Πολυεπίπεδη ή συγκεντρωτική διακυβέρνηση;

Η πολύνεκρη τραγωδία από τις πυρκαγιές στο Μάτι τον Ιούλιο του 2018 ερμηνεύθηκε με ποικίλους τρόπους. Από την κακοτυχία μέχρι την ύπαρξη αυθαιρέτων και κακοτεχνιών που διευκόλυναν το έργο της φωτιάς και δυσκόλεψαν εκείνο των πυροσβεστών, η προσπάθεια ανεύρεσης ενός αποδιοπομπαίου τράγου ήταν επίμονη. Δεν ερμηνεύθηκε, πάντως, ως πρόβλημα που οφειλόταν στην ανυπαρξία πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.

Όμως ο όρος αυτός δεν ήταν άγνωστος, ειδικά στους ανθρώπους της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης. Λίγους μήνες πιο πριν, τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, είχε υπογραφεί μια προγραμματική συμφωνία μεταξύ του Υπουργείου Εσωτερικών, της ΚΕΔΕ και της ΕΝΠΕ με σκοπό την εφαρμογή της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Ωστόσο, μεταξύ όσων περιγράφονται στη συμφωνία και των αποτελεσμάτων που παρήγαγε, η απόσταση ήταν  μεγάλη.

Π. Καρκατσούλης

Ξ. Κοντιάδης

Ακολούθησαν και άλλες καταστροφές. Οι κρίσεις διαδέχθηκαν η μία την άλλη, ενώ εκείνες που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή πυκνώνουν επικίνδυνα. Σταδιακά, οι παλιές δικαιολογίες για τις καταστροφές έπαψαν να είναι πιστευτές και το καλά κρυμμένο μυστικό που βρισκόταν στον πυρήνα της διακυβέρνησης άρχισε να αποκαλύπτεται. Σε μια απ’ αυτές, τη «Μήδεια», ο Πρωθυπουργός χαρακτήρισε «ενοχλητική» την επικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ υπουργείων, νομικών προσώπων και αυτοδιοίκησης και υπαινίχθηκε ότι πρόθεσή του ήταν να λύσει το θέμα. Έστω κι έτσι, το πρόβλημα της τυπολατρικής και μη προσανατολισμένης σε αποτελέσματα, απομονωμένης και αποσπασματικής δημόσιας διοίκησης, είχε τεθεί.

Το 2020 συστάθηκε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων στην οποία συζητήθηκαν παλαιότερες και νεότερες προτάσεις και ιδέες για το πρόβλημα της διακυβέρνησης. Στις συζητήσεις της τέθηκαν όχι μόνον οι στρεβλώσεις στην λειτουργία της αποκέντρωσης αλλά και λύσεις με βάση ένα λειτουργικό κριτήριο, το «πεδίο πολιτικής», που συνοδεύονταν από δύο πιλοτικές εφαρμογές, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και στην υγεία. Κοινός τόπος των εμπειρογνωμόνων και των εκπροσώπων των συλλογικών φορέων της αυτοδιοίκησης ήταν ότι ένα μοντέλο πολυεπίπεδης διακυβέρνησης είναι απαραίτητο. Οι κρίσεις επέτειναν την υιοθέτησή του.

Για άγνωστους σε εμάς λόγους, όσα συζητήθηκαν σε εκείνη την επιτροπή «πάγωσαν». Δεν υιοθετήθηκαν, ούτε απορρίφθηκαν ρητά. Παρήλθε ο καιρός και την κλιματική κρίση διαδέχθηκε η υγειονομική και η γεωπολιτική. Είναι προφανές πλέον, ακόμη και στους πιο δύσπιστους, ότι ζούμε στην εποχή των μόνιμων κρίσεων (permacrisis).

Οι ανά τον κόσμο ειδικοί αντιπαραβάλλουν στη μονιμότητα της κρίσης τη μονιμότητα της επαγρύπνησης. Όλες οι κοινωνικές δυνάμεις και οργανώσεις του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα πρέπει να συμμετέχουν στην προσπάθεια αντιμετώπισης και υπέρβασης των κρίσεων. Δεν αναζητούνται οι «ιδιοκτήτες» των αρμοδιοτήτων, αλλά οι κατάλληλοι για να τις ασκήσουν και να τις φέρουν εις πέρας. Χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία, πολλές από αυτές προσωποποιούνται.

Από την παλαιότερη λειτουργική διάκριση των αρμοδιοτήτων σε επιτελικές, εκτελεστικές και υποστηρικτικές, που στην Ελλάδα ποτέ δεν υιοθετήθηκε επισήμως, περάσαμε σε μια tailor made ομαδοποίησή τους προκειμένου όσο το δυνατόν περισσότεροι πολίτες να μπορέσουν να βοηθήσουν στην κοινή προσπάθεια. Οι λέξεις δίκτυο, διασύνδεση και λειτουργία έχουν αντικαταστήσει οριστικά τις λέξεις εντολή, αρμοδιότητα, δομή.

Αυτό είναι το νόημα, με απλά λόγια, της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, μιας έννοιας που ξεκίνησε από την προσπάθεια εύρεσης ενός λειτουργικού σχήματος συνεργασίας μεταξύ υπερεθνικού και εθνικού επιπέδου και σήμερα περιλαμβάνει όχι μόνον το κράτος και τον ιδιωτικό τομέα αλλά και την κοινωνία πολιτών σε ένα δίκτυο νοημάτων και πράξεων με κανόνες διαφάνειας και αποδοτικότητας για όλους όσοι συμμετέχουν σε αυτό.

Εδώ, όμως, οι κρατούντες άλλα πρεσβεύουν. Με νομοσχέδιο που εισήχθη στη Βουλή, κινούνται σε εντελώς διαφορετικό μήκος κύματος από τα διεθνώς ισχύοντα. Εξακολουθούν να ομνύουν στο «σοφό» Κέντρο, από το οποίο εκπορεύονται οι λύσεις διακυβέρνησης. Με βάση αυτή την κεντρική ιδέα, ακόμη κι εκείνοι που βρίσκονται στο «πεδίο» θα μπορούν να έχουν έναν απλώς συμβουλευτικό ρόλο. Το Κέντρο γνωρίζει. Αλλά θα τους επιτρέπει να εκφέρουν τη γνώμη τους. Και αφού «λύθηκε» το θέμα της δομής, ακολουθεί η μεθοδολογία και τα κριτήρια της διακυβέρνησης τα οποία, όμως, θα εκπονηθούν εν καιρώ!

Όσο για τις αρμοδιότητες, φοβούμαστε ότι αυτές θα αποδειχθούν στενοκέφαλες. Θα συνεχίσουν να επικαλύπτονται και να προκαλούν αδυναμία συντονισμού στους επίδοξους  δαμαστές τους. Θα συνεχίσουν να δείχνουν ότι πίσω από τον νομικισμό και την τυπολατρία υπάρχει ένα βαθιά ριζωμένο πελατειακό σύστημα που εξυπηρετεί τους κατόχους του αλλά βλάπτει σοβαρά τον τόπο. Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση παραμένει οδοδείκτης μιας άλλης, αντι-πελατειακής Ελλάδας, αναμένοντας την ηγεσία που θα την θεσπίσει και θα την εφαρμόσει.

Παναγιώτης Καρκατσούλης, Εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, Σύμβουλος ΑΣΕΠ, πρ. βουλευτής

Ξενοφών Κοντιάδης, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου