Ο Μάης του ’68 έχει γραφτεί, τραγουδηθεί και κινηματογραφηθεί όσο λίγες στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας. Οι φοιτητικές εξεγέρσεις που ξέσπασαν στη Σορβόννη και εξαπλώθηκαν σαν φωτιά σε ολόκληρη τη Γαλλία, δεν ανέτρεψαν μόνο το καθεστώς του Σαρλ ντε Γκωλ – «ανατίναξαν» και την ίδια τη βάση της γαλλικής σκέψης, της τέχνης, του πολιτισμού. Η φιλοσοφία βγήκε στους δρόμους, οι αφίσες του Atelier Populaire έγιναν σύμβολα και το σινεμά του Ζαν Οστάς —με τη «Μητέρα και την Πόρνη»— κατέγραψε την εποχή σαν πληγή.

«La beauté est dans la rue»

Moυσική που γεννήθηκε στα υπόγεια του Παρισιού

Αυτό που δεν έχει ειπωθεί αρκετά, είναι πως εκείνη η πολιτισμική έκρηξη άλλαξε ριζικά και τη μουσική. Όχι τη «γαλλική ποπ» των σαλονιών, αλλά τον underground ήχο που γεννήθηκε στα υπόγεια του Παρισιού, στα φοιτητικά εργαστήρια και στα αυτοσχέδια στούντιο. Ο Αυστραλός μουσικός και δημοσιογράφος Ίαν Τόμσον το ανακάλυψε τυχαία — σ’ ένα κουτί σκονισμένων δίσκων που έγραφε απλώς «French prog-rock». Ήταν, όπως λέει, σαν να έπεσε σε ένα μουσικό ηφαίστειο που είχε ξεχαστεί για μισό αιώνα.

Μέσα στους δίσκους υπήρχαν οι Magma, μια ομάδα μουσικών που συνδύαζε τον αυτοσχεδιασμό του Τζον Κολτρέιν, το συμφωνικό μεγαλείο του Κάρλ Όρφ και στίχους σε μια επινοημένη γλώσσα — την Kobaïan. Οι Gong, με ιδρυτή τον Ντέιβιντ Άλεν των Soft Machine, έπαιζαν ψυχεδελικό space-rock. Οι Red Noise τραγουδούσαν για την αστυνομική βία και την καταστολή. Οι Ame Son έσπαγαν τη φόρμα με φλάουτα, τύμπανα και ελεύθερους ρυθμούς. «Ήταν η ίδια αίσθηση που είχα όταν ανακάλυψα το Krautrock στα τέλη του ’80», θυμάται ο Τόμσον μιλώντας στον Guardian. «Μόνο που εδώ μιλούσαμε για κάτι πιο underground, σχεδόν υπαρξιακό».


Ο Τόμσον, άλλοτε frontman του συγκροτήματος Full Fathom Five, άφησε πίσω του την Αυστραλία και ξεκίνησε μια εμμονή. Ταξίδεψε στη Γαλλία, αναζήτησε τους παλιούς μουσικούς, κατέγραψε τις ιστορίες τους και έγραψε το βιβλίο Synths, Sax & Situationists. Το συμπέρασμα του είναι καθαρό: η γαλλική μουσική επανάσταση γεννήθηκε από την οργή απέναντι στο αγγλοσαξονικό μονοπώλιο. Οι δεκαετίες του ’50 και του ’60 είχαν γεμίσει με καλοχτενισμένα αντίγραφα του Έλβις και των Rolling Stones· ο Τζόνι Αλιντέ και οι Les Variations ήταν απλώς φτηνές μεταφράσεις. «Πίστευαν ότι έπρεπε να τραγουδούν στα αγγλικά για να θεωρηθούν ροκ», λέει.

Η γενιά του ’68

Η γενιά του ’68, ήδη πολιτικοποιημένη από τον πόλεμο της Αλγερίας και τη σκληρή λογοκρισία του κράτους, δεν ανεχόταν άλλες απομιμήσεις. Έψαξε τη ρίζα — και τη βρήκε στη μαύρη αμερικανική τζαζ. Ο Μάιλς Ντέιβις, ο Ντον Τσέρι, οι Art Ensemble of Chicago, ο Όρνετ Κόουλμαν — όλοι πέρασαν από το Παρίσι, φέρνοντας μαζί τους τον «ηλεκτρισμό» της ελευθερίας. Ταυτόχρονα, ο Φρανκ Ζάπα, οι Mothers of Invention, οι King Crimson και ο Captain Beefheart έδειχναν τον δρόμο για μια νέα μουσική γλώσσα, ενώ οι μινιμαλιστές Λα Μοντ Γιανγκ και Τέρι Ράιλι έβαζαν το πνευματικό υπόστρωμα.


