Φίλιπ Κίτσερ: Τι πιστεύει ένας σύγχρονος φιλόσοφος για τον Θεό;

«Η ζωή είναι πρότζεκτ του ανθρώπου. Η ζωή δεν είναι πρότζεκτ του Θεού», ξεκαθάρισε ο Βρετανός φιλόσοφος Φίλιπ Κίτσερ, επίτιμος καθηγητής φιλοσοφίας Τζον Ντιούι σε πρόσφατη συνέντευξή του στο El Pais English.

Ο γεννημένος στο Λονδίνο ακαδημαϊκός αυτοπροσδιορίζεται ως «ένας οριζόντιος στοχαστής που συνδέει τις τελείες». Αυτή η ικανότητα να ενώνει φαινομενικά μη σχετικούς επιστημονικούς και ανθρωπιστικούς κλάδους είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους του απονεμήθηκε το βραβείο Frontiers of Knowledge Award in Humanities του Ιδρύματος BBVA. Στο έργο του, μπορεί κανείς να διακρίνει κανείς την βαθιά του γνώση και ανάλυση γύρω από τη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών, των μαθηματικών, της λογοτεχνίας, του πραγματισμού.

«Η ουσία της θρησκείας είναι να πείσει τους ανθρώπους ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από αυτούς και ότι μπορούν να συμβάλουν στο σχέδιο. Αλλά μπορούμε να κάνουμε ακριβώς το ίδιο πράγμα χωρίς να χρειαζόμαστε έναν Θεό: κάνοντας το δικό μας κομμάτι για να συμβάλουμε στο να γίνει η ζωή καλύτερη.»

Τα έργα του επιχειρούν να συνδέσουν τα ερωτήματα που γεννώνται στη φιλοσοφία της βιολογίας και των μαθηματικών με τα κεντρικά φιλοσοφικά θέματα της επιστημολογίας, της μεταφυσικής και της ηθικής. Μελετά τα όρια της κοινωνιοβιολογίας, ενώ έχει δημοσιεύσει πάνω στον Τζον Στιούαρτ Μιλ, τον Καντ και άλλες μορφές της ιστορίας της φιλοσοφίας.

Το βιβλίο του Preludes to Pragmatism: Toward a Reconstruction of Philosophy (2012) απεκάλυψε το αναπτυσσόμενο ενδιαφέρον του για τον Τζον Ντιούι και την πραγματιστική προσέγγιση φιλοσοφικών θεμάτων. Θεωρεί ότι ο πραγματισμός παρέχει μια ενοποιητική και «ανακατασκευαστική» προσέγγιση σε παραδοσιακά φιλοσοφικά θέματα.

Γίνε όσα… έχεις

Ερωτηθείς εάν είναι πράγματι δυνατόν να ζήσει κανείς μια ηθική ζωή στον κόσμο του πολέμου και της αδικίας στον οποίον ζούμε, ο Κίτσερ είπε πως δεν υπάρχει απάντηση, αλλά και πως «με την άφιξη του Τραμπ, ζούμε σε μια τρομερή εποχή, αλλά όλα ξεκίνησαν πολύ πριν από αυτό».

«Θερίζουμε τους καρπούς αυτού που συνέβη οικονομικά πριν από 50 χρόνια, όταν εγκαταλείψαμε την ιδέα των βασικών [δημόσιων πολιτικών] που θα ήταν καλές για τους ανθρώπους. Αντ’ αυτού, οι αποφάσεις άρχισαν να δίνουν προτεραιότητα στην αποτελεσματικότητα και στην παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων χρημάτων έναντι του τι ήταν ηθικά σωστό», σχολίασε, ενώ στη συνέχεια παραδέχτηκε πως αυτό που τον «προβληματίζει τρομερά» είναι το γεγονός πως κύριος παράγοντας για τις ευκαιρίες που μπορεί να εμφανιστούν στο εκάστοτε άτομο δεν είναι άλλο από το ταξικό κριτήριο.

«Επωφελήθηκα από κοινωνικά προγράμματα που άνοιξαν πόρτες και παρείχαν ευκαιρίες. Αλλά αυτές οι πόρτες είναι κλειστές για όσους προέρχονται από οικογένειες που δεν είναι πλούσιες», εξήγησε.

Το πρόβλημα του Θεού

Αναφορικά με το από πού αντλεί κανείς δύναμη όταν υποστηρίζει πως η ύπαρξη είναι ανούσια, πως δεν υπάρχει ένας Θεός σαν καλός παππούλης που μεριμνά με το σκήπτρο του ανά χείρας για όλον τον κόσμο ενώ τον βλέπει από ψηλά και μακριά, αυτός απάντησε:

«Η ουσία της θρησκείας είναι να πείσει τους ανθρώπους ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από αυτούς και ότι μπορούν να συμβάλουν στο σχέδιο. Αλλά μπορούμε να κάνουμε ακριβώς το ίδιο πράγμα χωρίς να χρειαζόμαστε έναν Θεό: κάνοντας το δικό μας κομμάτι για να συμβάλουμε στο να γίνει η ζωή καλύτερη. Η ζωή είναι ένα ανθρώπινο σχέδιο, όχι ένα σχέδιο του Θεού».

