Πολιτικό συμβόλαιο

Σχεδόν εξήντα χρόνια μετά, το «Κόκκινο Βιβλιαράκι» με τη Σκέψη του Προέδρου Μάο επανέρχεται, προσαρμοσμένο στην ψηφιακή εποχή και στον νέο ηγέτη Σι Τζινπίνγκ, διαβάσαμε στο προχθεσινό φύλλο των Νέων. Πρόκειται για την εφαρμογή, την «app», Xuexi Qiangguo που έχει δημιουργήσει το Γραφείο Προπαγάνδας της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας. Xuexi Qiangguo στα κινεζικά ιδεογράμματα μπορεί να διαβαστεί είτε «μελέτησε και κάνε το έθνος μεγάλο» ή «μελέτησε Σι και κάνε το έθνος μεγάλο», ήτοι: μελέτησε τη «Σκέψη του Σι Τζινπίνγκ για τον σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά για μια νέα εποχή». Η τελευταία εξέλιξη στη μεγαλύτερη χώρα του κόσμου, που φιλοδοξεί να γίνει και η ισχυρότερη, είναι πως οι δημοσιογράφοι πρέπει να περάσουν εξετάσεις στη «Σκέψη Σι» για να μπορούν να ασκούν το επάγγελμά τους.

Δύσκολα μπορεί να αρνηθεί κανείς τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα στο απολυταρχικό αυτοκρατορικό παρελθόν της Κίνας και στη μορφή διακυβέρνησης που υιοθετήθηκε από το ΚΚΚ το 1949, όπως άλλωστε συνέβη και στην τσαρική Ρωσία μετά τη νίκη των μπολσεβίκων, ή και στην Κορέα. Ομοιότητες που διαιωνίζονται: μπορεί οι Μάο και Λένιν να αποκηρύχθηκαν από τους επιγόνους τους, παραμένουν όμως σε μαυσωλεία στο κέντρο των πρωτευουσών: τιμώνται ως ιδρυτές νέων δυναστειών που είναι κληρονομικές όχι βιολογικά αλλά πολιτικά, μέσω αδιαφανών διαδικασιών, σαν αυτές των προνεωτερικών βασιλικών αυλών.

Συνήθως λέγεται πως «έτσι είναι οι Κινέζοι» ή «έτσι είναι οι Ρώσοι» – αλλά άραγε η αυτοκρατορική ή κομματική απολυταρχία είναι χαρακτηριστικό του «λαού», της κοινωνίας; Οι «λαοί», οι «κοινωνίες» θέλουν αυτοκράτορες, «γενικούς γραμματείς», «κόκκινα βιβλιαράκια», «πατερούληδες», «σκέψεις προέδρων» – ή μήπως οι πολιτικές ηγεσίες;

Στην Κίνα, στη Ρωσία, στην Κορέα, δεν λειτούργησαν ποτέ ως τώρα οι δημοκρατικές διαδικασίες αντιπροσώπευσης, όπως τις γνωρίζουμε στις δυτικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες – άρα, μάλλον πρέπει να αποδεχθούμε πως οι λαοί δεν ευθύνονται: οι πολιτικές ελίτ συνέχισαν να κυβερνούν με τον πανάρχαιο τρόπο που ήξεραν, απολυταρχικά, έστω και αν υιοθέτησαν ό,τι πιο «νεωτερικό» υπήρχε στη Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα, τα προτάγματα της δημοκρατικής, μαρξιστικής, σοσιαλιστικής σκέψης.

Με την πείρα των αιώνων που συσσωρεύεται, ίσως είναι απλοποίηση να υποθέτουμε ότι οι κοινωνίες (ακόμη και οι δημοκρατικές) είναι υπεύθυνες για τα πολιτεύματά τους, ότι αυτά προέκυψαν μέσα από «κοινωνικό συμβόλαιο». Είναι πιθανότερο να έχουν προκύψει μέσα από «πολιτικό συμβόλαιο», από τον κοινό παρονομαστή στον οποίο συμβιβάστηκαν οι διεκδικητές της εξουσίας. Οι εμμονές και συνέχειες, δείχνουν, μου φαίνεται, πως η πολιτική σφαίρα είναι πολύ περισσότερο αυτόνομη από όσο υποθέτουμε συνήθως.