Τα μυστικά του DNA

Tην ώρα που διχοτομούνται τα κύτταρα, η χρωματίνη στον πυρήνα τους διαιρείται αμέσως σε 46 χρωμοσώματα. Ταυτόχρονα, όμως, σχηματίζει μια μακριά «κλωστή» σφιχτοτυλιγμένη γύρω από ειδικές πρωτεΐνες -σαν ένα κουβάρι από μαλλί-, που αν ξετυλιγόταν και απλωνόταν θα είχε μήκος πάνω από ενάμισι μέτρο. Αυτό το νήμα από χρωματίνη είναι το DNA, το γενετικό υλικό το οποίο περιέχεται μέσα στον πυρήνα κάθε κυττάρου. Φορέας του είναι τα χρωμοσώματα.

Το DNA είναι ένα πυρηνικό μόριο, το οποίο απαρτίζεται από πυρηνικά οξέα και παράγει συνεχώς αντίγραφά του. «Διευθύνει» την παραγωγή άλλων χημικών ουσιών μέσα στα κύτταρά μας, ενώ υπό την «εποπτεία» του ο ζυγώτης διχοτομείται πολλές φορές, για να εξελιχθεί σε έμβρυο, το οποίο θα αναπτύσσεται έως τη στιγμή της γέννησής του. Το DNA μεταφέρει -όπως μια μαγνητοταινία- όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και οδηγίες που χρειάζονται για να δημιουργηθεί ένας καινούριος άνθρωπος. Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόγραμμα πληροφοριών, το οποίο αποτελεί το κλειδί της ζωής μας.

Οι πληροφορίες του DNA είναι γραμμένες σε κώδικα. Τα τέσσερα γράμματα της αλφαβήτου του γενετικού κώδικα είναι τέσσερις ουσίες, η κυτταρίνη, η γουανίνη, η αδενίνη και η θυμίνη (τα λατινικά αρχικά τους είναι C, G, A, T), που παρουσιάζονται σε ζευγάρια και ενώνονται μεταξύ τους πάντα με τον ίδιο τρόπο, για να σχηματίσουν μια σκάλα, ανάμεσα σε δύο ελικοειδή νημάτια από σάκχαρο και φωσφορικά. Η διπλή έλικα του DNA, προκειμένου να αντιγραφεί, ξετυλίγεται και χωρίζεται σε δύο νήματα. Στη διαδικασία αυτή σχηματίζονται νέα ταιριαστά νήματα σε καθένα από τα δύο αρχικά νήματα, δημιουργώντας δύο παρόμοια αντίγραφα ολόκληρου του μορίου του DNA.

Η δομή της διπλής έλικας διατηρεί το γενετικό κώδικα σε συνεχή σειρά και επιτρέπει στο DNA να αντιγράφεται, όταν τα κύτταρα διχοτομούνται. Εκφραστής του προγράμματος πληροφοριών του γενετικού κώδικα είναι τα γονίδια, τα οποία αποτελούν τμήμα του DNA. Ο ρόλος τους μοιάζει με τις λέξεις στη γλώσσα μας. Κάθε γονίδιο αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη πληροφορία, η οποία καθορίζει την έκφραση ενός χαρακτηριστικού.

Ένα γονίδιο, δηλαδή, είναι ο κληρονομικός παράγοντας, ο οποίος ευθύνεται για ένα συγκεκριμένο γνώρισμα ή λειτουργία. Τα γονίδια καθορίζουν, παράγουν και κωδικοποιούν τις πρωτεΐνες, που είναι υπεύθυνες για τη διάπλαση και τη λειτουργία του οργανισμού μας και με τη δράση τους καθορίζουν, για παράδειγμα, το χρώμα των μαλλιών ή των ματιών. Γι’ αυτό, στη γλώσσα των γενετιστών, ένα γονίδιο «κωδικοποιεί» μια πρωτεΐνη, εξού και ο όρος γενετικός κώδικας. Τα γονίδια, μεταξύ άλλων, -υπάρχουν περίπου 2.000 σε κάθε χρωμόσωμα- καθορίζουν την ομάδα αίματος και το ύψος, ενώ μπορούν να επηρεάσουν την προσωπικότητα ή την ευφυΐα μας.

Τα δικά σας χρωμοσώματα ενώνονται με εκείνα του συντρόφου σας και τα γονίδια σας συνδυάζονται με τα δικά του, με αποτέλεσμα το μωρό σας να οφείλει τόσο τα φυσιολογικά του χαρακτηριστικά όσο και τα ψυχολογικά του γνωρίσματα εν μέρει σε εσάς και εν μέρει στον πατέρα του. Είναι, λοιπόν, λογικό να ελπίζετε ότι το παιδί σας θα έχει, για παράδειγμα, το δικό σας μέτωπο αλλά το σχήμα των χειλιών του συντρόφου σας. Ωστόσο, οι νόμοι της κληρονομικότητας είναι πιο πολύπλοκοι.

