Αντιβιοτικά: Πότε, πόσο και γιατί

Πρώτη στην αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών είναι σήμερα στην Ε.Ε. η χώρα μας, ενώ την ίδια ώρα, ολόκληρη η Ευρώπη αντιμετωπίζει το φαινόμενο του «τέλους των αντιβιοτικών» και ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο να επιστρέψει στην εποχή που απλές λοιμώξεις οδηγούσαν στον θάνατο.

1. Πόσο σημαντικά αποδείχτηκαν τα αντιβιοτικά για τη ζωή μας;

Από την ανακάλυψη της πενικιλίνης ως την «εκρηκτική» παραγωγή νέων αντιμικροβιακών ουσιών μεταξύ 1950-1990, η ζωή της ανθρωπότητας άλλαξε σημαντικά. Με τα αντιβιοτικά κατέστη δυνατή η αντιμετώπιση θανατηφόρων, μέχρι τότε, μικροβιακών λοιμώξεων με αποτέλεσμα μείωση της θνητότητας και της νοσηρότητας αλλά και βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Η διαφορά τους από τα άλλα φάρμακα είναι ότι διακόπτονται με την ολοκλήρωση της θεραπείας της λοίμωξης, ώστε να επιτευχθεί εκρίζωσή της και όχι με την ύφεση των συμπτωμάτων, όπως γίνεται με τα παυσίπονα.

2. Πότε ενδείκνυται η λήψη τους;

Αποκλειστικά για τη θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από μικρόβια και όχι από ιούς. Ο γιατρός συμπεραίνει τη μικροβιακή φύση μιας λοίμωξης κυρίως από την κλινική εικόνα, αλλά κάποιες φορές χρειάζεται να καταφύγει και σε εργαστηριακές εξετάσεις. Υπάρχουν περισσότερα από 250 είδη ιών που προκαλούν τα ίδια συμπτώματα, δηλαδή καταρροή, βήχα, συνάχι, πονόλαιμο, δακρύρροια και χαμηλό πυρετό (κάτω από 38 βαθμούς).Oι περισσότερες όμως από τις λοιμώξεις που μας συμβαίνουν, θεραπεύονται από μόνες τους μέσα σε διάστημα μικρότερο ή μεγαλύτερο των τριών ημερών.

Σε τέτοιες περιπτώσεις το κεντρικό σύνθημα είναι «βήχας- πονόλαιμος-συνάχι, ιός είναι θα περάσει». Ο πυρετός, ο οποίος γίνεται υψηλός κατά τη διαδρομή μιας ίωσης, χαρακτηρίζει τις μικροβιακές λοιμώξεις και τότε ο πάσχων πρέπει να απευθυνθεί στον οικογενειακό γιατρό του ή στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων και κέντρων υγείας

3. Ποιες λαθεμένες αντιλήψεις επικρατούν σχετικά με τα αντιβιοτικά;

Η χορήγηση ακατάλληλου αντιβιοτικού, η λανθασμένη δοσολογία αλλά και η πρόωρη διακοπή του συνιστούν κακή χρήση. Κατάχρηση είναι η χορήγηση του αντιβιοτικού σε περιπτώσεις όπου δεν είναι δραστικό (π.χ. ιογενείς λοιμώξεις) και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το ενδεδειγμένο. Ο κόσμος πολλές φορές νομίζει ότι αφού αρρωσταίνει συχνά, φταίει το ότι δεν πήρε αντιβιοτικά, και αυτό είναι λάθος.

Κάθε άνθρωπος παθαίνει 3-4 ιώσεις κάθε χρόνο, αλλά η συμπτωματολογία είναι περίπου η ίδια. Τους χειμερινούς μήνες ειδικά, οι ιώσεις μπορεί να είναι τόσο κοντά η μία στην άλλη που ο πάσχων θεωρεί ότι αποτελούν μια και μόνη προσβολή. Τα αντιβιοτικά δεν θεραπεύουν ούτε βοηθούν στην πρόληψη των ιώσεων. Συχνά επίσης, ακούγεται ότι τα αντιβιοτικά χορηγούνται ώστε μια ιογενής λοίμωξη να μην εξελιχθεί σε μικροβιακή, επίσης λάθος: τα αντιβιοτικά δεν προλαμβάνουν μια μικροβιακή λοίμωξη.

4. Ποιες οι συνέπειες της αλόγιστης χρήσης τους;

Με τη λήψη αντιβιοτικών για λοιμώξεις που οφείλονται σε ιούς, δίνουμε την ευκαιρία σε μικρόβια που φιλοξενούνται στο σώμα μας και αποτελούν τις λεγόμενες φυσιολογικές χλωρίδες μας, να αναπτύξουν κώδικες αντοχής στα χορηγούμενα αντιβιοτικά. Δυστυχώς, αυτές τις πληροφορίες μπορούν να τις μεταβιβάσουν εύκολα σε παθογόνα μικρόβια που πιθανόν να μας προσβάλουν στο μέλλον.

