Στάλιν: Άλλοι είδαν στο πρόσωπό του το λυτρωτή και άλλοι το δήμιο

Τη στιγμή που οι κωδωνοκρουσίες των ναών της Μόσχας καλούν σε δεήσεις για τη μακροημέρευση του πολέμιου της Εκκλησίας και ο Πάπας προσεύχεται για τη σωτηρία του αρνητή της θρησκείας, ο Στάλιν, ηττημένος στη μάχη του με το θάνατο, παραδίδει τη ζωή στο νικητή. Με το τρόπαιο σε λίγο στο χέρι, ο ακατάβλητος πολεμιστής, που είναι και ο μεγαλύτερος καθηγητής της φιλοσοφίας, θ’ ανέβη στο βήμα και ψυχρός, χλωμός, απαθής, θα επαναλάβη τη διδασκαλία του. Μαθήματα από το θάνατο. Εμβρόντητο το κοινό. Σα να μη τον ξαναείδε, σα να μη τον ξανάκουσε. Από τη μια ως την άλλη άκρη της γης, τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που δέχονται το μήνυμα στρέφονται προς τη Μόσχα, όπου αυτή τη φορά ο θάνατος στήνει την έδρα του. Με πόσο δέος η στροφή! Από τα μυστικά του θανάτου κι’ αυτό. Το χάρισμά του, θα λέγαμε. Δε σ’ αφήνει να εξοικειωθής μαζί του. Η αρχαιότερη γνωριμία του ανθρώπου. Συνεχής η επαφή. Σε κάθε όμως επανάληψη, η κατάπληξη. Τίποτα πιο βέβαιο από το θάνατο. Το μόνο βέβαιο. Η πρόβλεψη που ποτέ δε διαψεύσθηκε. Ούτε όταν ο Θεός κατέβηκε στη γη μας. Από το θάνατο πέρασε ο Ιησούς για να βαδίση στην αιωνιότητα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 6.3.1953, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όλα τα άλλα μπορούν να συμβούν ή να μη συμβούν. Ο θάνατος δεν αφήνει θέση στην αμφιβολία. Αν δεν είναι σήμερα, θα είναι αύριο. Πάντως κάποτε θα είναι. Ούτε τα χρονικά όρια μέσα στα οποία θα συντελεσθή το γεγονός αυτό, το μόνο σοβαρό γεγονός της ζωής, είναι τόσο απεριόριστα. Στενά περιθώρια, που όταν αγγίξουν τον αιώνα τα υπογραμμίζουμε, σαν ένα από τα πιο σπάνια φαινόμενα. Ο μόνος κανόνας της ζωής που δεν έχει εξαίρεση είναι ο θάνατος. Έρχεται όμως, και τον δεχόμαστε εμβρόντητοι. Εμβρόντητοι ακόμα και όταν εκείνοι που ακολουθούν τον κανόνα είναι χρονικά ώριμοι για το τέρμα της επίγειας πορείας τους. Το δέος όμως εμπρός στο θάνατο έχει τις κλιμακώσεις του. Δεν είναι το ίδιο εμπρός σ’ όλους τους νεκρούς. Όλοι θα οριζοντιωθούμε κάποτε. «Βασιλεύς ή στρατιώτης, πλούσιος ή πένης, δίκαιος ή αμαρτωλός». Απόλυτη ισότητα μόνο στο θάνατο υπάρχει. Με τη σημαία της ισότητας ο θάνατος, δεν κάνει διακρίσεις απέναντι της ζωής. Διακρίσεις όμως κάνει η ζωή στην ενατένιση του θανάτου. Πολύ πιο φυσικός μάς έρχεται ο θάνατος του άσημου παρά του επιφανούς. Πέθανε; Μια μικρή απορία. Η έκφραση της συμπόνιας. Διαφορετική όμως είναι η αντίδραση μπροστά στο θάνατο του μεγάλου. Η κατάπληξη εδώ. Σα να είναι κάτι έξω από τους νόμους της φύσεως.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 6.3.1953, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Παγκόσμια η κατάπληξη εμπρός στο φέρετρο του Στάλιν. Αλλά ίδια και τα συναισθήματα του κόσμου όλου απέναντι του νεκρού. Μορφή που επί ένα τέταρτο αιώνα δεσπόζει στη ζωή της γης. Με την ειρήνη στην τσέπη. Με τον όλεθρο στο χέρι. Μειδιούσε και αναπνέαμε· αγρίευε και κλαίγαμε τη μοίρα των παιδιών μας· μπλοφάριζε και προσπαθούσαμε να λύσουμε το αίνιγμα. Ηγέτης της πιο μεγάλης σε έκταση επαναστάσεως που γνώρισε ο κόσμος μας, ο τετράγωνος αυτός Ασιάτης, προσκυνήθηκε σα Θεός και μισήθηκε σα δαίμονας. Άλλοι είδαν στο πρόσωπό του το λυτρωτή και άλλοι το δήμιο. Ο φορέας όμως αυτός του αγαθού ή του κακού πεθαίνει και όλοι όσοι τον αγάπησαν, όλοι όσοι τον μίσησαν, παίρνουν εμπρός στο νεκρό την ίδια στάση προσοχής. Δεν είναι η κατά συνθήκην ευλάβεια στους νεκρούς. Είναι η δύναμη που έχει ο θάνατος να γίνεται καταλυτής του μίσους. Η μεγάλη όμως δύναμη του θανάτου είναι ότι, άρνηση αυτός της ζωής, γίνεται δημιουργός ζωής.

Αλήθεια, τίποτα πιο ζωντανό και πιο δημιουργικό από το θάνατο. Ξένος προς την τρέχουσα λογική, περιφρονητής και ανατροπέας των σχεδίων, των υπολογισμών και των προγραμμάτων μας, ο θάνατος έρχεται κάθε τόσο να μεταβάλη την πορεία των λαών και να γράψη αυτός την ιστορία της ανθρωπότητας. Ο τελευταίος που υπολογίζουμε, γίνεται ο πρώτος στη ρύθμιση των τυχών μας. Με φαντασία ανεξάντλητη σε επινοήσεις και τεχνάσματα, φαρσέρ και χιουμορίστας κάποτε, εκλέγει τη στιγμή που αυτός νομίζει κατάλληλη, και αφαιρώντας μ’ ένα φύσημα την πνοή ενός πανίσχυρου ηγέτη, κλείει την παράγραφο που αυτός πάλι, ο θάνατος, είχε ανοίξει, και αρχίζει να γράφη το νέο κεφάλαιο της ιστορίας.

*Κείμενο του πρύτανη του χρονογραφήματος, του ασύγκριτου Παύλου Παλαιολόγου, που έφερε τον τίτλο «Μαθήματα από το θάνατο» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 6 Μαρτίου 1953, την επαύριον του θανάτου του κραταιού ηγέτη της ΕΣΣΔ, στρατάρχη Ιωσήφ Στάλιν. Ο Στάλιν είχε αποβιώσει στη Μόσχα στις 8:50 μ.μ. (ώρα Ελλάδας) της 5ης Μαρτίου 1953.

Ο Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Στάλιν (Τζουγκασβίλι ήταν το πραγματικό επώνυμό του), έως τότε πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου της Σοβιετικής Ένωσης και γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, είχε γεννηθεί στο Γκόρι της Γεωργίας στις 6/18 Δεκεμβρίου 1878.