Κατάρρευση ΣΥΡΙΖΑ από το… 2016 – Τα λάθη και ο φόβος νέου Βατερλώ

Ανεξαρτήτως των όσων ειπώθηκαν στην προεκλογική περίοδο το αποτέλεσμα των εκλογών δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία».

Αντίθετα, αποτυπώνει τάσεις που είχαν διαφανεί όλη την προηγούμενη περίοδο, αποδεικνύοντας ότι ήταν πια πολύ δύσκολο αυτές να ανατραπούν.

Τάσεις που αφορούν και τις σχέσεις εκπροσώπησης και τις πολιτικές τοποθετήσεις αλλά και τη δυναμική των πολιτικών κομμάτων.

Η απώλεια της πρωτιάς του ΣΥΡΙΖΑ ήδη από το 2016

Εάν κανείς κοιτάξει διαχρονικά τις δημοσκοπήσεις, θα διαπιστώσει ότι ήδη από τις αρχές του 2016 ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μια μεγάλη δημοσκοπική πτώση και περνάει στη δεύτερη θέση. Έκτοτε θα έχει μεν διακυμάνσεις αλλά δεν θα ανακτήσει ποτέ την πρώτη θέση στις δημοσκοπήσεις.

Η στιγμή την οποία συζητάμε, δηλαδή οι αρχές του 2016, είναι στην πραγματικότητα η πρώτη «στιγμή της αλήθειας» για το ακροατήριο του ΣΥΡΙΖΑ. Είναι τότε που συνειδητοποιούν πλήρως ότι η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, η ίδια από την οποία είχε ζητήσει να στηρίξουν το ΟΧΙ και μετά να δώσει μια ακόμη ευκαιρία το Σεπτέμβριο του 2015, θα εφάρμοζε για τα επόμενα χρόνια σκληρά μνημονιακά μέτρα, με πρώτη μεγάλη τομή το ασφαλιστικό νομοσχέδιο, το οποίο δεν το συγχώρησαν ποτέ τόσο οι αγρότες όσο και οι ελεύθεροι επαγγελματίες.

Ο ΣΥΡΙΖΑ, δηλαδή, βρέθηκε πολύ νωρίς σε μια θέση στην οποία είχαν βρεθεί και οι προηγούμενες μνημονιακές κυβερνήσεις, δηλαδή στη θέση να έχει την εξουσία έχοντας ταυτόχρονα χάσει μεγάλο μέρος της εκλογικής του επιρροής.

Στην ίδια κατάσταση βρέθηκε το ΠΑΣΟΚ μέσα στο 2010, αλλά και η κυβέρνηση Σαμαρά (ως προς την αθροιστική επιρροή της) ήδη από το τέλος του 2012 αρχές του 2013. Σε τελική ανάλυση καμία μνημονιακή κυβέρνηση δεν κατάφερε να επανεκλεγεί και αυτό την τάση ακολούθησε και ο ΣΥΡΙΖΑ.

Τα όρια των πολιτικών εκπροσωπήσεων του ΣΥΡΙΖΑ και η διατήρηση διευρυμένης επιρροής από τη ΝΔ

Ας μην ξεχνάμε και μια καθοριστική παράμετρο. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει το βάθος της εκπροσώπησης που αποτύπωναν τα ποσοστά του 2015. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα των τεκτονικών αλλαγών που έγιναν στο πολιτικό σκηνικό και στη σχέση ανάμεσα σε κόμματα και ψηφοφόρους στην περίοδο των μνημονίων όταν αποδιαρθρώθηκε το κοινωνικό μπλοκ του ΠΑΣΟΚ, δηλαδή ένα φάσμα αναγνωρίσεων που είχαν διαμορφωθεί στη διάρκεια όλης σχεδόν της μετεμφυλιακής περιόδου.

Αντίθετα, η ΝΔ, ακόμη και στα χαμηλότερα σημεία της, ήταν πάντα το κύριο κόμμα της ελληνικής κεντροδεξιάς, άρα το σημείο αναφοράς επίσης ενός συνόλου πολιτικών αναγνωρίσεων που είχαν διαμορφωθεί σε βάθος χρόνου.

Επιπλέον, η ΝΔ πάντοτε διατήρησε πολύ ισχυρές προσβάσεις και στην αυτοδιοίκηση και στα επιμελητήρια και άρα μπορούσε να ανοικοδομεί σχέσεις. Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ ήδη από το 2014 ήταν ελλειμματικός στην αυτοδιοίκηση και την ίδια ώρα ποτέ δεν απέκτησε συνδικαλιστικό ρεύμα, με την εξαίρεση της ισχυρής παρουσίας σε ορισμένες ομοσπονδίες του δημοσίου.

Επομένως, η προσπάθεια που έπρεπε να κάνει ο Αλέξης Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν με έναν τρόπο διπλή. Από τη μια να αντιστρέψουν την αρχική μεγάλη απομάκρυνση ψηφοφόρων που ένιωσαν τελικά διαψευσμένοι, απογοητευμένοι και σε ορισμένες περιπτώσεις και οργισμένοι. Από την άλλη, να διαμορφώσουν πεδία και μηχανισμούς που να κρατήσουν αυτή την επιρροή σε ευρύτερα κομμάτια.

Στην πραγματικότητα δεν κατάφεραν σχεδόν τίποτα από αυτά. Ως προς την επαναπροσέγγιση ψηφοφόρων το «κοινωνικό πακέτο» λίγες μέρες πριν τις κάλπες μπορεί να συσπείρωσε τα κομμάτια που δεν είχαν απομακρυνθεί και να βοήθησε μια μικρή επαναπροσέγγιση,  αλλά δεν έπεισε μια κρίσιμη μάζα όσων είχαν απομακρυνθεί.

Ως προς την οργάνωση, ο ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο δεν κατάφερε να αποκτήσει το μηχανισμό και τις αυτοδιοικητικές και συνδικαλιστικές εκπροσωπήσεις που αναλογούν σε κόμμα διακυβέρνησης, αλλά και παρέμεινε ένα σχετικά μικρό κόμμα, το σύνολο σχεδόν του δυναμικού του οποίου βρέθηκε στο κράτος.

Όμως, όσες δυνατότητες πολιτικής επιρροής και εάν δίνει η κατοχή του κρατικού μηχανισμού, δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη σημασία που έχει ένας αναπτυγμένος πολιτικός μηχανισμός με γείωση στην κοινωνία. Γιατί οι συχνά μεγαλεπήβολες διατυπώσεις για την «προοδευτική συμμαχία», ή την εκπροσώπηση «των πολλών» απαιτούν κάτι πολύ παραπάνω από απλές διακηρύξεις.

Ως αποτέλεσμα ήταν η ΝΔ αυτή που μπόρεσε να έχει ισχυρή παρουσία ακόμη και σε κοινωνικές κατηγορίες στις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ είχε δώσει ιδιαίτερα έμφαση. Έτσι τα στοιχεία του exit poll δείχνουν ότι η ΝΔ κέρδισε το 30,6% των δημοσίων υπαλλήλων, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ το 25.6%. Στους αυτοαπασχολούμενους ο συσχετισμός ήταν 37,1% – 19,6% υπέρ της ΝΔ. Αντίστοιχα, παρά τη 13η σύνταξη, στους συνταξιούχους η ΝΔ πήρε 40.4% ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ περιορίστηκε στο 26,8%.

Η μάχη της πόλωσης

Στις εκλογές αυτές υπήρξε ενίσχυση και σχηματισμών που μπόρεσαν να έχουν σημαντικό αποτέλεσμα, παρότι δεν είχαν μεγάλη προηγούμενη παρουσία, όμως την ίδια στιγμή είχαμε και σημαντικές απώλειες σε κόμματα που έχουν κοινοβουλευτική παρουσία αλλά δέχτηκαν την πίεση του νέου δικομματισμού.

Παρότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο πρωταγωνιστής ως προς την πόλωση, με μια προεκλογική εκστρατεία πάνω σε έντονα διαχωριστικές γραμμές, ήταν η ΝΔ που φάνηκε να είναι περισσότερο ωφελημένη από μετακινήσεις ψηφοφόρων προς αυτή. Αυτό εξηγεί γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ έφτασε στην κάλπη με συσπείρωση 58% σε αντίθεση με τη σημαντική αφετηρία που έδινε η συσπείρωση 85% που είχε η ΝΔ.

Η ΝΔ κατορθώνει να έχει πολύ σημαντικές εισροές από άλλα κόμματα, ιδίως της ευρύτερης κεντροδεξιάς, απορροφώντας, με βάση τα ποιοτικά στοιχεία του exit poll, το  27,7% των ψηφοφόρων του Ποταμιού, το 17,65 των Ανεξάρτητων Ελλήνων, το 17,2% της Ένωσης Κεντρώων, την ώρα που κατορθώνει να έχει μετακινήσεις και από τον ΣΥΡΙΖΑ (11.2%), το ΠΑΣΟΚ (12,8%) ενώ συνέβαλε είχαμε και επιστροφή δεξιών ψηφοφόρων που είχαν μετακινηθεί προς τη Χρυσή Αυγή (12,6%).

Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μικρές σχετικά μετακινήσεις προς αυτόν, με πιο μεγάλη αυτή ενός ποσοστού 7,8% όσων είχαν ψηφίσει ΠΑΣΟΚ στις προηγούμενες εκλογές, ενώ έχει σημαντικές διαρροές 11.8% προς τη ΝΔ, 4,3% προς το ΚΙΝΑΛΛ, 4.6% προς το Μέρα25, 3,4% προς την Ελληνική Λύση αλλά και 14,4% προς άλλα κόμματα.

Το τοπίο προς τις βουλευτικές εκλογές

Στην πορεία προς τις βουλευτικές εκλογές η ΝΔ κατεβαίνει με τον αέρα της πρωτιάς στις ευρωεκλογές, τη μεγάλη διαφορά από τον ΣΥΡΙΖΑ και το ιδιαίτερα θετικό αποτέλεσμα στις αυτοδιοικητικές εκλογές.

Αυτό της δίνει και θετική αφετηρία και υπαρκτό μηχανισμό για τις βουλευτικές εκλογές. Αναμενόμενο είναι να εντείνει την πίεσή της και να προσπαθήσει να έχει και μεγαλύτερες μετακινήσεις από τα μικρότερα κόμματα και να επιτείνει διαρροές και από τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ. Παράλληλα, πλέον έχει και μια ηγεσία που μετά το αποτέλεσμα της Κυριακής δεν μπορεί πλέον να αμφισβητηθεί. Ταυτόχρονα, έχει μια ευκαιρία να παρουσιάσει το πρόγραμμά της, να καθησυχάσει τμήματα του εκλογικού ακροατηρίου που μπορεί να έχουν ανησυχίες ακόμη.

Από την άλλη, ο ΣΥΡΙΖΑ πηγαίνει στις εκλογές με το βάρος μιας μεγάλης πολιτικής ήττας, με έναν κομματικό μηχανισμό σχετικά απογοητευμένο και με δυσκολία να διευρύνει την επιρροή του. Βρίσκεται πιο πάνω από τις κατώτατες δημοσκοπικές επιδόσεις του τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν μπορεί να αποκτήσει δυναμική νίκης.

Μπορεί, όμως, να δώσει μια μάχη για την «αξιοπρεπή ήττα», δηλαδή εκείνη που θα κατοχυρώσει έναν νέο δικομματισμό και θα επιτρέπει το σχεδιασμό της επόμενης μέρας, δηλαδή το ενδεχόμενο να διεκδικήσει ξανά στο μέλλον τη διακυβέρνηση.

Ο Αλέξης Τσίπρας παραμένει σχετικά νέος σε ηλικία, η θέση του μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση και έχει προωθήσει μια νεότερη γενιά στελεχών που αναφέρονται σε αυτόν. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να δώσει με αξιώσεις μια τέτοια μάχη.

Μπορούμε πάντως να αναμένουμε μια ιδιαίτερα πολωτική εκλογική μάχη, με έμφαση στις καθαρές διαχωριστικές γραμμές, στην καλλιέργεια φόβου για ενδεχόμενη κυβέρνηση Μητσοτάκη και την επιμονή στη δυνατότητα παροχών.

Το εάν και σε ποιο βαθμό θα αποδώσει αυτή η τακτική για να καλύψει μέρος της απόστασης από τη ΝΔ είναι κάτι που θα το δούμε στην κάλπη της 30ης Ιουνίου