Κυπριακό: Επανεκκίνηση της διαδικασίας ή παράταση της σημερινής κατάστασης

Μια νέα κινητικότητα φαίνεται να καταγράφεται στο Κυπριακό, αν και με πολύ ορατό το ενδεχόμενο ούτε αυτή τη φορά να οδηγήσει σε κάποια απτά αποτελέσματα.

Τον τόνο της νέας κινητικότητας τον έδωσε η επίσκεψη στην Κύπρο της Ειδικής Συμβούλου του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Τζέιν Χολ Λουτ, η οποία συνάντησε τόσο την κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο και την ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας.

Στην επιστολή που απέστειλε στη συνέχεια στον πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη η κα Λουτ υπογραμμίζει ότι οι διαβουλεύσεις που είχαν, κατά την πρόσφατη επίσκεψή της, επέτρεψαν να γίνουν σοβαρά βήματα προόδου και ότι έτσι ανοίγεται δημιουργικά προοπτική για τη συνέχεια. Σύμφωνα με γραπτή δήλωση του Κυβερνητικού Εκπροσώπου, η Ειδική Σύμβουλος δηλώνει ότι είναι «ευγνώμων για την επιβεβαίωση της συνεχιζόμενης προσωπικής δέσμευσης» του Προέδρου της Δημοκρατίας στην προσπάθεια για συμφωνία Όρων Αναφοράς.

Σύμφωνα με γραπτή δήλωση του Κυβερνητικού Εκπροσώπου Πρόδρομου Προδρόμου, στην επιστολή η κ Λουτ υπογραμμίζει ότι οι διαβουλεύσεις που είχαν, κατά την πρόσφατη επίσκεψή της, επέτρεψαν να γίνουν σοβαρά βήματα προόδου και ότι έτσι ανοίγεται δημιουργικά προοπτική για τη συνέχεια. Ο κ. Προδρόμου σημειώνει πως είναι σημαντικό ότι η κ. Λουτ δηλώνει ότι είναι «ευγνώμων για την επιβεβαίωση της συνεχιζόμενης προσωπικής δέσμευσης», του Προέδρου της Δημοκρατίας στην προσπάθεια για συμφωνία Όρων Αναφοράς. Η κ. Λουτ καταλήγει ευχαριστώντας τον Πρόεδρο για την πολύ παραγωγική δέσμευση του στην προσπάθεια, εκφράζοντας και την επιθυμία για νέα συνάντηση το συντομότερο, επισημαίνει ο κ. Προδρόμου.

Στην επιστολή που απέστειλε στον τουρκοκύπριο ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί η κ. Λουτ τον ευχαριστεί για τη δημιουργία ενός εποικοδομητικού δρόμου για το πώς θα προχωρήσουν προς μια λύση του Κυπριακού και τη δέσμευσή του να συνεχισθεί αυτή η προσπάθεια. Ο εκπρόσωπος του τουρκοκύπριου ηγέτη ο Μπαρίς Μπουρτζιού σε γραπτή του δήλωση ανέφερε επίσης ότι η κ. Λουτ εξέφρασε την επιθυμία να συναντηθούν και πάλι το συντομότερο. «Θα ήθελα και πάλι να σας ευχαριστήσω για την πολύ εποικοδομητική προσπάθειά σας», σημείωσε στην επιστολή της η κ. Λουτ, σύμφωνα με τον κ. Μπουρτζιού.

Οι πραγματικές δυσκολίες

Ωστόσο παρά την προσπάθεια της κ. Λουτ να δώσει έναν αισιόδοξο τόνο, τα πράγματα δείχνουν ότι απέχουμε από μια ευνοϊκή συνθήκη για διαπραγμάτευση, κάτι που υπενθύμισε και ο κύπριος πρόεδρος κατά τις πρόσφατες συναντήσεις του με τον έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.

Αυτό είχε φανεί και στην κατάρρευση των διαπραγματεύσεων στο Κραν Μοντανά το 2017 που έγινε ακριβώς όταν τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα των εγγυήσεων και η άρση του καθεστώτος και του ρόλου των «εγγυητριών δυνάμεων». Τόσο η Κυπριακή Δημοκρατία όσο και η ελληνική κυβέρνηση έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί το απαράδεκτο καθεστώς των εγγυήσεων.

