Πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης – Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης

Moodle, Blackboard, Sakai, ATutor, eClass… Οι πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης ή αλλιώς τα συστήματα διαχείρισης μάθησης είναι η βασική τεχνολογική υποδομή λογισμικού για τα περιβάλλοντα ηλεκτρονικής μάθησης και εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης. Στη διεθνή βιβλιογραφία τα συστήματα διαχείρισης μάθησης (ΣΔΜ) αναφέρονται κυρίως με τους όρους Learning Management Systems, Virtual Learning Environments και Course Management Systems.

Τα ΣΔΜ χρησιμοποιούνται σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια), καθώς και στην κατάρτιση, επειδή προσφέρουν αρκετά πλεονεκτήματα σε εκπαιδευόμενους, εκπαιδευτές και στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς, αίροντας χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς στη διαδικασία μάθησης.

Τα ΣΔΜ είναι ενοποιημένα (integrated) συστήματα λογισμικού που εμπεριέχουν διάφορα εργαλεία στους εκπαιδευτικούς σχεδιαστές και στους διαχειριστές, αναφορικά με την οργάνωση και τη διανομή του μαθησιακού υλικού, τη διαχείριση των μαθημάτων, την αξιολόγηση των μαθητών, τα εργαλεία επικοινωνίας και συνεργασίας, τη διαχείριση των εκπαιδευόμενων σε ένα οργανισμό, κλπ.

Τα εργαλεία αυτά μπορούν να ταξινομηθούν σε συγκεκριμένες ομάδες:

• Εργαλεία \Διαχείρισης Τάξης (Class Management), για τη διαχείριση των εκπαιδευόμενων, τη δημιουργία ομάδων, την έκδοση στατιστικών μαθησιακής πορείας, τη διαχείριση βαθμών, την ανάθεση ρόλων και δικαιωμάτων πρόσβασης σε ψηφιακό υλικό, κλπ.
• Εργαλεία Διαχείρισης Περιεχομένου (Learning Content Management) για τη δημιουργία, δόμηση και διανομή του μαθησιακού υλικού, τη σχεδίαση του χώρου εργασίας-μελέτης των εκπαιδευόμενων, την εισαγωγή και εξαγωγή υλικού, τη διαχείριση των αρχείων (π.χ.backup), κλπ.
• Εργαλεία Επικοινωνίας (Communication Tools), που περιέχουν λειτουργίες για τη σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας (e-mail), συζήτησης (chat), Τόπων συζήτησης στο Διαδίκτυο (discussion fora), συνδιάσκεψη ήχου και εικόνας (audio/video-conferencing), wikis, blogs, ανακοινώσεις, συνεργασία με διαμοιρασμό επιφάνειας εργασίας, , κλπ.
• Εργαλεία Αξιολόγησης (Assessment Tools) για τη δημιουργία, διανομή και διαχείριση δραστηριοτήτων αξιολόγησης, π.χ. επίλυση ασκήσεις αυτο-αξιολόγησης, ηλεκτρονική αποστολή εργασιών, ηλεκτρονικός φάκελος (e-portfolio), κλπ.

Εργαλεία Διαχείρισης Μαθημάτων Εκπαιδευτικού Οργανισμού (Course Management) για τη δημιουργία, την προσαρμογή, τη διαχείριση των ηλεκτρονικών μαθημάτων, τη διαχείριση εγγραφών των απουσιών και οικονομικών θεμάτων των εκπαιδευόμενων, κλπ.