Μέσα από αυτά τα ρεύματα ξεπήδησαν σχήματα όπως το Crium Delirium, των αδελφών Τιερί και Φοξ Μαγκάλ, που μεγάλωσαν ακούγοντας τζαζ στο Blue Note της Rue d’Artois. Εκεί γνώρισαν τον Κλάους Μπλασκίζ και τον Κριστιάν Βαντέρ, ιδρυτές των Magma. Μια σκηνή γεννήθηκε, σχεδόν από το τίποτα.

Το νέο ρεύμα είχε τη δική του ταυτότητα: οι Magma και οι Moving Gelatine Plates μπλέκουν την τζαζ με τη συμφωνική φόρμα· οι Gong και οι Ame Son είναι ψυχεδελικοί ταξιδιώτες· οι Red Noise κάνουν θόρυβο ως πολιτική πράξη· οι Art Zoyd αγγίζουν την αβανγκάρντ. Οι Γάλλοι δεν αντιγράφουν πια το Λονδίνο ή το Λος Άντζελες — καταβροχθίζουν είδη, τα ανασυνθέτουν, τα ανατινάζουν. «Όλα μπορούσαν να μπουν μέσα στη ροκ μουσική!», λέει ο Τόμσον.

Η ομορφιά είναι στον δρόμο

Όταν ξέσπασε ο Μάης του ’68, σχεδόν όλοι τους βρέθηκαν στους δρόμους. Οι μουσικοί της Σχολής Καλών Τεχνών τύπωναν τις αφίσες με τα συνθήματα La beauté est dans la rue (Η ομορφιά είναι στον δρόμο), ενώ οι άλλοι έπαιζαν στα οδοφράγματα. Μετά την εξέγερση, ήρθαν τα φεστιβάλ: το Amougies στο Βέλγιο, το φθινόπωρο του 1969, ήταν η γαλλόφωνη απάντηση στο Woodstock. Οι Pink Floyd, ο Φρανκ Ζάπα και οι Art Ensemble of Chicago μοιράστηκαν τη σκηνή με τους Ame Son και τους Gong. Οι θεατές έμπαιναν τζάμπα πηδώντας τους φράχτες. Το κέρδος; Μηδέν. Η ενέργεια; Αμύθητη.


Παρά την πρωτοφανή δημιουργικότητα, η σκηνή δεν κατάφερε να επιβιώσει εμπορικά. Ελάχιστα μέσα την πρόβαλαν, λίγες δισκογραφικές ρίσκαραν. Όμως οι ίδιοι οι μουσικοί δεν ενδιαφέρονταν για κέρδος. Πολλοί ήταν σοσιαλιστές ή κομμουνιστές, απέρριπταν τη μουσική βιομηχανία ως καπιταλιστικό μηχανισμό και προτιμούσαν τη ζωντανή εμπειρία. Οι συναυλίες τους ήταν συλλογικές τελετουργίες, με το κοινό πάνω στη σκηνή και τη μουσική ως πράξη απελευθέρωσης. Οι πιο ριζοσπαστικές μπάντες, όπως οι Komintern και Maajun, ίδρυσαν το FLIP (Force of Liberation and Pop Intervention) και έπαιζαν ακόμα και σε ψυχιατρεία.

«Η μουσική επανάσταση της Γαλλίας δεν ήταν μια διακήρυξη — ήταν ένα πραγματικό πείραμα»

Ο Τόμσον βλέπει σε όλο αυτό το πνεύμα των Καταστασιακών — την άρνηση της εμπορευματοποίησης, τη διάλυση των ορίων ανάμεσα στη ζωή και την τέχνη. Η γαλλική underground σκηνή ήξερε ότι θα εξαφανιστεί γρήγορα· το ζητούμενο δεν ήταν η διάρκεια, αλλά η ένταση. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70, είχαν γεννηθεί συγκροτήματα όπως οι Un Drame Musical Instantané, όμως η ενέργεια είχε αρχίσει να εξαντλείται. Στις αρχές του ’80 ήρθε το post-punk και το κύμα έσβησε.


Κι όμως, από τις στάχτες εκείνης της έκρηξης γεννήθηκε κάτι πιο βαθύ: η αυτοπεποίθηση μιας γαλλικής μουσικής ταυτότητας. «Ήταν η στιγμή που η Γαλλία σταμάτησε να μιμείται τους Άγγλους και τους Αμερικανούς», λέει ο Τόμσον. «Από εκεί ξεκίνησε η διαδρομή που οδήγησε στα ’90s, στους Daft Punk, τους Air και τους Phoenix.»

Για τον ίδιο, το ουσιαστικότερο δεν ήταν τα τραγούδια, αλλά το πνεύμα: η μουσική ως επανάσταση, ως πράξη απελευθέρωσης.

«Η μουσική επανάσταση της Γαλλίας», γράφει, «δεν ήταν μια διακήρυξη — ήταν ένα πραγματικό πείραμα. Και για λίγα χρόνια, λειτούργησε».

*Με πληροφορίες από: The Guardian, Κεντρική Φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την ταινία Κινέζα του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, Πηγή: imdb.com

Ειδήσεις Σήμερα: