Marilyn Yalom: «Δεν φοβάμαι τον θάνατο. Φοβάμαι να πεθάνω»

Πώς, από την πρότερη θεματολογία των έργων της, που αφορούσαν τη γυναίκα (ενδεικτικά αναφέρουμε τους τίτλους: «Le Temps des Orages: Aristocrates, bourgeoises et paysannes racontent» [«H εποχή των καταιγίδων: Αριστοκράτισσες, αστές και χωρικές αφηγούνται»], 1989, «Blood Sisters: The French Revolution in Womens Memory» [«Αδελφές εξ αίματος: Η Γαλλική Επανάσταση στη μνήμη των γυναικών»], 1995, «Maternity, Mortality and the Literature of Madness» [«Η μητρότητα, η θνητότητα και η λογοτεχνία της τρέλας»], 1995, «A History of the Wife» [«Ιστορία της συζύγου»], 2001, «Birth of the Chess Queen» [«H γέννηση της βασίλισσας του σκακιού»], 2004 κ.α), πέρασε στο αντιφατικό του θανάτου.

«Δεν νομίζω ότι είναι αντιφατικό. Και οι άνδρες και οι γυναίκες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τον θάνατο. Τις γυναίκες, τις έχουμε συνδέσει με τη γέννηση της ζωής, αλλά ο θάνατος δεν έχει φύλο. Είναι ένα θέμα που αφορά όλους τους ανθρώπους. Νομίζω ότι υπάρχουν ορισμένες ειδικές πτυχές του θανάτου που αφορούν τη γυναίκα, όπως το γεγονός ότι φέρνοντας μια ζωή σ’ αυτόν τον κόσμο, μπορεί να οδηγηθείς ακόμη και στον θάνατο. Οι γυναίκες κάποτε -ακόμη και τώρα, ορισμένες φορές- πέθαναν πάνω στη γέννα», απαντά.

Ο θάνατος της μητέρας της, πριν από περίπου 12 χρόνια, ήταν αυτός που τη συγκλόνισε και την οδήγησε στη σκέψη να ασχοληθεί με την έννοια του θανάτου.
«Έθαψα την μητέρα μου πριν από περίπου 12 χρόνια. Ο τάφος της είναι σ’ ένα νεκροταφείο κοντά στο σπίτι μου. Σού παίρνει περίπου μισή ώρα να πας εκεί με τα πόδια. Δεν είναι πολύ μακριά. Παρατηρούσα πως το τοπίο αλλάζει ανάλογα με το τοπίο ή με τις γιορτές, όταν οι άνθρωποι έφερναν διάφορα δώρα στο νεκροταφείο και όλο αυτό μού κίνησε την περιέργεια», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Στο διαφορετικό αυτό οδοιπορικό της ανά τα νεκροταφεία των Ηνωμένων Πολιτειών και τη διεισδυτική έρευνα των επιτύμβιων επιγραφών, κατέγραψε τις αλλαγές στις ιδέες σχετικά με τον θάνατο και την προσωπική ταυτότητα και πώς η κοινωνική τάξη και το φύλο εκφράζονται μέσα από τις ταφόπετρες. Στην πορεία της αυτή, η συγκίνηση περίσσευε, όταν βρισκόταν αντιμέτωπη με τον τάφο κάποιας γυναίκας που πέθανε πάνω στη γέννα, όπως μιας 23χρονης, μητέρας ήδη έξι παιδιών ή κάποιων βρεφών. Ωστόσο, δεν έλειψαν και οι στιγμές, που έπιασε τον εαυτό της να χαμογελά με όσα αντίκριζε.
«Οι τάφοι -λέει- πολλές φορές φέρουν χαρακτηριστικά από αντικείμενα που ήταν της αρεσκείας του νεκρού: κάποιες φορές ήταν ένα μουσικό όργανο, άλλες ένα αυτοκίνητο. Είδαμε και μια ταφόπλακα σε σχήμα ‘κατσαριδάκι’ (το θρυλικό μοντέλο της Volkswagen)!».

Στην συζήτηση παρεμβαίνει ο γιος της Reid για να ανασύρει από τη μνήμη του την περίπτωση του τάφου ενός από τους ανθρώπους που έχουν δανείσει τη φωνή τους σε ορισμένα από τα πιο διάσημα καρτούν του Χόλιγουντ, όπου υπήρχε η χαρακτηριστική επιγραφή, «That’s all folks!».

Στο βιβλίο της, η συγγραφέας μας εισάγει στους τρόπους ταφής των ιθαγενών Ινδιάνων και ακολούθως κάνει μια διαδρομή στους τρόπους ταφής διαφόρων θρησκειών, εθνοτήτων και κοινοτήτων. Στο διάβα της, η κ. Yalom συνάντησε και ορισμένους ελληνικούς τάφους, από τους πρώτους κιόλας Έλληνες που «πάτησαν πόδι» στην Αμερική. Αν και η ίδια και ο γιος της δεν μελέτησαν το θέμα των ελληνικών τάφων, όπως θα ήθελαν, ο Reid Yalom θυμάται πως τού έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι, στις φωτογραφίες των πρώτων Ελλήνων μεταναστών, βλέπεις την κλασική φιγούρα του Έλληνα της εποχής, με το μουστάκι και το αυστηρό ντύσιμο, ενώ στις φωτογραφίες των παιδιών των ίδιων ανθρώπων, βλέπεις πρόσωπα, που έμοιαζαν περισσότερο μ’ αυτά των Αμερικανών.

Η Marilyn Yalom και ο σύζυγός της δούλευαν παράλληλα το θέμα του θανάτου (ο Irvin Yalom στο βιβλίο του «Στον κήπο του Επίκουρου»). Σύμπτωση;
Ναι, απαντά η συγγραφέας, επισημαίνοντας πως ασχολήθηκαν με το ζήτημα αυτό τώρα, σε μια περίοδο της ζωής τους, που όλοι οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται τον θάνατο, καθώς τα χρόνια περνούν.
«Πριν από 20 χρόνια δεν θα έγραφα για τον θάνατο. Ο σύζυγός μου μπορεί», λέει, αν και σε δεύτερη σκέψη ανακαλεί: «Αυτό ίσως και να μην είναι αλήθεια, αφού ήδη, από τη δεκαετία του ’70 διδάσκαμε από κοινού ένα μάθημα στο Πανεπιστήμιο του Στάντφορντ, που λεγόταν ‘ο θάνατος στη λογοτεχνία’».

Η ίδια δεν φοβάται τον θάνατο, αλλά την όλη πορεία προς το μοιραίο. «Δεν φοβάμαι τον θάνατο. Φοβάμαι να πεθάνω», λέει χαρακτηριστικά και αποκαλύπτει τον πόνο που βίωσε, χάνοντας πριν από δύο χρόνια, μια πολύ καλή της φίλη, από καρκίνο. Από τη ζωή της δεν έχει παράπονο: «Αισθάνομαι πολύ τυχερή, καθώς έκανα πράγματα που ήθελα, πράγματα που δεν ήξερα καν ότι θέλω να τα κάνω. Είχα παιδιά, είχα έναν καλό γάμο, μια καλή καριέρα. Δεν θα μπορούσα να ζητήσω τίποτα άλλο από τη ζωή. Έζησα μια πλήρη ζωή, αλλά δεν μού αρέσει η ιδέα της διαδικασίας του θανάτου, το να υποφέρεις, το να εξαφανίζεσαι».

Η Marilyn Yalom είναι προσκεκλημένη της Έδρας Μ. Δουκάκη του αμερικανικού κολεγίου «Ανατόλια» της Θεσσαλονίκης, που φέτος συμπληρώνει δέκα χρόνια κι έχει προγραμματίσει σειρά σημαντικών εκδηλώσεων. Στο πλαίσιο της παραμονής της στη Θεσσαλονίκη, η κ. Yalom έδωσε δύο διαλέξεις, μία στο «Ανατόλια» και μία στο προξενείο των ΗΠΑ, στη Θεσσαλονίκη και μία στην Αθήνα στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.