1
Για να γράψεις ποίηση (και όχι στιχουργήματα) σίγουρα δεν αρκεί το αυθόρμητο ρήμα. Η ποιητική διεργασία είναι μια πολύ σύνθετη λειτουργία — η πιο σύνθετη που υπάρχει. Γιατί κάθε ποιητική φράση πρέπει να συγκρατεί το απόσταγμα πολλών ταυτόχρονα υλικών: της ευαισθησίας, της αισθαντικότητας (όπως έλεγαν παλαιότερα), αλλά και της γνώσης και της νόησης (όπως το γνωρίζουμε σήμερα)· της ισχυρής συγκίνησης, του θυμού και του φόβου, του πάθους και της ενέργειας, που ο ποιητής παίρνει από τις εμπειρίες του βίου (μέσα στις οποίες συγκαταλέγω και τις φαντασιακές) και τις εκπέμπει μέσω του έργου του. Αυτά είναι ζητήματα που εκφράζονται με κάποια δυσκολία, θέλω να πω ότι για την πραγματική μεταποίησή τους χρειάζονται αργοί ρυθμοί εσωτερικής και κειμενικής επεξεργασίας. Ώστε, μπορούμε να μιλούμε για μετάπλαση και μεταβολισμό του βιώματος και όχι για άμεση, απευθείας χρήση του, έστω και αν κάποτε η πρώτη μορφή ενός ποιήματος αποτελεί θερμή, άμεση καταγραφή του βιώματος.

3
O ποιητής, όσο και αν πατά στην πραγματικότητα (και πρέπει να πατά, από αυτήν αντλεί τα πάντα), θα πρέπει ταυτόχρονα «ν’ ανυψώνεται κατακόρυφα» (καθώς το δίδαξε ο Σολωμός). Βέβαια, η έννοια της «ανύψωσης» (που όντως είναι το παν για την τέχνη της ποίησης από την εποχή του Λογγίνου) δεν μπορεί να γίνει συνταγή για κοινή χρήση από τον καθένα. Ο κάθε νέος ποιητής οφείλει να επιδιώκει, με τα δικά του μέσα, να φανεί «εις μικρόν», έστω, «γενναίος», όπως το είπε ο Καβάφης. Οφείλει να ανακαλύψει τί είναι γι’ αυτόν, για το έργο του, η εμπειρία της «ανύψωσης». Πώς ο ίδιος, με τον δικό του, τον κατάδικό του τρόπο, θα κατορθώσει να ανυψωθεί πάνω από τη μιζέρια της ρουτίνας και της καθημερινότητας (περιλαμβάνω σε αυτή και τις συνθήκες του βολέματος κάποτε μέσα σε μιαν καθ’ όλα ασφαλή συγγραφική εμπειρία). Γιατί, αν επιτύχει αυτή την ανύψωση, τότε θα περιχαρακώσει στο έργο του, πέρα από τις συγκινήσεις και τα βιώματά του, πέρα από το πάθος και την ένταση, τον φόβο και τον πανικό, θα περιχαρακώσει πριν απ’ όλα το «θαύμα». Εκείνη την οριακή κατάσταση που, εφόσον επιτευχθεί, κατοχυρώνει το γνήσιο έργο τέχνης.

Με την έννοια του θαύματος δεν εννοώ εδώ υποχρεωτικά το μεγάλο «θαύμα», και σίγουρα όχι το με θεολογική έννοια «θαύμα». Εννοώ το μικρό καθημερινό «θαύμα». Το αίσθημα ότι έχει συμβεί κάτι το οποίο δημιουργεί μιαν αναστάτωση, ένα ξεβόλεμα. Και ούτε περιορίζω την έννοια του «θαύματος» σε αυτό που συχνά θεματοποιείται σε μεγάλες και φιλόδοξες ποιητικές συνθέσεις. Κάθε γνήσιο έργο τέχνης προϋποθέτει ή εμπεριέχει την έννοια του «θαύματος», ανεξαρτήτως από το μέγεθος ή τη φιλοδοξία του δημιουργού. Έτσι, την έννοια του «θαύματος», όπως την ορίζω εδώ, δεν χρειάζεται να την αναζητήσει κανείς μόνο σε έργα όπως για παράδειγμα το Άξιον Εστί του Ελύτη ή το …Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν… του Σεφέρη. Μπορεί να την ανιχνεύσει και σ’ ένα μικρό ποίημα του Ασλάνογλου, για παράδειγμα, του Καββαδία ή του Γιώργη Παυλόπουλου. Κάθε δηλαδή γνήσιο ποίημα (μικρό ή μεγάλο) περιέχει αυτή την αίσθηση της λειτουργίας ενός μικρού θαύματος, περιέχει την έννοια της «ανύψωσης», όπως την περιέγραψα εδώ.

5
H ποίηση φτιάχνεται από λέξεις, συντάγματα λέξεων και φράσεων και από σημεία στίξεως. Αυτό είναι το υλικό της: έντεχνα στοιχισμένες αράδες από λέξεις, φράσεις και παύσεις που δίνουν μιαν αρμονία, ακόμη και όταν πρόθεση του ποιητή είναι να υπονομεύσει μια παλαιότερη αντίληψη για την έννοια της αρμονίας. Ποίηση που είναι κατασκευασμένη από ιδέες και πεποιθήσεις, ρητορικές εικόνες, κηρύγματα και συμπεράσματα δεν είναι άξια του ονόματός της. Γιατί δεν είναι «άδολη» λειτουργία, αλλά προγραμματισμένη (για να μην πω εντεταλμένη) αποστολή — και ο ποιητής δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, ούτε μηχάνημα που κατασκευάζει ωραιολογικά ποιήματα, ούτε ιεραπόστολος, μήτε προφήτης.

Ο ποιητής είναι ένα πολύ προσγειωμένο ανθρώπινο πλάσμα με βασανισμένη σκέψη και αναλωμένο σώμα σε λογής δοκιμασίες και ηδονικές καταχρήσεις. Με πολύ δυνατά πάθη, έντονες συγκινήσεις, αλλά και με αυστηρούς κώδικες ηθικής ως προς την καλλιτεχνική του εργασία και ως προς τις αρχές του. Αυτή η αυστηρότητα, πρωτίστως με τον εαυτό του, είναι που τον δείχνει καμιά φορά στα μάτια των άλλων στρυφνό ή στριμμένο, δύσκολο, εμπαθή, μανιακό, φιλέρημο. Αυτό φυσικά το τόσο γήινο άτομο «ανυψώνεται», καθώς είπαμε, μέσα στο έργο του. Μέσα στα κείμενά του είναι που κατορθώνεται εκείνη η λυρική ανύψωση που εξαγνίζει και εξαγιάζει το περιβάλλον (στο οποίο κινείται), τις εμπειρίες (τις οποίες βιώνει), τα αισθήματα (που τον κυριαρχούν). Ο χώρος του ποιητικού κειμένου είναι ο μόνος πραγματικός χώρος του ποιητή.

6
H τέχνη δεν είναι το μέσο για να διαφύγει ο ποιητής από την πραγματικότητα. Τρόπος για να διαστρέψει την πραγματικότητα, ναι. Τρόπος για να βιώσει δυνατά, έστω και ανάστροφα, πηγαίνοντας «πάνω νερά», όπως το υπέδειξε ο Σεφέρης, ή «κόντρα στον καιρό», όπως το τραγούδησαν οι Χαΐνηδες, ναι. Όχι όμως για να αποφύγει την πραγματικότητα. Γιατί από αυτήν αρμέγει, από εκεί αρδεύεται η ποιητική του ενδοχώρα. Η τέχνη επιβάλλει, βέβαια, έναν ιδιόμορφο, προσωπικό τρόπο βίου, όχι αποκομμένο από την πραγματική εμπειρία ζωής, αλλά μέσω αισθαντικών, πρωτόγνωρων, δυνατών εμπειριών, που μπορούν να υπάρξουν μόνο όταν βίος και τέχνη γίνονται το ίδιο και το αυτό. Όταν το ένα εφάπτεται στο άλλο καθολικά. Οπότε ούτε διάσταση, ούτε προδοσία υπάρχει από το ένα στο άλλο. Η ποιητική τέχνη υποχρεώνει τον ποιητή σε έναν ορισμένο τρόπο ζωής. Και ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής επιβάλλει μια συγκεκριμένη ποιητική στάση.

*Τέσσερις από τις Εφτά σημειώσεις για την ποίηση του Μιχάλη Πιερή. Το σύντομο, πυκνό και ουσιαστικό ποιητικό μανιφέστο του Πιερή πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ύλαντρον τα Χριστούγεννα του 2005, ενώ η πρώτη έκδοσή του πραγματοποιήθηκε το επόμενο έτος (εκδόσεις «Ύλαντρον», Λευκωσία).


Ο κύπριος λογοτέχνης, κριτικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος Μιχάλης Πιερής, ο οποίος συνέβαλε ουσιωδώς στην εδραίωση των νεοελληνικών σπουδών στη μεγαλόνησο, έφυγε από τη ζωή στις 3 Νοεμβρίου 2021.


Γεννημένος το 1952 στην Εφταγώνια (Επταγώνια) Λεμεσού, ο Πιερής, μετά την ολοκλήρωση της εγκύκλιας παιδείας του στη Λεμεσό, σπούδασε φιλολογία και θέατρο στη Θεσσαλονίκη (ΑΠΘ, Μακεδονικό Ωδείο Θεσσαλονίκης), ενώ συνέχισε τις σπουδές του στο Σίδνεϋ.

Δίδαξε και εργάστηκε σε διάφορα πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας, της Ευρώπης, της Αμερικής και της Αυστραλίας.


Ο Πιερής υπηρέτησε στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου επί 27 συναπτά έτη (1992-2019), ενώ πρωτοστάτησε στην ίδρυση και τη λειτουργία της Φιλοσοφικής Σχολής, του Σχολείου Ελληνικής Γλώσσας, του Θεατρικού Εργαστηρίου και του Πολιτιστικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Ποιητικές συλλογές, πεζά κείμενα, πληθώρα μελετών στο χώρο της μεσαιωνικής, αναγεννησιακής και νεοελληνικής γραμματείας, καθώς και θεατρικές διασκευές, υπήρξαν οι καρποί της πολυσχιδούς δράσης του Πιερή, του ανήσυχου αυτού πνεύματος των γραμμάτων και των τεχνών.


Εξάλλου, ο Πιερής μετέφρασε ξένη ποίηση και αρχαίο ελληνικό δράμα, ενώ η δική του ποίηση μεταφράστηκε και τιμήθηκε με διακρίσεις σε χώρες του εξωτερικού.

Ειδήσεις Σήμερα: