνε στον χορό μια νέα κατεύθυνση.

Ενώ το μπαλέτο πετούσε προς τον ουρανό, η Γκράχαμ ήταν ριζωμένη στη γη. Ενώ οι κλασικές πλάτες ήταν ίσιες και κορδωτές, η Γκράχαμ καμπύλωνε τη σπονδυλική στήλη και έγερνε τη λεκάνη σε βαθιές συσπάσεις, συνδέοντας την με κάποιο αρχέγονο σημείο δύναμης.

Στις πιο διάσημες εικόνες της Γκράχαμ που χορεύει, φοράει μια φούστα που σχηματίζει ημικύκλιο ενώ φτάνει ψηλά ή μακριά στο χώρο, αλλά και στην ψυχή. Μπορείτε να αισθανθείτε τη βαρύτητά της μόνο κοιτάζοντας τη φωτογραφία.

Η Masha Maddux, που εντάχθηκε στην ομάδα της Γκράχαμ το 2007 (η ίδια η Γκράχαμ πέθανε το 1991 σε ηλικία 96 ετών), περιγράφει την τεχνική: «Είναι συγκρατημένη. Είναι πολύ βαθιά, πολύ ενστικτώδης, θεατρική και με μια ορισμένη ένταση». Πώς είναι να χορεύεις έτσι; «Απελευθερωτικό!».

«Δεν ήταν ο τύπος του ανθρώπου που θα προσποιούταν ότι είναι πολιτισμένη. Αν λοιπόν τα συναισθήματά της ήταν έντονα, δεν τα συγκρατούσε»

«Η κίνηση δεν ψεύδεται ποτέ»

Γεννημένη το 1894 στην Πενσυλβάνια, η Γκράχαμ μετακόμισε αργότερα στην Καλιφόρνια με την οικογένειά της. Ο πατέρας της, γιατρός και ψυχίατρος, της έδωσε αυτό που η ίδια αποκαλούσε το πρώτο της μάθημα χορού. «Η κίνηση δεν ψεύδεται ποτέ», της είπε.

Αφού χόρεψε με την ομάδα Denishawn των St Denis και Shawn, η Γκράχαμ δέχτηκε μια θέση στην μουσική επιθεώρηση Greenwich Village Follies, αλλά ήταν σίγουρη ότι η τέχνη της μπορούσε να είναι κάτι περισσότερο από αυτό που ο Maddux αποκαλεί «ασήμαντη διασκέδαση».

Η Γκράχαμ σύντομα ίδρυσε τη σχολή και την ομάδα της, δημιουργώντας σημαντικά έργα εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία, την ιστορία, την αμερικανική Δύση και τον πλούσιο εσωτερικό μας κόσμο (όπως στο Lamentation του 1930, μια μελέτη του πένθους), με ισχυρούς γυναικείους χαρακτήρες στο προσκήνιο.

Νονά της Madonna

Πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες πέρασαν από το στούντιό της, από άλλους πρωτοπόρους του χορού όπως ο Merce Cunningham, ο οποίος εμφανίστηκε με την ομάδα της Γκράχαμ πριν χαράξει τη δική του πρωτοποριακή πορεία στον σύγχρονο χορό, μέχρι τη Madonna, η οποία παρακολούθησε μαθήματα όταν έφτασε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη.

Ήταν η Graham που έδωσε στην επαναστατική μαθήτριά της το ψευδώνυμο Madame X, ένα όνομα που η Madonna χρησιμοποίησε για τον τίτλο ενός άλμπουμ δεκαετίες αργότερα.

Η Γκράχαμ ήταν αναμφίβολα μια δυναμική προσωπικότητα, τόσο στην προσωπική της ζωή όσο και στη σκηνή. Στις φωτογραφίες της, με τα σκούρα μαλλιά της πιασμένα σε σινιόν, εκπέμπει σοβαρότητα, αλλά και πάθος.

Ή, όπως το θέτει η Maddux: «Δεν ήταν ο τύπος του ανθρώπου που θα προσποιούταν ότι είναι πολιτισμένη. Αν λοιπόν τα συναισθήματά της ήταν έντονα, δεν τα συγκρατούσε».

«Όταν έφευγε από τη σκηνή, έπαιρνε τη σκηνή μαζί της»

Η Yorke-Edgell, που γνώρισε τη Γκράχαμ σε μια οντισιόν, την περιγράφει ως ένα άτομο με μια ενέργεια που δονείται. «Είχε απλά αυτή την παρουσία, μια απόλυτη αφοσίωση στην τέχνη της», λέει, ενθυμούμενη τα λόγια του πρώην χορευτή και δασκάλου της Γκράχαμ, Robert Cohan: «Όταν έφευγε από τη σκηνή, έπαιρνε τη σκηνή μαζί της».

Η Μάρθα Γκράχαμ ως ουράνια φλόγα, υπέρτατη, αυστηρή και άγνωστη: αυτή ήταν η ιστορία. Υπάρχει κάποια άλλη; Η βιογραφία, του 2022, του Νιλ Μπάλντουιν «Μάρθα Γκράχαμ: Όταν ο χορός έγινε μοντέρνο;» σκαλίζει την πρώιμη ζωή και καριέρα της Γκράχαμ, καθώς η ίδια και μια αφοσιωμένη οπαδός της ανέπτυσσαν την πρώτη κωδικοποιημένη τεχνική του μοντέρνου χορού.

Όσο και αν το έργο έχει γεράσει στον αιώνα που μεσολάβησε, είναι δύσκολο να μην εκτιμήσει κανείς την επιμονή του οράματος της Γκράχαμ και τη σημασία της εφεύρεσής της. Ο μοντέρνος χορός στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν προέκυψε από ένα ευανάγνωστο πλαίσιο υψηλής τέχνης – μια χούφτα άτομα, κυρίως γυναίκες, έπρεπε να κάνουν το δικό τους, επιμένοντας στο χορό όχι ως ψυχαγωγία αλλά ως τέχνη, σε μια εποχή που δεν είχαν ούτε υποστήριξη ούτε αναγνώριση.

Στις φωτογραφίες της, με τα σκούρα μαλλιά της πιασμένα σε σινιόν, εκπέμπει σοβαρότητα, αλλά και πάθος

«Οι χορευτές είναι οι αγγελιοφόροι των θεών»

Βαθιά επηρεασμένη από τον επί χρόνια μουσικό διευθυντή της Louis Horst, και βοηθούμενη από μια φάλαγγα σχεδόν απίστευτα αφοσιωμένων νέων γυναικών, η Γκράχαμ σφυρηλάτησε μια σωματική τεχνική που μπορούσε να αναπαραχθεί, να διδαχθεί, να επεκταθεί και να ισορροπήσει- μια προσωπική κινητική γλώσσα τόσο ιδιοσυγκρασιακή και αναγνωρίσιμη όσο και οι φωνές συγκεκριμένων ποιητών ή συνθετών- ένα πράγμα ταυτόχρονα μέσα και έξω από το σώμα της.

«Η Μάρθα ήθελε πάντα να αφήσει πίσω της έναν θρύλο, όχι μια βιογραφία», γράφει η Ανιές Ντε Μιλ στο βιβλίο «Μάρθα: Η ζωή και το έργο της Μάρθα Γκράχαμ». «Για τον σκοπό αυτό έκανε σκόπιμα και εργατικά δύσκολο τον δρόμο οποιουδήποτε βιογράφου. Κατέστρεψε προσωπικά έγγραφα, επιστολές, αρχεία, ακόμη και βιβλία και άρθρα που την αφορούσαν όπου τα έβρισκε: τα γράμματά της στη μητέρα της, τα γράμματά της στους εραστές της, παλιά προγράμματα και κριτικές – όλα καταστράφηκαν. Το παρελθόν έπρεπε να σβηστεί και να αναδιαμορφωθεί σύμφωνα με τη θέληση της Μάρθας και με όποια διαθήκη επέλεγε να αφήσει».

Η ίδια η Μάρθα Γκράχαμ έγραψε στις αναμνήσεις της Blood Memory ότι η ουσία του χορού είναι το τοπίο της ψυχής. «Οι χορευτές είναι οι αγγελιοφόροι των θεών» είπε.

*Το English National Ballet παρουσιάζει το Errand Into the Maze στο πλαίσιο του R:Evolution στο θέατρο Sadler’s Wells του Λονδίνου, μέχρι τις 11 Οκτωβρίου και το Yorke Dance Project παρουσιάζει το Deep Song σε περιοδεία στο πλαίσιο του Modern Milestones μέχρι τις 22 Ιανουαρίου.

*Με στοιχεία από theguardian.com