Υπάρχουν πάρα πολλά συστήματα διαχείρισης μάθησης, τόσο εμπορικά όσο και ανοικτού κώδικα (open source). Το Moodle είναι το κυρίαρχο ΣΔΜ κατέχοντας περίπου το 30% της αγοράς των συστημάτων αυτών. Τον Οκτώβριο του 2010 το Moodle είχε 49.952 εγγεγραμμένους εξυπηρετητές, που εξυπηρετούσαν 37 εκατομμύρια χρήστες σε 3.700.000 μαθήματα. Αν και το Moodle είναι ένα ΣΔΜ ανοικτού κώδικα (πρόσφατα ανακοινώθηκε η έκδοση 2.0) και μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να το εγκαταστήσει στις δικές του υποδομές, υπάρχουν 54 επίσημοι αντιπρόσωποι διεθνώς (η Ελλάδα έχει ένα τέτοιο επίσημο αντιπρόσωπο – την εταιρία ITisART.com.gr) που προσφέρουν λύσεις προσαρμοσμένες στις εκάστοτε ανάγκες των εκπαιδευτικών οργανισμών, από τη φιλοξενία (hosting) και την παροχή τεχνικής βοήθειας ως την ανάπτυξη νέων συστατικών (modules) για συγκεκριμένες εκπαιδευτικές ανάγκες.

Το δεύτερο, πιο γνωστό και ευρέως χρησιμοποιούμενο ΣΔΜ είναι το Blackboard που μετά την αγορά του Angel κατέχει το 22% της αγοράς των συστημάτων (προηγουμένως είχε αγοράσει το WebCT/Vista). Το υπόλοιπο 50%, περίπου, μοιράζονται πολλές άλλες εταιρίες (υπάρχουν πάνω από 150 διαφορετικά ΣΜΔ που χρησιμοποιούνται σε σχετικά μεγάλη κλίμακα). Στην κορυφή των ΣΔΜ μπορεί κανείς να βρει τα προϊόντα SumTotal, Saba, Desire2Learn (D2L), Sakai. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως οργανισμοί με γνωστά προϊόντα λογισμικού για τη διαχείριση περιεχομένου (Content Management System-CMS) και τη δημιουργία δυναμικών διαδικτυακών πυλών, όπως το Joomla και το Plone προσφέρουν τις δικές τους εκδόσεις ΣΔΜ, όπως το JoomlaLMS και EduPlone αντίστοιχα. Μάλιστα το JoomlaLMS είναι εμπορικό προϊόν σε αντίθεση με το CMS λογισμικό Joomla.

Στον ιστότοπο του EduTools μπορεί κάποιος να βρει συγκριτικά στοιχεία σχετικά με τις υπηρεσίες και τα εργαλεία που προσφέρουν τα πιο γνωστά ΣΔΜ.

Ο ανταγωνισμός στο χώρο αυτό της ηλεκτρονικής μάθησης είναι ιδιαίτερα μεγάλος και τα οικονομικά μεγέθη άκρως εντυπωσιακά. Το Mellon Foundation, το Hewlett Foundation, και οι εταίροι του Sakai Partners έχουν δαπανήσει $6.6M για ένα ΣΔΜ ανοικτού κώδικα που χρησιμοποιείται κυρίως στην τριτοβάθμιαεκπαίδευση στις ΗΠΑ. Τα κέρδη της εταιρίας Saba αυξήθηκαν κατά 14% πέρυσι (η μεγαλύτερη αύξηση σε πολλά χρόνια). Η Pearson αγόρασε πρόσφατα το Fronter, ένα ευρωπαϊκό ΣΔΜ και έχει δημιουργήσει ένα νέο εμπορικό σήμα -προϊόν (συνδυασμός του eCollege και του Fronter) που ονομάζεται LearningStudio. Η νεοσύστατη εταιρία Instructure υπέγραψε πρόσφατα για το ΣΔΜ της (Canvas LMS) συμφωνία με το Utah Education Network (UEN), για να εξυπηρετήσει περίπου 109.000 φοιτητές ΑΕΙ και 40.000 μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτό συνιστά από μόνο του μια αρκετά ενδιαφέρουσα προοπτική, αφού γίνονται επενδύσεις ακόμα και σε νεοσύστατες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των ΣΔΜ.

Βέβαια, η κινητικότητα στις επιλογές ενός ΣΔΜ είναι πολύ μεγάλη. Ο Michael Feldstein σε ένα άρθρο στο blog του στις 22 Δεκέμβρη του 2010 με τίτλο “The Evolving LMS Market”, παρουσιάζει εκπαιδευτικούς οργανισμούς που μεταβαίνουν από ένα ΣΔΜ σε ένα άλλο. Οι περισσότεροι οργανισμοί καταλήγουν σε Moodle.

Ποιες είναι οι τάσεις στην έρευνα και ανάπτυξη στο χώρο των ΣΔΜ;

Πρωτίστως, οι εταιρίες εργάζονται, ώστε να προσφέρουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους και τους εκπαιδευτές να έχουν πρόσβαση στα περιβάλλοντα ηλεκτρονικής μάθησης μέσω κινητών συσκευών, συμπεριλαμβανομένων των Android, BlackBerry, Apple iPhone. Η εταιρία Blackboard έχει ήδη διαθέσει το Blackboard Mobile Central το οποίο τυγχάνει μεγάλης αποδοχής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Επίσης, γίνονται συστηματικές προσπάθειες, ώστε να επιτευχθεί η διαλειτουργικότητα (interoperability) μεταξύ των συστημάτων ηλεκτρονικής μάθησης αλλά και των εργαλείων δημιουργίας ψηφιακού μαθησιακού υλικού. Αυτό σημαίνει δύο απλά πράγματα: Πρώτον, ότι εάν ένας οργανισμός θελήσει να χρησιμοποιήσει ένα ΣΔΜ σε συνδυασμό με ένα άλλο σύστημα π.χ. για τηλε-διάσκεψη, για εξετάσεις από απόσταση, ένα wiki ή το Facebook, κ.ο.κ.,να μπορεί απρόσκοπτα να το κάνει, ενώ ο χρήστης-εκπαιδευόμενος δε θα χρειάζεται να εισάγει τους κωδικούς του πολλές φορές και να δαπανά χρόνο να μεταβαίνει στο επιθυμητό σημείο (transparent single sign on). Δεύτερον, η μετάβαση από ένα ΣΔΜ σε ένα άλλον να γίνεται σχετικά εύκολα χωρίς να χάνονται δεδομένα. Ακόμα, οι δημιουργοί ψηφιακού υλικού να μπορούν να κατασκευάζουν υλικό το οποίο να μπορεί να αξιοποιηθεί σε όλα τα συστήματα. Για το σκοπό αυτό αξιοποιούνται τα πρότυπα μαθησιακών τεχνολογιών όπως το SCORM.

Συνοψίζοντας , τα συστήματα διαχείρισης μάθησης συνιστούν την απαραίτητη υποδομή για ένα περιβάλλον ηλεκτρονικής μάθησης. Όμως η ύπαρξή ενός συστήματος δε σημαίνει ότι το περιβάλλον αυτό θα προκαλεί αυτομάτως το ενδιαφέρον των εκπαιδευόμενων και θα συμβάλει στη μαθησιακή αποτελεσματικότητα. Σκοπός είναι το ΣΔΜ να μην είναι ένα αποθετήριο ψηφιακού υλικού, π.χ. για τις διαφάνειες των διαλέξεων και για τις περιγραφές των εργασιών. Αντίθετα, η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται από τον άρτιο μαθησιακό σχεδιασμό (learning design), σύμφωνα με τον οποίο ο εκπαιδευόμενος δε θα είναι παθητικός καταναλωτής υλικού αλλά θα είναι ενεργός συμμέτοχος στη μαθησιακή διαδικασία. Θα συνεργάζεται, θα επιλύει προβλήματα, θα δημιουργεί τεχνουργήματα σύμφωνα με τις μαθησιακές δραστηριότητες που θα περιγράφονται στο σχέδιο μαθήματος αξιοποιώντας τα διάφορα εργαλεία που προσφέρει ένα ΣΔΜ. Έτσι, το ΣΔΜ θα πρέπει να προσλαμβάνει έναν μαθητοκεντρικό χαρακτήρα και να συμβάλλει ουσιαστικά στην παροχή ποιοτικής μαθησιακής διαδικασίας.

Σίμος Ρετάλης Αν. Καθηγητής Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων, Παν. Πειραιά