Μεγάλη Παρασκευή: Η επίσημη του θρήνου σήμερα

Τουλάχιστον σήμερα. Δεν είναι και πολύ αν μια μέρα, μιαν απ’ όλες τις μέρες του χρόνου, καθίσουμε επί ποταμόν Βαβυλώνος, στο μάρμαρο ενός τάφου, και δώσουμε διέξοδο στην οδύνη.

Ο ποιητής έχει δικαίωμα, ίσως και υποχρέωση, να συνθέτη πένθιμους στίχους. Εμείς οι άλλοι εργάτες της γραφής, ηθοποιοί σε θέατρο ποικιλιών όπου η κομεντί πρέπει νάχη τον κύριο λόγο, γινόμαστε βαρετοί αν βγαίνουμε στη χάρτινη σκηνή με τους προσωπικούς μας καημούς, με ένδυμα θλίψεως, με συντριβή στην έκφραση.

Το καλεί η σημερινή μέρα. Με στολή πένθους η χώρα. Η πλερέζα στους φανοστάτες, η μεσίστιος στους ιστούς, κωδωνοκρουσίες στους ναούς, νηστίσιμο το γεύμα. Πένθος ταιριάζει στη Μεγάλη Παρασκευή. Συντονισμένη στον κανόνα η ατομική θλίψη. Στο χρώμα της μέρας η λιτανεία του κόσμου που πορεύεται στην πολιτεία αυτών που τους έφυγαν, και σήμερα είτε τους ανασύρουν από ωχρές μνήμες, είτε εκτελούν απέναντί τους τυπική υποχρέωση, είτε με νωπή την πληγή κομίζουν άνθη της ανοίξεως να ράνουν μ’ αυτά τάφους απόντων, ν’ ανάψουν κεριά, να λιβανίσουν νεκρούς που ξερριζώθηκαν από τη σάρκα τους, που υπήρξαν ψυχή της ψυχής τους.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.4.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Παραβλέπετε την αδυναμία τους, αν είναι αδυναμία να θρηνής πάνω στο αίμα που από τις φλέβες σου ανάβλυσε για να γίνη αίμα και ζωή αυτού που είναι εκτός ζωής.

Και καλά ο πατέρας που η παράδοση, ίσως και η φύση του, τον θέλει με τραχύτερες τις χορδές. Μοίρα των Ιωσήφ να θεωρούνται ότι με ελαφρότητα φέρουν το βάρος. «Άντρας είναι, θα το ξεπεράση».

Αφήστε όμως τους Ιωσήφ. Την άλλη τι την κάνετε; Δεν ξέρω αν αναφέρεται καν ο πατέρας στον επιτάφιο θρήνο. Προέχει η μητέρα.

«Δακρυρρόους θρήνους επί σε η Αγνή μητρικώς, ω Ιησού, επιρραίνουσα, ανεβόα· πώς κηδεύσω σε, Υιέ;» (σ.σ. «Η αγνή Μητέρα σου, ω Ιησού, σε ράντιζε με θρήνους γεμάτους από δάκρυα, βοώντας· πώς θα μπορέσω, Υιέ μου, να σε κηδεύσω;»)

Κανοναρχάκι (σ.σ. ο κανονάρχης ή κανονάρχος/κανόναρχος είναι ο βοηθός ψάλτη που απαγγέλλει μελωδικά τα ψαλλόμενα τροπάρια πριν από τη μουσική εκτέλεση και κρατάει το ίσο) στον Άγιο Παντελεήμονά μου, εκεί στις ακτές του Βοσπόρου, με το ράσο ως τον αστράγαλο, όταν οι χοροί των ψαλτών έφθαναν στο «γλυκύτατόν μου έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον», έστρεφα τα μάτια στο γυναικωνίτη, αναζητώντας τις αντιδράσεις της μητέρας, της Μητέρας μου.