Έτσι, το αντιβιοτικό μας (και όλα τα συγγενή του) θα είναι ανενεργό όταν το χρειαστούμε. Περίπου 25.000 ασθενείς στην Ευρώπη πεθαίνουν κάθε χρόνο από λοιμώξεις που οφείλονται σε ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια,όπως ανακοινώθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων. Το μέλλον φαντάζει ακόμη πιο ζοφερό, αφού δεν πρόκειται να υπάρξει νέο αντιβιοτικό, τουλάχιστο για τα επόμενα 15 χρόνια

5. Πώς να προφυλαχθούμε;

Στις χώρες με τη μεγαλύτερη κατανάλωση αντιμικροβιακών απαντάται και το υψηλότερο ποσοστό αντιμικροβιακής αντοχής. Στην Ελλάδα, η κατανάλωση προηγμένων κεφαλοσπορινών είναι 256 φορές υψηλότερη από ότι στη Δανία. Επομένως, όσο και αν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε νέα αντιβιοτικά, φαίνεται ότι τα έξυπνα μικρόβια θα βρίσκουν τρόπο να αναπτύξουν αντοχή και σε αυτά.

Η μόνη λύση, είναι η αποφυγή της άσκοπης κατανάλωσης αντιβιοτικών, που βοηθά στον περιορισμό της αντοχής των μικροβίων- ακόμη και όταν αυτή έχει εγκατασταθεί. Γιατί τα ανθεκτικά βακτήρια καταναλίσκουν πολλή ενέργεια και κουράζονται να επιβιώσουν. Όταν δε σταματήσει η πίεση του αντιβιοτικού, απενεργοποιούν τους μηχανισμούς αντοχής και γίνονται ξανά ευαίσθητα.

Ειδικά για τον πονόλαιμο, οι ειδικοί της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας – Μελέτης & Εκπαίδευσης στις Λοιμώξεις (ΕΕΕΜΕΛ), επισημαίνουν ότι «από τη στιγμή που ο βήχας και ο πονόλαιμος δεν οφείλονται σε κάποια μικροβιακή λοίμωξη, θα κάνουν το κύκλο τους και θα υποχωρήσουν, χωρίς να χρειαστεί να καταφύγετε σε φάρμακα».

Για την ανακούφιση των συμπτωμάτων αρκεί μια απλή αντισηψία της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας με κάποια από τα γνωστά υπογλώσσια δισκία που περιέχουν αντιμικροβιακά/αντισηπτικά συστατικά, τα οποία καταπολεμούν ένα ευρύ φάσμα ιών (όπως το ιό της γρίπης Α, τον RSV, τον SARS–CoV5) και βακτηρίων και δεν να περιέχουν αντιβιοτικό.

6. Τα παιδιά χρειάζονται περισσότερα αντιβιοτικά από τους ενήλικες;

Απλά είναι πιο ευάλωτα από τους ενήλικες στις ιώσεις, κυρίως λόγω των συνθηκών συγχνωτισμού και της έμφυτης ανάγκης τους για επικοινωνία (δεν μπορείς να περιορίσεις τις παρέες και τις αγκαλιές σε παιδάκια που η μύτη τους τρέχει, με αποτέλεσμα να κολλούν το ένα με το άλλο).

Η συντριπτική πλειονότητα των λοιμώξεων της παιδικής ηλικίας όμως είναι ιογενείς και, όπως και στους ενήλικες, δεν χρειάζονται αντιβιοτικά. Ωστόσο, καταλήγουν να παίρνουν πολύ περισσότερα αντιβιοτικά από ότι χρειάζονται. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας φάνηκε ότι 40% των γονέων διατηρούν στο σπίτι τους εφεδρεία με αντιβιοτικά που τα χρησιμοποιούν σε περίπτωση λοίμωξης των παιδιών τους χωρίς ιατρική συμβουλή. Δε ν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρέπει να λαμβάνουμε το αντιβιοτικό μόνο μετά από σύσταση γιατρού.

7. Τι να έχουν υπόψη τους οι γονείς;

Συχνά τα παιδιά επειδή δεν μπορούν να εκφράσουν τα ενοχλήματά τους, απαιτείται εξέταση από τον παιδίατρο για να πιστοποιήσει ότι δεν πάσχουν από μικροβιακή λοίμωξη. Σημαντική διαγνωστική βοήθεια παρέχει η χρήση εύχρηστων διαγνωστικών test που μπορούν να γίνουν και στο ιατρείο του, όπως το strep-test (με κόστος μόλις 2 ευρώ). Στο παιδί που προσέρχεται με συμπτώματα όπως πονόλαιμο, πυρετό και διόγκωση τραχηλικών λεμφαδένων, λαμβάνεται δείγμα φαρυγγικού επιχρίσματος (ανώδυνα από το στόμα με σφουγγαράκι) και ανιχνεύεται εντός ολίγων λεπτών με μεγάλη αξιοπιστία η ύπαρξη ή όχι στρεπτόκοκκου.