Το έτερό σας ήμισυ μπορεί να παράγει εκατομμύρια διαφορετικά είδη σπερματοζωαρίων, το καθένα από τα οποία θα έχει τη δική του γενετική οδηγία. Ανάλογη πορεία ακολουθεί και η δημιουργία των ωαρίων σας. Το μικρό σας, λοιπόν, δεν θα είναι μόνο πιστό αντίγραφο κατά το ήμισυ δικό σας ή του συντρόφου σας, θα έχει ακόμη κληρονομήσει όλα του τα χαρακτηριστικά και από τις προηγούμενες γενιές. Η αλήθεια είναι ότι κάθε έμβρυο που δημιουργείται είναι μοναδικό. Αυτό ισχύει και για τα αδέλφια, που έχουν τους ίδιους γονείς, με εξαίρεση τα μονοζυγωτικά δίδυμα. Έτσι, από κάθε ζυγωτό προέρχεται ένα ολότελα διαφορετικό μωρό.

Μην περιμένετε, λοιπόν, τα παιδιά που θα αποκτήσετε να μοιάζουν οπωσδήποτε μεταξύ τους ή με εσάς. Μπορεί να έχουν τον «αέρα» της οικογένειας, αλλά δεν αποκλείεται η ομοιότητα να σταματά εκεί. Έτσι, κανένας πατέρας δεν πρέπει να ανησυχεί. Ο λόγος είναι απλός: κάθε παιδί, τη στιγμή που συλλαμβάνεται, παίρνει ένα γονίδιο από τον πατέρα και ένα από τη μητέρα του. Ωστόσο, ενώ έχει τη γενετική κληρονομιά των γονιών του, είναι δυνατόν να μην τους μοιάζει.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, το χρώμα των ματιών του μικρού σας. Αν έχει κληρονομήσει από το γονίδιο του πατέρα του το καστανό χρώμα και από σας το πράσινο, τα μάτια του θα είναι καστανά, γιατί οι εντολές που έχουν δοθεί από το γονίδιο για τα σκουρόχρωμα μάτια -το επικρατέστερο γονίδιο- υπερισχύουν εκείνων, που προέρχονται από το γονίδιο για τα πράσινα μάτια -το υπολειπόμενο γονίδιο. Το μωρό σας, για να κληρονομήσει το υπολειπόμενο χαρακτηριστικό και να έχει πράσινα μάτια, θα πρέπει να έχει ένα αντίστοιχο από το ταίρι σας. (Αλλα επικρατέστερα χαρακτηριστικά είναι, για παράδειγμα, τα μεγάλα αφτιά, η γαμψή μύτη ή οι μακριές βλεφαρίδες, ενώ υπολειπόμενα είναι η μυωπία ή τα ξανθά μαλλιά).

Σύμφωνα με τους ίδιους νόμους της κληρονομικότητας, ένα οποιοδήποτε ταλέντο του μικρού σας είναι, επίσης, αποτέλεσμα γενετικής κλίσης και οφείλεται σε κάποια γονίδια ευνοϊκά, λόγου χάρη, για τη μουσική αντίληψη. Ωστόσο, αν το παιδί δεν εκπαιδευτεί κατάλληλα και αν δεν μεγαλώσει σε μουσικό περιβάλλον, δεν θα εκδηλώσει ενδεχομένως έντονα την κλίση του αυτή. Το μικρό σας, το οποίο έχει κληρονομήσει από εσάς τα γονίδια για την προτίμησή του στη μουσική, θα έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει μουσικός, αν και εσείς, που διαθέτετε αυτά τα γονίδια, ασχολείστε με τη μουσική και το ενθαρρύνετε να ακολουθήσει τα χνάρια σας. Έτσι, λοιπόν, το παιδί σας, το οποίο ήδη από την ενδομήτρια ζωή του άκουγε μελωδίες, θα καλλιεργήσει ίσως το έμφυτο ταλέντο του, αν βοηθηθεί και από άλλους παράγοντες και μεγαλώσει ανάμεσα σε ανθρώπους με αγάπη για τη μουσική.

Ωστόσο, έως ένα βαθμό, οι εξωτερικοί παράγοντες, όπως είναι οι περιβαλλοντικές επιρροές ή η διατροφή, «σαμποτάρουν» ποικιλοτρόπως τους νόμους της κληρονομικότητας. Τα παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι η διάπλαση του οργανισμού μας και η λειτουργία του είναι αποτέλεσμα της διαπλοκής των γονίδιων με το περιβάλλον, δεν εξαντλούνται εύκολα.

Σας αναφέρουμε ορισμένα: