Πατέρας. Έχει πολλά να προσφέρει!

Στα πλαίσια δράσης της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε λειτουργεί η γραμμή-σύνδεσμος 801-801-1177. Το 78% των τηλεφωνημάτων στη γραμμή-σύνδεσμο έχουν γίνει από γονείς. Όμως, μόνο το 16% των τηλεφωνημάτων έγιναν από πατέρα.

Γιατί; Υπάρχει μειωμένο ενδιαφέρον από την πλευρά του πατέρα ή μήπως κάποιοι άλλοι παράγοντες αποτρέπουν τον πατέρα από το να ασχοληθεί περισσότερο με τα θέματα ψυχικής υγείας των παιδιών του; Μερικά στατιστικά στοιχεία βοηθούν στο να σχηματίσουμε όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική εικόνα.

Ποια θέματα ενδιαφέρουν τον πατέρα

Στην πλειοψηφία τους, οι πατέρες που τηλεφωνούν είναι έγγαμοι (72%). Διαζευγμένοι ή σε διάσταση είναι το 23%, ενώ το υπόλοιπο 5% είναι σε χηρεία. Οι περισσότερες κλήσεις (60%) αφορούν σε θέματα για αγόρια. Το υπόλοιπο 40% αφορούν σε κλήσεις για κορίτσια, καταγραφή που συμβαδίζει με το γεγονός ότι στο σύνολό τους οι κλήσεις στην τηλεφωνική γραμμή αφορούν συχνότερα δυσκολίες με τα αγόρια παρά με τα κορίτσια.

Τα δύο πιο συνηθισμένα θέματα που θίγει ένας πατέρας αναφέρονται στον «γονεϊκό ρόλο» (38%) και στην «ψυχική υγεία παιδιού» (24%).

Ακολουθούν κλήσεις με αναφορά στις «σχέσεις-γάμος» (11%) τις «σχέσεις με τους γονείς» (5%) κ.α.

Η πλειοψηφία των κλήσεων με αίτημα τον «γονεϊκό ρόλο» αφορούν σε εφήβους (45%) και σε παιδιά στην προσχολική ηλικία (39%) δείχνοντας ότι ο πατέρας δυσκολεύεται περισσότερο να χειριστεί το παιδί του, όταν αυτό βρίσκεται είτε στην προσχολική ηλικία είτε στην εφηβεία. Η πλειοψηφία των τηλεφωνημάτων για την «ψυχική υγεία παιδιού» (60%), όπως επίσης και για τις «σχέσεις με τους γονείς» (60%) αφορά κυρίως την εφηβεία.

Η ηλικία αναφορά για το αίτημα «σχέσεις-γάμος» είναι ως επί το πλείστον η ηλικία του δημοτικού (67%).

Γονεϊκός ρόλος

Ο έγγαμος πατέρας ανησυχεί κυρίως για:

• Την οριοθέτηση της συμπεριφοράς του παιδιού απέναντι στους γονείς
• Τον χειρισμό της έκφρασης ζήλιας μεγαλύτερου παιδιού απέναντι σε μικρότερο παιδί στην οικογένεια
• Την εφηβεία (αντιδραστικότητα)
  
• Πώς να ανακοινώσει στο παιδί τον θάνατο συγγενικού/οικείου προσώπου
• Την άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο (συνήθως αναφέρεται αρρώστια μικρότερου αδερφού)

Ο πατέρας αναγνωρίζει ως συνοδά προβλήματα το ότι:

• Δεν υπάρχει καλή επικοινωνία με τη σύζυγό του
• Η σύζυγος είναι αναστατωμένη και απορροφημένη από τον θάνατο συγγενικού ή οικείου προσώπου
• Η σύγυζος ασχολείται περισσότερο με το μικρότερο παιδί στην οικογένεια (π.χ. όταν είναι άρρωστο)

Όταν οι γονείς χωρίζουν

Ερωτήματα που τίθενται από τον διαζευγμένο ή σε διάσταση πατέρα συνοψίζονται στα εξής:

• Πώς να μιλήσει στο παιδί για τον χωρισμό του από τη μητέρα του
• Πώς να μιλήσει στο παιδί για την καινούρια του σύντροφο
• Ποια στάση να έχει απέναντι στο παιδί, όταν η πρώην σύζυγος του απαγορεύει την επικοινωνία μαζί του
• Πώς να χειριστεί την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού απέναντί του

Όταν η μητέρα φύγει για πάντα

Ο πατέρας-χήρος τηλεφωνεί, για να συζητήσει θέματα όπως:

• Ο θάνατος της συζύγου και πώς να μιλήσει γι’ αυτόν στα παιδιά
• Αγωνία για το πως θα ανταπεξέλθει στο μεγάλωμα των παιδιών και έκφραση αισθήματος μοναξίας, αναπόλησης παρελθόντος με τη σύζυγό του
• Σύγκρουση με τους γονείς του, οι οποίοι αναλαμβάνουν ενεργό ρόλοστο μεγάλωμα των παιδιών του

Όταν η ψυχική ισορροπία του παιδιού κλονίζεται

Ο πατέρας εκφράζει την ανησυχία του:

