«Κάτι έχει»

[…] «Μέγας ανήρ καθαυτό μπορεί να μην είταν, αλλά κάτι είχε, δεν χωρεί αμφιβολία. Για να καταφέρει ό,τι κατάφερε!». «Είταν ένα κτήνος, απλούστατα. Ένας μεγάλος εγκληματίας». «Είταν ένας ανισόρροπος». «Δεν ξέρω τι ακριβώς είταν, είχε πάντως έναν περίεργο δυναμισμό, που συνάρπαζε». Όπως θα παρατηρήσετε, οι απαντήσεις αυτές, αν και φαινομενικά αντικρουόμενες, έχουν ωστόσο ένα κρυφό κοινό σημείο. Εκφράζουν στο βάθος μια κατάφαση: Ναι, ο Χίτλερ είταν «κάποιος». Από εκεί και πέρα, ο χαρακτηρισμός του σαν ανισόρροπου ή εγκληματία, δυναμικού τύπου ή γεννημένου ηγέτη, ξεκινάει περισσότερο από μια συναισθηματική διάθεση παρά από μια ψύχραιμη εκτίμηση. Αντικαθρεφτίζει ακόμα, ανεπίγνωστα, ασύνειδες προτιμήσεις εκείνου που απαντάει. Ο ένας θαυμάζει —ή ζηλεύει, που κάνει ακριβώς το ίδιο— τους δυναμικούς· ο άλλος γοητεύεται από τους ορισμένου τύπου ανισόρροπους. Είναι κι’ εκείνοι —ας μη ξεφωνίσουμε από αγανάκτηση— που μαγνητίζονται από τους εγκληματίες. […]

Ώστε ο Χίτλερ «είταν κάποιος». Ας πάρουμε τη μετριοπαθέστερη τούτη εκδοχή. Και για να πετύχουμε τη μεγαλύτερη που γίνεται αντικειμενικότητα, ας βγούμε από τα σύνορα της εποχής εκείνης, ας καταργήσουμε τον υποκειμενικό παράγοντα — όσο τουλάχιστον γίνεται. Από μέρος του ο υπογραφόμενος δεν θα είχε καμμιάν απολύτως αντίρρηση να βάλει στο ίδιο επίπεδο τον Χίτλερ και τον Βοναπάρτη. Μη μας ξεγελάει ο θρύλος, η απόσταση, η ναπολεοντολογία του νεαρού Ουγκό, όλη εκείνη η επιγενόμενη ποίηση και φιλολογία που ύφαναν το έπος της αυτοκρατορίας. Οι σύγχρονοι έβλεπαν τα γεγονότα με άλλο μάτι. Ιδιαίτερα εκείνοι που δεν έβγαιναν κερδισμένοι από την περιπέτεια. Κι’ έπειτα ας μη ξεχνάμε πως ο μύθος του Βοναπάρτη μάς ήρθε από γαλλικό χέρι, γιατί η Γαλλία είχε το φιλολογικό πρόσταγμα της εποχής. Νικημένη στο Βατερλώ, είχε νικήσει πολύ πριν, κι’ επιζήσει πολύ ύστερα, στον πνευματικό τομέα. Ίσως το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Βοναπάρτη να είταν ένα αρνητικό κατόρθωμα: πως δεν κατάφερε να σκοτώσει την πνευματική Γαλλία, να την πάρει στον τάφο μαζί του. Όπως και δεν είχε καταφέρει να σκοτώσει, παρά τις πολύ φιλότιμες προσπάθειές του, τη μητέρα του: την Επανάσταση.

Επιμένω στον Βοναπάρτη για να εξασφαλίσω καλή συντροφιά στον Χίτλερ. Τα θύματα του δεύτερου είταν βέβαια περισσότερα, αλλά για τη μειωτική σύγκριση δεν φταίει ο πρώτος. Φταίνε τα σχετικώς πρωτόγονα μέσα ολέθρου που διέθετε. Εκείνος μια φορά είχε κάνει ό,τι του περνούσε από το χέρι. Σπείρανε και οι δυο τους πολύ ευσυνείδητα, με τα κόκκαλα των στρατών τους, τις στέππες της Ρωσίας, και στον παραλληλισμό τούτο δεν επιτρέπεται να ιδούμε μιαν απλή σύμπτωση. Αν ο Χίτλερ δεν σωφρονίζεται από το προηγούμενο της Μεγάλης Στρατιάς —πράγμα που κάνει πολλούς ν’ απορούν— αυτό είναι κάτι που περιέχει, απλούστατα, το μυστικό που αναζητούμε. Υπάρχει μια λογική εσωτερική και αδήριτη στις μοίρες, στην ιδιοσυγκρασία, τέτοιων ανθρώπων. Περνάνε από τα ίδια ακριβώς μονοπάτια, γιατί άλλος δρόμος δεν τους είναι νοητός. Ο γιγαντισμός τους —που δεν έχει καμμιάν απολύτως σχέση με το ηθικό μέγεθος— χρειάζεται, από ένα σημείο και πέρα, το αχανές για να χορτάσει. Απορρέει από μιαν αφηνιασμένη εγωπάθεια. Ανεμίζουν στην αρχή το λάβαρο μιας κάποιας ιδεολογίας, γιατί τους χρειάζεται ένα πρόσχημα βολικό, ενθουσιαστικό, που να παρασύρει τους πολλούς και να συγκαλύπτει την άπληστη ιδιοτέλειά τους. Ο κόσμος, ύστερα, συνεπαρμένος, παύει να τους ταυτίζει με την ιδεολογία που μεταχειρίστηκαν, τους μεταβάλλει αυτούς τους ίδιους σε ιδεολογίες. Αυτή είναι η αλλόκοτη αλχημεία της προσωπολατρίας. Από ένα σημείο και πέρα, ο έξαλλος δοξομανής απογυμνώνεται, αποθρασύνεται, ηρωοποιείται. Τότε, εκείνο που τον ακολουθεί, που τον σηκώνει στη ράχη του, είναι η δουλοπρέπεια του τυφλού θαυμασμού.

[…] Οι κύριοι αυτοί αλληλοτρώγονται στο μάκρος των ιστορημένων και μη χρόνων για να εξασφαλίσουν ο καθένας για τον εαυτό του τη μερίδα του λέοντος. Και βάζουν τις μάζες που τους ακολουθούν ν’ αλληλοσφάζονται για λογαριασμό τους.

Οι μάζες αλληλοσφάζονται πειθαρχικότατα. Στενάζουν πάντοτε, συχνά όμως, συχνότατα, ζητωκραυγάζουν. Έχουμε τότε το φαινόμενο του ηγέτη που δεν υπακούεται απλά· συναγείρει. Συναγείρει με τι; Με το ανώτερο ήθος του; Με την υψηλή του ανιδιοτέλεια; Με τον αγνό, προφητικό οραματισμό του; Όχι. Μ’ ένα δυναμισμό ιδιότυπο που κρύβει μέσα του, και που μοιάζει τρομαχτικά με το σκοτεινό όπλο της λεγόμενης στη φτηνή φιλολογία «μοιραίας γυναίκας». Είναι ό,τι χρειάζεται για να σε παρασύρει, να χάσεις τον αυτοέλεγχό σου, να καταστραφείς, να εξευτελιστείς. Αν επιτρέπεται, δίχως ρωμαντισμούς και δεισιδαιμονίες, να μιλήσουμε κάπου για σατανισμό, εδώ είναι η κατάλληλη θέση.

[…]

Ο Χίτλερ, ο Στάλιν, είναι πρόσωπα που πληρώθηκαν πολύ ακριβά. Το βάθρο τους έχει χτιστεί από κομμένα κεφάλια.

*Αποσπάσματα από κείμενο του Άγγελου Τερζάκη που έφερε τον τίτλο «Ακριβοπληρωμένοι ήρωες» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την 1η Νοεμβρίου 1961.

Έτσι δε λένε και για τον Πούτιν, σήμερα, οι φίλα προσκείμενοι, οι συμπαθούντες, αλλά και οι «ευμενώς ουδέτεροι» στην υπόθεση της ουκρανικής τραγωδίας; «Κάτι έχει», «είναι κάποιος».

Ποιος άραγε;

Εκείνος που, διά των ενεργουμένων του, προβαίνει σε ωμότητες και σε κτηνωδίες, πέραν πάσης αμφιβολίας πλέον.

Εκείνος που, διά των εντεταλμένων οργάνων του, μιλά ανερυθρίαστα για σκευωρία των Δυτικών, όταν καλείται να πάρει θέση στο ζήτημα των νεκρών αμάχων και των ομαδικών τάφων.

Εκείνος που, διά της κυνικής συμπεριφοράς του, πλήττει βαθύτατα και την πνευματική Ρωσία, την ανεκτίμητης αξίας ρωσική πολιτισμική κληρονομιά.

Εκείνος που, φύσει εγωπαθής, ιδιοτελής και δοξομανής, περνά από τα ίδια ακριβώς μονοπάτια από τα οποία πέρασαν οι μεγαλύτεροι ολετήρες της ανθρωπότητας.

Εκείνος που, μοιραίος και ανάλγητος, κάνει την Ευρώπη αλλά και τον κόσμο ολάκερο να ζει σε έναν εφιάλτη.

Βαρύτατο δυστυχώς το τίμημα που καλείται να πληρώσει η ανθρωπότητα, άλλη μια φορά, για ένα δυναμικό ηγέτη που υποτάσσει το κοινό καλό στον ακόρεστο γιγαντισμό του.