Όμως, οι κυριότερες δυσκολίες αφορούν τον πυρήνα του ζητήματος, δηλαδή τόσο το καθεστώς της ίδιας της Κυπριακής Δημοκρατίας και το εάν θα μιλάμε για επανένωση, όσο και το ζήτημα της συνολικότερης στάσης της Τουρκίας απέναντι στα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η διαρκής αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας

Ούτως ή άλλως, δύσκολα μπορούμε να μιλάμε για μια ευνοϊκή συνθήκη διαπραγμάτευσης, όταν η Τουρκία ευθέως αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Κυπριακή ΑΟΖ.

Αυτή τη στιγμή όχι μόνο η Τουρκία πραγματοποιεί έρευνες, συμπεριλαμβανομένων ερευνητικών γεωτρήσεων στα όρια της κηρυγμένης Κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και στρατιωτικοποιεί την περιοχή με την παρουσία τουρκικών πολεμικών πλοίων, στο πλαίσιο της συνολικότερης προσπάθειάς της να κάνει «προβολές ισχύος» στην περιοχή ώστε να μη μείνει έξω από την εκμετάλλευση των σημαντικών, όπως φαίνεται, κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή.

Η διαρκής επαναφορά της συνεκμετάλλευσης

Σε αυτό το πλαίσιο η Τουρκία διαρκώς επανέρχεται στο μοτίβο της συνεκμετάλλευσης. Αυτό διατυπώνεται και προς την Ελλάδα ως ερώτημα συνεκμετάλλευσης των κοιτασμάτων και σε σχέση με το Κυπριακό. Θυμίζουμε εδώ ότι η Τουρκία έχει δύο «γραμμές» ως προς την αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η πρώτη είναι αυτή της «Γαλάζιας Πατρίδας», δηλαδή η ιδιαίτερη και σε σύγκρουση με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας αντίληψη της τουρκικής κυβέρνησης για την υφαλοκρηπίδα και τις ΑΟΖ στη Μεσόγειο που στηρίζεται στην αρχή ότι τα νησιά, ακόμη και τα μεγάλα όπως η Κύπρος δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Η δεύτερη είναι αυτή που αφορά τη θέση ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν αναγνωρίζει ισότιμα τα δικαιώματα των τουρκοκυπρίων στα οφέλη από τις εξορύξεις.

Σε αυτό το πλαίσιο διαρκώς επανέρχεται προς διάφορες κατευθύνσεις το θέμα της συνεκμετάλλευσης, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζεται ούτε η μορφή της, ούτε οι όροι της, ούτε οι όροι της κατανομής, ούτε φυσικά το πώς θα οριστεί συνεκμετάλλευση σε πόρους που με βάση το διεθνές δίκαιο ανήκουν σε άλλη χώρα.

Το ζήτημα της Αμμοχώστου

Ένα άλλο θέμα που επανέρχεται διαρκώς είναι αυτό της Αμμοχώστου. Τελευταία αφορμή η ανακοίνωση του τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ότι η Τουρκία προτίθεται να ανοίξει Προξενείο στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου. «Κάνουμε προετοιμασίες. Ναι, θα ανοίξουμε την Αμμόχωστο. Στην ανατολική Μεσόγειο κανένας δεν μπορεί να μας κάνει υποδείξεις ούτε μπορεί να μας εμποδίσει. Εμείς θα υποστηρίξουμε τα δικαιώματά μας, όπως και αυτά των Τουρκοκυπρίων», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Τούρκος ΥΠ.ΕΞ., σε συνέντευξή του στο CNN Turk.

Η δήλωση προκάλεσε την εντονότατη αντίδραση της κυπριακής κυβέρνησης που δια στόματος του κυβερνητικού εκπροσώπου Πρόδρομου Προδρόμου υποστήριξε ότι οι δηλώσεις Τσαβούσογλου «αποδεικνύουν για άλλη μια φορά τους κύριους στόχους της Τουρκίας: από τη μια την παρεμπόδιση της επανέναρξης των διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Κυπριακού και τον τερματισμό της κατοχής… και από την άλλη την αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΑΟΖ με σκοπό το σφετερισμό πολύ μεγάλου μέρους των φυσικών πόρων της Κύπρου, αλλά και καθαρά επεκτατικές βλέψεις εις βάρος της Αμμοχώστου».

Όμως, το θέμα της Αμμοχώστου είχε προκύψει και το περασμένο καλοκαίρι. Αφορμή το σχέδιο του Κουντρέτ Οζερσάι, του «υπουργού εξωτερικών» του ψευδοκράτους και θεωρούμενου ως του κατεξοχήν ανθρώπου της Άγκυρας στα κατεχόμενα, για το Βαρώσι που περιλαμβάνει εκτός όλων των άλλων το άνοιγμα της κλειστής σήμερα πόλης της Αμμοχώστου, μια μερική επιστροφή ελληνοκυπρίων ιδιοκτήτων αλλά και προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός πολυπολιτισμικού «Λας Βέγκας της Ανατολικής Μεσογείου», αλλά υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση.

Το σχέδιο αυτό, που είναι σε σύγκρουση με την πάγια θέση για επιστροφή της Αμμοχώστου στους ελληνοκύπριους εντός μιας ομοσπονδιακής λύσης, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας κατεύθυνσης που καλλιεργείται κυρίως από την τουρκική πλευρά υπέρ λύσεων που μπορούν να περιγραφούν ως συνεταιρισμός και εμβάθυνση της οικονομικής και κοινωνικής αλληλεξάρτησης αλλά απέχουν από την έννοια της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με χαρακτηριστικά ενιαίας κρατικής οντότητας.

Επανέναρξη των διαπραγματεύσεων σε ποια κατεύθυνση;

Η σημερινή κατάσταση διαμορφώνει μια αρκετά σύνθετη και δύσκολη συνθήκη για πραγματική πρόοδο στο Κυπριακό. Η Τουρκία επιμένει σε μια επιθετική πολιτική, ιδίως από τη στιγμή που γνωρίζει ότι μπορεί να υπάρχουν φραστικές καταδίκες πρακτικών της, όμως οι ΗΠΑ έχουν δείξει ότι δεν επιθυμούν μια ρήξη.

Ούτως ή άλλως και η Τουρκία έχει δείξει ότι μπορεί να αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας, όμως για τις εξορύξεις όπου συμμετέχουν αμερικανικές εταιρείες εντός της Κυπριακής ΑΟΖ δεν επιδεικνύει την ίδια επιθετικότητα.

Την ίδια στιγμή, η προσπάθεια τόσο της ελληνικής πλευράς όσο και της κυπριακής για επένδυση στη διπλωματία των τριμερών συναντήσεων και στην αναβάθμιση των σχέσεων με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, μέχρι στιγμής δεν έχει δείξει να λειτουργεί αποτρεπτικά στις κινήσεις της Τουρκίας.

Παράλληλα, φαίνεται ότι η Τουρκία προσπαθεί να διαμορφώσει ένα έδαφος όπου το πλαίσιο της λύσης θα είναι «έξω από το πλαίσιο» της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, προς την κατεύθυνση μιας χαλαρής συνομοσπονδίας που κυρίως συνδετικό στοιχείο θα έχει τη συνεκμετάλλευση φυσικών πόρων, επενδύοντας ταυτόχρονα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα ντε φάκτο διχοτόμησης του νησιού. Άλλωστε, απουσιάζει αυτή τη στιγμή ένας ορατός καταλύτης όπως π.χ. ήταν η ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000 για την επιτάχυνση διαδικασιών επανένωσης.

Την ίδια ώρα, Αθήνα και Λευκωσία προς το παρόν μάλλον δεν διαθέτουν κάποιους ισχυρούς μοχλούς πίεσης για πραγματική επιτάχυνση διαδικασιών λύσης, κάτι που εκ των πραγμάτων παραπέμπει περισσότερο σε σχεδιασμούς όχι για τη λύση αλλά για την αποφυγή δεσμεύσεων που θα ακύρωναν το ενδεχόμενο της λύσης.