• Για την ψυχοπαθολογική συμπεριφορά του παιδιού
• Για την αναστάτωση που έχει δημιουργηθεί στην οικογένεια
• Ζητάει βοήθεια γιατί δεν ξέρει που να απευθυνθεί και τι πρέπει να κάνει

Τα προβλήματα στο ζευγάρι

Ο έγγαμος πατέρας αναφέρει κυρίως:

• Προβλήματα στη συζυγική σχέση-έλλειψη επικοινωνίας στο ζευγάρι
• Προβληματισμό για το πιθανό αντίκτυπο της έντασης στη σχέση του ζευγαριού στην ψυχική υγεία του παιδιού

Ο διαζευγμένος ή σε διάσταση πατέρας αναφέρει τα εξής σε σχέση με το παιδί του:

• Το παιδί βρίσκεται στη μέση της σύγκρουσης των γονέων
• Διαμάχη των γονέων για την επιμέλεια-επικοινωνία με το παιδί
• Πιθανή επίδραση της έντασης στη σχέση των γονέων στην ψυχική υγεία του παιδιού

Όταν οι σχέσεις του παιδιού με τους γονείς περνάνε κρίση

Ο πατέρας ανησυχεί κυρίως για:

• Τη στενή σχέση μητέρας-γιού (υπερπροστασία), από την οποία νιώθει αποκλεισμένος
• Για τα παράπονα που εκφράζει το παιδί για πιεστική συμπεριφορά των γονέων απέναντί του
• Για την αντιδραστική συμπεριφορά του παιδιού προς τους γονείς

Σημαντικός και στην εγκυμοσύνη!

Συνήθως, γίνεται αναφορά στον πατέρα ως το πρόσωπο που φροντίζει για την παροχή υλικών αγαθών στην οικογένεια, ενώ η μητέρα είναι αυτή που ασχολείται με το μεγάλωμα των παιδιών. Στην πραγματικότητα ο πατέρας είναι σημαντικό πρόσωπο από την αρχή της ζωής, από την εμβρυϊκή ζωή ακόμα, που επηρεάζει τη δυάδα «μητέρα-παιδί».

Η συναισθηματική υποστήριξη, που ο άντρας προσφέρει στη γυναίκα του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, τη βοηθά να βιώσει θετικά την εγκυμοσύνη. Η μητέρα είναι ένα πρόσωπο πολύ πιο «ζωντανό» για το έμβρυο, όταν της μιλά ο πατέρας. Το μωρό γεμίζει από ζωή από το γεγονός ότι ο πατέρας τροφοδοτεί συναισθηματικά τη μητέρα και η μητέρα με τη σειρά της τροφοδοτεί συναισθηματικά το μωρό.

Πατέρας και βρέφος-μια πολύτιμη σχέση!

Μετά τη γέννηση του μωρού, η συμμετοχή του πατέρα στην καθημερινή του φροντίδα βοηθά αφενός σε πρακτικά επίπεδα τη μητέρα και αφετέρου εμπλουτίζει συναισθηματικά τη ζωή του παιδιού, καθώς προσφέρει στο παιδί τη δυνατότητα της σχέσης με ένα διαφορετικό πρόσωπο. Οι διαφορετικοί ρυθμοί στην κίνηση, ο διαφορετικός τρόπος που ο κάθε ένας από τους δύο γονείς παίζει με το παιδί βοηθούν το παιδί να διαφοροποιήσει τους γονείς του.

Ο πατέρας είναι πιο δραστήριος από τη μητέρα. Όταν παίζει με το παιδί, χρησιμοποιεί πιο πολύ το σώμα του, ενώ η μητέρα χρησιμοποιεί πιο πολύ αντικείμενα. Ο πρώτος ενθαρρύνει την περιέργεια του μωρού, το προκαλεί μέσα από το παιχνίδι να αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις και το παροτρύνει να συνεχίσει, όταν βλέπει το παιδί να δυσανασχετεί ή να δυσκολεύεται, σε αντίθεση με τη μητέρα που υποχωρεί εύκολα και είναι πιο προστατευτική.

Το μωρό που παίζει συχνά με τον πατέρα του γίνεται πιο δραστήριο, πιο ζωηρό, αναζητεί όλο και πιο δραστήρια και πολύπλοκα παιχνίδια και κατακτά πιο γρήγορα καινούριες δεξιότητες. Εμπλέκεται ευκολότερα σε δραστηριότητες με άγνωστα πρόσωπα και γίνεται πιο κοινωνικό (ειδικότερα το αγόρι). Στη μετέπειτα ζωή του είναι πιο ικανό να αντιμετωπίσει αγχογόνες καταστάσεις, έχει αυξημένη αυτοπεποίθηση και καλή σχολική επίδοση.

Πατρική παρουσία-παράγοντας ψυχικής υγείας του παιδιού

Η επιρροή του πατέρα στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού διαφαίνεται μέσα από τις περιπτώσεις απουσίας του.