Από τη μητέρα εκείνη δεν έμεινε παρά η απαλή της μνήμη. Ποιος να το φανταζόταν τότε ότι θ’ άκουα άλλη μητέρα, σκύβοντας στο γλυκύτατό της τέκνο, να το ρωτά: «Πώς κηδεύσω σε, Υιέ;» Πώς θα σε θάψω, γυιε μου; Η πιο σπαρακτική κραυγή που βγήκε ποτέ από ανθρώπινα χείλη.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.4.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μεγάλος μπορεί να είναι ο εγωισμός του άντρα. Σε τέτοια όμως στιγμή στη γυναίκα μητέρα παραχωρεί το προβάδισμα κατά την πορεία στη λεωφόρο του σπαραγμού. Η Μάνα κορυφαία. Αυτή απευθύνει απόψε την έκκλησή της: «Μη βραδύνης, η ζωή, εν τοις νεκροίς». Κι’ ας ξέρη ότι είναι μεν εύκολο η ζωή να γίνη θάνατος, αδύνατο όμως ο θάνατος των θνητών να γίνη ζωή.

Τον κήδευσε. Πώς το μπόρεσε; Πώς το μπορέσαμε; Πώς το μπορούμε, κλειστοί από τότε στον εαυτό μας, να ζούμε την κάθε μέρα, και η κάθε μέρα να είναι μια Μεγάλη Παρασκευή.

Η επίσημη του θρήνου σήμερα. Συμπαθάτε μας αν επωφεληθήκαμε από την «ευκαιρία» και, ακολουθώντας την παράδοση που θέλει σπονδές στους νεκρούς, ευρύναμε και πέρα από μας τον πόνο μας. Μια μέρα είν’ αυτή. Πέρασε και πάει. Από αύριο στη δούλεψή σας.

*Άρθρο του Παύλου Παλαιολόγου υπό τον τίτλο «Πώς κηδεύσω σε, Υιέ;». Είχε δημοσιευτεί στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει τη Μεγάλη Παρασκευή του 1974, 12 του μηνός Απριλίου.

Έναν περίπου χρόνο νωρίτερα, τον Ιανουάριο του 1973, ο Παλαιολόγος και η σύζυγός του είχαν αποχαιρετήσει τον Δημήτρη τους, σε ηλικία 48 μόλις ετών.

Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, εικόνα του Επιταφίου Θρήνου (τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα, μονή Βατοπαιδίου). Στο κέντρο της συνθέσεως και σε πρώτο επίπεδο βρίσκεται σαρκοφάγος, εντός της οποίας εικονίζεται η Θεοτόκος, τη στιγμή που αγκαλιάζει και ασπάζεται με οδύνη τον νεκρό Χριστό. Πίσω από την Παναγία βρίσκεται ο Ιωάννης, που σκύβει για να ασπαστεί το χέρι του δασκάλου του, ενώ στη δεξιά στενή πλευρά της σαρκοφάγου ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας αγγίζει τα πόδια του Κυρίου. Ακριβώς πίσω στέκεται όρθιος ο Νικόδημος με τη σκάλα της Αποκαθηλώσεως. Στα αριστερά της παραστάσεως εικονίζεται όμιλος πέντε μυροφόρων γυναικών, εκ των οποίων η Μαγδαληνή ανασηκώνει τα χέρια της οδυρόμενη, ενώ οι υπόλοιπες θρηνούν, φέρνοντας τα καλυμμένα με το ιμάτιο χέρια τους στο πρόσωπο.

Στο κέντρο της σκηνής ορθώνεται ο σταυρός του μαρτυρίου, στην οριζόντια κεραία του οποίου βρίσκεται η επιγραφή «Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ», και εκατέρωθεν της καθέτου η επιγραφή ταυτίσεως της σκηνής «Ο ΕΠΙ/ΤΑΦΙΟΣ ΘΡΙ/ΝΟΣ». Το βάθος της συνθέσεως οριοθετείται από δύο ψηλούς βραχώδεις λόφους με βαθμιδωτές κορυφές. Τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των μορφών, με τα μακρόστενα και μαλακά πλασμένα πρόσωπα, τις τριγωνικές σκιές κάτω από τα μάτια, τα λεπτά άσαρκα σώματα και τις σκληρές πτυχές των ενδυμάτων, συνδέουν την εικόνα με τα εργαστήρια της Καστοριάς των τελευταίων δεκαετιών του 14ου αιώνα (πηγή πληροφοριών: vatopedi.gr).