Β.Γεωργιάδου: Δεν είναι συνολικά η ακροδεξιά σε τροχιά ανόδου στην ΕΕ

Συνέντευξη στην Ηλένα Κρητικού

• Επιχειρώντας μια χαρτογράφηση των ευρωπαϊκών κομμάτων που εντάσσουμε στην «ακροδεξιά», διακρίνουμε διαφορετικές ομαδοποιήσεις, π.χ. ευρωσκεπτικιστές – ακροδεξιούς – φασίστες/νεοναζί. Είναι σκόπιμο να γίνεται αυτός ο διαχωρισμός;

Είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός καταρχάς στο εσωτερικό της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, αλλά και εκείνος μεταξύ «ακροδεξιών» και «ευρωσκεπτικιστικών» κομματικών μορφωμάτων. Για την ακροδεξιά γίνεται η διάκριση μεταξύ ενός «ριζοσπαστικού – λαϊκιστικού» ρεύματος και ενός «εξτρεμιστικού».

Το πρώτο ρεύμα περιλαμβάνει σήμερα εκείνα τα μορφώματα που ανέχονται οριακά το θεσμικό πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και είναι εμφανές ότι δεν αισθάνονται «βολικά» στο εσωτερικό της. Γι’αυτό εξάλλου επιδιώκουν τον μετασχηματισμό αυτού του πλαισίου, ζητώντας επί παραδείγματι μια δημοκρατία με περισσότερα δημοψηφίσματα και λιγότερο αποφασιστικούς διαμεσολαβητικούς θεσμούς.

Το δεύτερο ρεύμα, εκείνο του δεξιού εξτρεμισμού, αντιστρατεύεται ανοικτά τον δημοκρατικό κανόνα και χρησιμοποιεί τον βίαιο ακτιβισμό ως μέσον της πολιτικής του δράσης. Από τον αντιπλουραλισμό μέχρι τον ολοκληρωτισμό, ο δεξιός εξτρεμισμός εκβάλλει σε ένα σύμπλεγμα ιδεών από τον εθνικισμό μέχρι τον εθνικοσοσιαλισμό, παρότι και εδώ πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ των υπερεθνικιστικών και των φιλοναζιστικών αποτυπώσεων αυτού του ρεύματος.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, από το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας ή το Νορβηγικό Κόμμα της Προόδου και τους Σουηδούς Δημοκράτες, που αποτελούν τυπικά παραδείγματα της «ριζοσπαστικής – λαϊκιστικής» ακροδεξιάς, μέχρι το Jobbik στην Ουγγαρία, το NPD στη Γερμανία και την εγχώρια Χρυσή Αυγή, επίσης τυπικά παραδείγμα του «δεξιού εξτρεμισμού», οι διαφορές είναι σημαντικές.

Αλλά και οι εκλεκτικές συγγένειες, τις οποίες επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε – το γεγονός δηλαδή ότι όλο το κομματικό υποπεδίο στα δεξιά της κατεστημένης ευρωπαϊκής δεξιάς βγαίνει μέσα από την «πολιτική κουλτούρα» του Αντιδιαφωτισμού, τον εθνικισμό, της ιδεολογία της ανισότητας, την αντεπανάσταση, τον ανορθολογισμό. Στο όνομα των διαφορών σήμερα ξεχνούμε τις συγκλίσεις που υπάρχουν στο εσωτερικό της «κομματικής οικογένειας» της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς.

Ή, για να το διατυπώσω διαφορετικά: η Marine Le Pen μπορεί σήμερα να απορρίπτει τον αντισημιτισμό, αλλά το κομματικό trademark που εκπροσωπεί -το Εθνικό Μέτωπο- έχτισε την εικόνα του επενδύοντας στη διασπορά ανυπόστατων αμφιβολιών για την ιστορική αλήθεια του Ολοκαυτώματος, όπως και στη διάχυση ξενοφοβικών συναισθημάτων στον πληθυσμό.

Η ακροδεξιά στο σύνολό της εκφράζει από σκεπτικισμό έως αρνητισμό απέναντι στη ΕΕ, χωρίς τις περισσότερες φορές να ορίζεται πολιτικά και ιδεολογικά από τη στάση της αυτή. Αντιθέτως, από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα/Ένωση γνώρισε ήπιους και σκληρούς πολέμιους, για τους οποίους η κριτική ή και η άρνηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος υπήρξαν θεμελιώδεις όσον αφορά τη συγκρότηση και την υπόσταση τους.

Χωρίς να είναι «ακροδεξιοί», λοιπόν, οι ευρωσκεπτικιστές του UKIP του Nigel Farage ή οι (Αληθινοί) Φιλανδοί του Timo Soini που καταγγέλλουν την ΕΕ και επιδιώκουν να περιορίσουν την επιρροή της στις χώρες τους, μοιράζονται αρκετά κεντρικά μοτίβα πολιτικής (όπως: εναντίωση στην μετανάστευση και την παγκοσμιοποίηση) με την ευρωπαϊκή ακροδεξιά, παρότι σε οργανωτικό επίπεδο κρατούν αποστάσεις από αυτήν και προβάλλουν τις διαφορές τους μαζί της.

Έτσι, σήμερα, που η Marine Le Pen του Γαλλικού Εθνικού Μετώπου και ο Ολλανδός επικεφαλής του Κόμματος για την Ελευθερία Geert Wilders επιδιώκουν τη δημιουργία μιας πολιτικής ομάδας στο Ευρωκοινοβούλιο, στην οποία θα μετέχουν τα διαφορετικά ιδεολογικά ρεύματα των Ευρωφοβικών της Δεξιάς, έχουν βρει μεν συμμάχους μεταξύ των «ριζοσπαστών – λαϊκιστών» της Αυστρίας (FPÖ), της Ιταλίας (Lega Nord), του Βελγίου (Vlaams Belang), αλλά έχουν συναντήσει και αρνήσεις στο προσκλητήριό τους που προέρχονται από τον Farage και τον Soini.

Και βεβαίως, μιλώντας για Ευρωσκεπτικισμό μη λησμονούμε ότι αυτός δεν είναι εγκατεστημένος μόνο στα δεξιά του ιδεολογικού-πολιτικού άξονα, αλλά δυνητικά τον διαπερνά εγκάρσια, καθώς μπορεί να εντοπιστεί στα δεξιά αλλά και στα αριστερά του.

• Η ακροδεξιά είναι σε σημαντική άνοδο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι γεγονός που θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία;

Οπωσδήποτε προκαλεί ανησυχία η άνοδος του δεξιού εξτρεμισμού στην Ελλάδα και την Ουγγαρία. Είναι ανακουφιστικό, ωστόσο, ότι ο δεξιός εξτρεμισμός είναι σε υποχώρηση σε ορισμένες χώρες που στο παρελθόν είχε αξιοπρόσεκτη παρουσία, όπως π.χ. στη Βουλγαρία με την αντισημιτική Ataka, της οποίας τα ποσοστά εμφανίζονται ενόψει Ευρωεκλογών χαμηλά στις δημοσκοπήσεις, ή στη Ρουμανία, με το Κόμμα της Μεγάλης Ρουμανίας, που κατά το παρελθόν έφθασε να γίνει το ισχυρότερο κόμμα της αντιπολίτευσης. Αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία το δεξιό-εξτρεμιστικό BNP, ένα κόμμα που συνομιλεί με τη Χρυσή Αυγή, βρίσκεται σε υποχώρηση.

Παρότι από μήνες προβλέπεται μια εντυπωσιακή άνοδος της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, αυτό που περισσότερο θεωρώ ότι θα δούμε είναι μια εντυπωσιακή άνοδο ή και διατήρηση δυνάμεων συγκεκριμένων ισχυρών μορφωμάτων του ακροδεξιού χώρου, που κυρίως ανήκουν στο ρεύμα του ριζοσπαστικού λαϊκισμού. Έτσι, το Γαλλικό Εθνικό Μέτωπο, το Ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία, το Αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας, η Σκανδικαβική ακροδεξιά συντηρούν ή και αυξάνουν τις δυνάμεις τους, αλλά αυτό δεν συμβαίνει π.χ. στην Ιταλία, την Σλοβενία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία ή το Βέλγιο.

Εκεί που η εικόνα είναι πιο ξεκάθαρη και σαφώς ανησυχητική για την Ευρώπη είναι η αύξηση της εκλογικής επιρροής των Ευρωσκεπτικιστών. Η περίπτωση του Βρετανικού Κόμματος της Ανεξαρτησίας (UKIP) είναι η πιο εντυπωσιακή – το κόμμα φέρεται δημοσκοπικά έως και σχεδόν να διπλασιάζει τη δύναμή του συγκριτικά με το 2009.

Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί, ότι οι ευρωσκεπτικιστές δεν θεματοποιούν μόνο το ζήτημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αλλά θέτουν ευρύτερα ζητήματα σχέσεων πολιτικών θεσμών και πολιτικής ελίτ με τους πολίτες. Ο απλουστευτικός τρόπος που εκφράζουν τον προβληματισμό και τις θέσεις τους, το σχήμα «εκείνοι εκεί πάνω» και «εμείς οι απλοί πολίτες» που χρησιμοποιείται από την πλευρά της ακροδεξιάς, αντί να βοηθά στην προσέγγιση προβλημάτων και στην κατανόηση μιας σύνθετης πραγματικότητας, εξάπτει τους φόβους και επενδύει στην καλλιέργεια της αβεβαιότητας των πολιτών. Πρόκειται για μια τακτική που φέρνει ψήφους, αλλά που δεν λύνει προβλήματα…

• Ποιες αιτίες οδηγούν στην άνοδο της ακροδεξιάς; Είναι οικονομικές/ κοινωνικές; Είναι θέμα παιδείας; Είναι η αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος;

Είναι όλα αυτά και κανένα από μόνο του. Θέλω να πω ότι η άνοδος της ακροδεξιάς ακουμπά σε ένα σύνολο αιτίων. Σε ό,τι αφορά την παρούσα συγκυρία δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση που συνέβαλε στην ενίσχυση της ακροδεξιάς. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι άνοδος της ακροδεξιάς παρατηρείται σε χώρες που δεν δοκιμάζονται από την κρίση. Να σημειωθεί, επίσης, ότι όχι σε όλες τις χώρες που έχουν δοκιμαστεί από την κρίση έχει παρατηρηθεί άνοδος της άκρας δεξιάς – π.χ. στην Ισπανία ή την Πορτογαλία αυτό δεν συνέβη. Εκεί πάντως που ένα «κοκτέιλ κρίσεων» κάνει την εμφάνισή του, προέκυψαν «παράθυρα πολιτικής ευκαιρίας» για την ακροδεξιά.

Για την άνοδό της, ωστόσο, πρέπει να συνυπολογίσουμε και τη δική της κινητοποίηση σε οργανωτικό και ακτιβιστικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, για να εξηγήσουμε με επάρκεια της εμφάνιση/άνοδο της ακροδεξιάς χρειάζεται να εξετάσουμε και την «πλευρά την ζήτησης», δηλαδή το γιατί ο κόσμος την ψηφίζει, αλλά και την «πλευρά της προσφοράς», δηλαδή τι κάνει αυτή η ίδια προκειμένου να καταγραφεί ως μια δυνητική επιλογή τμήματος του εκλογικού σώματος.

• Μερικά ακροδεξιά κόμματα συμμετέχουν σε κυβερνήσεις συνασπισμού στην Ευρώπη. Τι επιπτώσεις έχει αυτό στο πολιτικό σύστημα μιας χώρας;

Η συμμετοχή ακροδεξιών κομμάτων σε κυβερνητικά σχήματα αποτελεί μια πραγματικότητα. Αυτό επί παραδείγματι συνέβη στην Αυστρία την προηγούμενη δεκαετία με την συμμετοχή του FPÖ σε κυβέρνηση συνεργασίας με τους χριστιανοδημοκράτες του Λαϊκού Κόμματος, αλλά και στη Δανία με το Λαϊκό Κόμμα να στηρίζει κοινοβουλευτικά επί μια δεκαετία μια κεντροδεξιά κυβέρνηση μειοψηφίας.

{{{ moto }}}

Όταν οι κυβερνήσεις που προκύπτουν κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν είναι ασταθείς, λόγω της στήριξής τους από κόμματα, τα οποία θέλουν να μην κάψουν το χαρτί της διαμαρτυρίας εναντίον του κατεστημένου, στο οποίο ποντάρουν συστηματικά, τότε είναι πολιτικά ευάλωτες στις πιέσεις των ακροδεξιών εταίρων τους. Στη Δανία οι υποχωρήσεις της κυβέρνησης σε ζητήματα ελέγχου της μετανάστευσης και των συνόρων ήταν ακριβώς αποτέλεσμα των απαιτήσεων της ακροδεξιάς.

Η πολιτική και η ποιότητα της διακυβέρνησης ουδέποτε κέρδισαν σε ουσία και περιεχόμενο κάνοντας τα χατίρια στην ακροδεξιά. Μάλλον το αντίθετο έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματικό και συμφέρον για τους δημοκρατικούς θεσμούς, όταν δηλαδή αυτοί δώσουν στην ακροδεξιά να καταλάβει ότι είτε θα «παίξει» με τους κανόνες του «πολιτικού παιχνιδιού» είτε θα μείνει στο περιθώριο. Κανένα κόμμα ή κυβέρνηση «φλερτάροντας» ή δικαιώνοντας την ακροδεξιά δεν περιόρισε την επιρροή της αυξάνοντας τη δική του/της.

• Ποιες αιτίες οδηγούν στην πτώση ακροδεξιά κόμματα;

Άπαξ και η ακροδεξιά εμφανιστεί στην πολιτική σκηνή, όχι με χαρακτηριστικά «κόμματος-κομήτη», δηλαδή σαν ένα flash party, αλλά διαθέτοντας μια πιο στέρεη παρουσία, τότε είναι δύσκολη και αργόσυρτη η υποχώρησή της. Δεν υπάρχει κάποια «συνταγή» για να συμβεί κάτι τέτοιο. Η υποχώρηση των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών που την εξέθρεψαν, αποτελεί μια αφετηρία για την καθοδική της πορεία. Όμως αυτό δεν αρκεί. Χρειάζονται κοινωνικά αναχώματα:

• αντίδραση στο μήνυμά της (εδώ τα ΜΜΕ μπορούν να συμβάλλουν θετικά)
• διατύπωση πειστικών αντί-αφηγημάτων (θεσμοί που έχουν επιρροή στο ακροατήριό της χρειάζεται να σηκώσουν ανάστημα)
• καλλιέργεια δημοκρατικού φρονήματος (ο ρόλος του σχολείου είναι κεντρικός)

Σημαντικό, ωστόσο, είναι να μην υπερβάλουμε σε κινδυνολογία. Συχνά η δύναμη της ακροδεξιάς παρουσιάζεται μεγαλύτερη από όση πραγματικά είναι. Υπάρχει η πραγματική ισχύς της ακροδεξιάς και η κατασκευή μιας υπέρ-ισχυρής ακροδεξιάς. Ας το προσέξουμε αυτό το σημείο, γιατί η παράσταση ισχύος μπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα όσον αφορά την ίδια την πραγματική της δύναμη.

Διαβάστε και το β’ μέρος της συνέντευξης: «Ο πολίτης δεν πήρε καθαρά μηνύματα απέναντι στη Χρυσή Αυγή»

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