Ο φόβος του θανάτου και η ελπίδα της λύτρωσης

Η θρησκεία όμως, παίζει έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο σε σχέση με την ελπίδα και τον φόβο στην ψυχή – ό,τι κι αν είναι αυτό – του ανθρώπου. Οι άνθρωποι ζουν με έναν σκοπό, ενώ υπεκφεύγουν τον φόβο του θανάτου με κάθε ελπίδα που τρέφουν για μια μεταθανάτια λύτρωση.

«Καταλαβαίνω τον φόβο για τον πόνο που μπορεί να προκαλέσει ο θάνατος», σχολίασε ο Κίτσερ.

«Αυτό που δεν μπορώ να φανταστώ είναι η προσκόλληση στην ιδέα της μεταθανάτιας ζωής. Θα ήταν υπέροχο να ζει κανείς σε μια αέναη κατάσταση εκπλήρωσης, αλλά δεν με ενδιαφέρει αυτό. Αυτό που αγαπώ στη ζωή είναι οι σχέσεις που δημιουργούμε με άλλους ανθρώπους, και δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να μεταφερθεί σε μια άλλη διάσταση. Δεν είμαι υπέρ της καλλιέργειας ψεύτικων ελπίδων. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ζήσουν την καλύτερη δυνατή ζωή, εδώ και τώρα, σε αυτή τη ζωή».

«Αυτό που αγαπώ στη ζωή είναι οι σχέσεις που δημιουργούμε με άλλους ανθρώπους, και δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να μεταφερθεί σε μια άλλη διάσταση.»

Όσο δουλεύεις, τόσο αξίζεις

Στη συνέχεια, ερωτήθηκε για το τι σημαίνει η σύγχρονη τάξη πραμάτων σε σχέση με την νέα γενιά. Τότε, ο Κίτσερ, περιέγραψε αυτή σαν ένα γρανάζι της μηχανής της παραγωγής και της κατανάλωσης της μετα-βιομηχανικής κοινωνίας. Η εξειδίκευση στη γνώση, προάγει ακριβώς αυτήν την λογική από τα σχολικά χρόνια ακόμη για τον στοχαστή, ως επιτυχημένη συνταγή για την παγκόσμια αγορά.

«Αν αυτό που εκτιμούμε σε κάποιον είναι η παραγωγική του ικανότητα, έχουμε μια πολύ στρεβλή ιδέα για το τι είναι ο άνθρωπος. Ξεχνάμε ότι η ουσία της εκπαίδευσης είναι να διδάσκει στους ανθρώπους πώς να ζουν, να δημιουργεί καλούς πολίτες που ζουν σε κοινότητες και μαθαίνουν πώς να διακρίνουν αυτό που τους κάνει μοναδικούς», σχολίασε.

«Πιστεύω ότι ο καθένας πρέπει να βρίσκει αυτό που τον ενδιαφέρει και να εκπαιδεύεται σε ό,τι τον ενδιαφέρει», είπε στη συνέχεια.

«Αν αυτό που εκτιμούμε σε κάποιον είναι η παραγωγική του ικανότητα, έχουμε μια πολύ στρεβλή ιδέα για το τι είναι ο άνθρωπος.»

Ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός και η κλιματική κρίση

«Η τάση προς τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό επηρεάζει και άλλους τομείς, όπως το περιβάλλον;», ρωτήθηκε.

«Η κλιματική αλλαγή είναι ένα ηθικό πρόβλημα. Το 1989, η [Βρετανίδα πρωθυπουργός Μάργκαρετ] Θάτσερ προέβλεψε ότι ο μόνος τρόπος επίλυσης της κρίσης θα ήταν μια τεράστια προσπάθεια διεθνούς συνεργασίας.

«Η απώλεια της ηθικής στην πολιτική δεν είναι μόνο κακή: είναι επίσης καταστροφικά ανόητη. Είμαστε διχασμένοι ως προς τον τρόπο προσέγγισης της κατάστασης και είναι σαν να προσπαθούμε να αναλύσουμε έναν πόλεμο εν μέσω πολέμου»

»Το σημερινό πολιτικό τοπίο αποθαρρύνει τη συνεργασία. Στις διασκέψεις για το κλίμα τίθενται ανεπαρκείς στόχοι και δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες των χωρών που ζητούν βοήθεια- τίποτα δεν επιτυγχάνεται λόγω της έλλειψης ηθικής δέσμευσης των πολιτικών. Υπάρχουν κάποιοι -όπως ο Τραμπ- που εκμεταλλεύονται αυτή την αντίσταση.

»Η απώλεια της ηθικής στην πολιτική δεν είναι μόνο κακή: είναι επίσης καταστροφικά ανόητη. Αντιμετωπίζουμε παγκόσμια προβλήματα, αλλά έχουμε δημιουργήσει ένα κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον στο οποίο η συνεργασία που απαιτείται για την επίλυση αυτών των προβλημάτων έχει καταστεί αδύνατο να επιτευχθεί. Είμαστε διχασμένοι ως προς τον τρόπο προσέγγισης της κατάστασης και είναι σαν να προσπαθούμε να αναλύσουμε έναν πόλεμο εν μέσω πολέμου», είπε.