Τότε μόνο θεωρείται απαραίτητη η χορήγηση αντιβιοτικού, ενώ στις υπόλοιπες περιπτώσεις αμυγδαλίτιδας που προκαλούνται από ιούς η συνταγογράφησή του είναι περιττή.

8. Ποιες ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να προκαλέσουν;

Η πιο απειλητική ανεπιθύμητη ενέργεια των αντιβιοτικών είναι η εμφάνιση αλλεργικής αντίδρασης (εξάνθημα, πτώση της αρτηριακής πίεσης (shock), δύσπνοια, ταχυκαρδία, λιποθυμία και άμεσος θάνατος). Αλλες ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να είναι δερματικές αντιδράσεις με εξάνθημα μόνο, χωρίς συστηματικά συμπτώματα, δυσπεπτικά ενοχλήματα (ναυτία, έμετος, πόνος στο στομάχι), διάρροια η οποία μπορεί να γίνει απειλητική για τη ζωή, διαταραχές από το συκώτι (αύξηση των ηπατικών ενζύμων) και τους νεφρούς (εμφάνιση νεφρικής ανεπάρκειας).

9. Η τοπική χρήση αλοιφών ή κρεμών που περιέχουν αντιβιοτικά είναι αθώα;

Απλά δεν έχει θέση στη θεραπευτική των λοιμώξεων του δέρματος. Αντίθετα, η χρήση τέτοιου είδους αλοιφών μπορεί να αποτελέσει την αιτία ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών στη χλωρίδα του δέρματος και επιπλέον να προκαλέσει δερματικές αλλεργίες.

10. Τι να προσέχουμε όταν λαμβάνουμε αντιβίωση;

Ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες του γιατρού μας και δεν τροποποιούμε από μόνοι μας τη δόση ούτε διακόπτουμε την αγωγή μόλις αισθανθούμε καλά. Προσέχουμε ώστε να λαμβάνουμε την επόμενη δόση στην ώρα της-σημαντική καθυστέρηση στη λήψη της βοηθά τα μικρόβια να αναπτύσσουν μηχανισμούς αντοχής, στο διάστημα που η στάθμη του αντιβιοτικού στο αίμα μας πέφτει σε χαμηλότερα από τα θεραπευτικά επίπεδα.

Όταν ο γιατρός μας συνταγογραφεί αντιβιοτικά επιβάλλεται να τον ενημερώνουμε για άλλα σκευάσματα που λαμβάνουμε-φάρμακα για άλλες παθήσεις, βιταμίνες, συμπληρώματα διατροφής, βότανα, εναλλακτικά φάρμακα κ.λπ..

Ο λόγος είναι ότι πολλά από αυτά περιέχουν δραστικά συστατικά που αλληλεπιδρούν με κάποια αντιβιοτικά, είτε αδρανοποιώντας τα, είτε αυξάνοντας τα θεραπευτικά τους επίπεδα με κίνδυνο πρόκλησης ανεπιθύμητων ενεργειών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συγχορήγηση κάποιων αντιβιοτικών με αντιπηκτικά που οδηγούν στην εμφάνιση αιμοραγιών. Στην περίπτωση εμφάνισης κάποιας ανεπιθύμητης ενέργειας πρέπει πάντα να ενημερώνουμε αμέσως το γιατρό μας.

11. Οι παστίλιες και τα άλλα σκευάσματα για το λαιμό που περιέχουν αντιβιοτικά είναι κατάλληλα για την αντιμετώπιση του πονόλαιμου;

Οι παστίλιες και τα άλλα σκευάσματα για το λαιμό που περιέχουν αντιβιοτικά (π.χ. bacitracin, tyrothricin) είναι αναποτελεσματικά για να αντιμετωπίσουν τον πόνο και τη φλεγμονή του πονόλαιμου γιατί τα συμπτώματα αυτά είναι στη συντριπτική τους πλειοψηψία ιογενούς αιτιολογίας. Eπιπλέον, ευνοούν την ανάπτυξη ανθεκτικών μικροβίων με πολύ δυσάρεστες συνέπειες.

Για το λόγο αυτό οι Γαλλικές Υγειονομικές Υπηρεσίες στο πλαίσιο του Eυρωπαϊκού προγράμματος για την ορθή χρήση των αντιβιοτικών διέταξαν την απόσυρση από την αγορά όλων των σκευασμάτων που περιέχουν αντιβιοτικά και προορίζονται για την αντιμετώπιση του πονόλαιμου.

health.in.gr