Στην προσχολική ή και σχολική ηλικία, όταν ο πατέρας είναι απών, τόσο σαν φυσική παρουσία όσο και συναισθηματικά (για παράδειγμα όταν είναι αδιάφορος ή αυταρχικός), το αγόρι δεν έχει ανδρικό πρότυπο για να ταυτιστεί και έχει πολλές πιθανότητες να γίνει ανώριμο με δυσκολίες στις σχέσεις με τους συνομηλίκους του.

Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζει και το κορίτσι καθώς, εκτός από το συναισθηματικό κενό που αισθάνεται, δεν μπορεί να σχηματίσει σαφή εικόνα για το ανδρικό πρότυπο. Μεγαλώνοντας, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να έχει δυσκολίες στις σχέσεις με τους άνδρες ή να διατηρήσει με του μητέρα του σχέση εξάρτησης.

Μελέτες δείχνουν ότι έφηβοι με ανεπαρκή πατρική στοργή είναι ανασφαλείς και αγχώδεις, με χαμηλή αυτοπεποίθηση. Επίσης, είναι λιγότερο κοινωνικοί σε σχέση με συνομηλίκους τους που έχουν επαρκή πατρική φροντίδα.

Όσο πιο πρώιμη είναι η πατρική απουσία, τόσο περισσότερο έντονες είναι οι δυσκολίες στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.

Πιο αποτελεσματικοί είναι οι ρόλοι που αλληλοσυμπληρώνονται

Για να είναι ωστόσο η παρουσία του πατέρα αποτελεσματική, θα πρέπει να αναγνωριστεί μέσα από το λόγο της μητέρας. Έχει πολύ μεγάλη σημασία η εμπλοκή του πατέρα στην εγκυμοσύνη, στη γέννα και στο μεγάλωμα των παιδιών να είναι επιθυμητή και από τη μητέρα, διαφορετικά ο πατέρας βρίσκεται αποκλεισμένος τόσο από τη μητέρα όσο και από το παιδί του.

Η εμπλοκή του μειώνει το αίσθημα αποκλεισμού από τη δυάδα «μητέρα-παιδί» και ο πατέρας προετοιμάζεται για ενεργό ρόλο στο μεγάλωμα του παιδιού του. Η ενεργή συμμετοχή του (όταν δίνεται χώρος από τη μητέρα) είναι βοηθητική και για τη μητέρα -με τους δυο γονείς τελικά να συνεργάζονται στο μεγάλωμα των παιδιών τους.

Ο πατρικός ρόλος δεν προκύπτει «αυτόματα»

Εξίσου σημαντική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η ικανότητα του ίδιου του πατέρα να ενστερνιστεί την πατρική του λειτουργία. Μερικές φορές ερωτήματα που αναδύονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και αργότερα, (θα είμαι καλός πατέρας; τι θα γίνει με την καριέρα μου; θα ανταπέξέλθω στις οικονομικές υποχρεώσεις; θα έχω χρόνο για τον εαυτό μου;) γίνονται βασανιστικά και ο άντρας στρέφεται στη δουλειά ή σε δραστηριότητες έξω από το σπίτι. Η ικανότητά του να αναγνωρίσει τα συνοδά συναισθήματά του τον βοηθά να συναισθανθεί την συναισθηματική κατάσταση της συζύγου του και είναι δίπλα της.

Όταν το «στήριγμα του σπιτιού» χρειάζεται στήριξη

Ο πατέρας, συχνά εγκλωβισμένος στο ρόλο του δυνατού, του «στηρίγματος» για τους άλλους, δεν συνειδητοποιεί τις δικές του ανάγκες, είτε συναισθηματικές, όπως η στήριξη για τον άγνωστο, μεχρι τη στιγμή της γέννησης, ρόλο που καλείται να αναλάβει, είτε πρακτικές, όπως η ενημέρωση σε θέματα ψυχικής υγείας του παιδιού του για τα οποία έχει ελλιπή ή και καθόλου γνώση.

Η ύπαρξη υποστηρικτικού περιβάλλοντος για τον άνδρα (και για τη γυναίκα) είναι πολύ σημαντική στο μεγάλωμα των παιδιών του. Απορίες σχετικά με την ανάπτυξη του παιδιού και με χειρισμούς της συμπεριφοράς του στα διάφορα αναπτυξιακά στάδια ή/και σε απρόσμενες καταστάσεις της οικογενειακής ζωής (όπως διαζύγιο, θάνατος κ.α.) προκύπτουν συχνά και ενισχύουν συναισθήματα ανεπάρκειας και ενοχής. Η διατύπωση ερωτημάτων, η έκφραση συναισθημάτων και η αναζήτηση λύσεων από την πλευρά του πατέρα, μπορεί να λειτουργήσουν τόσο ως ενισχυτικοί παράγοντες για τον ρόλο του στο μεγάλωμα των παιδιών, όσο και ως παράγοντες πρόληψης για την αποφυγή μεγαλύτερων δυσκολιών στο μέλλον.

Γραμμή σύνδεσμος 801-801-1177.

Ανοιχτή και για τον πατέρα!

Ευχαριστούμε θερμά την Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Επιστημονικός υπεύθυνος: Ι. Τσιάντης, αν. καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών) για την ευγενική παραχώρηση του περιεχομένου.

health.in.gr